Leczenie niedoczynności tarczycy

Najważniejsze informacje:

• Podstawowym badaniem na niedoczynność tarczycy jest oznaczenie stężenia TSH. Pełnej oceny czynności tarczycy dokonuje się po sprawdzeniu dwóch dodatkowych parametrów: FT3 i FT4.
• Leczenie niedoczynności tarczycy polega na uzupełnianiu niedoborów hormonalnych syntetycznym odpowiednikiem tyroksyny – lewotyroksyną.
• Niedoczynność tarczycy jest chorobą przewlekłą, trwającą do końca życia pacjenta. Oprócz farmakologii istotną rolę w leczeniu pełni dieta.
• Skutki nieleczonej niedoczynności tarczycy mogą być bardzo poważne – w skrajnych przypadkach pacjent zapada w śpiączkę. 
• Hipotyreoza przyczynia się do rozwoju chorób i zaburzeń takich jak: cukrzyca, niewydolność serca, otyłość, depresja.

Niedoczynność tarczycy – jakie badania wykonać?

Wystąpienie objawów niedoczynności tarczycy, czyli hipotyreozy, powinno skłonić do wizyty u lekarza pierwszego kontaktu, który przeprowadzi szczegółowy wywiad z pacjentem i zleci badania diagnostyczne w zakresie poziomu TSH (tyreotropiny) we krwi. TSH jest hormonem wytwarzanym w przysadce mózgowej. Pobudza gruczoł tarczowy do produkcji T3 (trójjodotyroniny) i T4 (tyroksyny), czyli hormonów tarczycy. Prawidłowe wydzielanie TSH jest warunkiem właściwego funkcjonowania tarczycy, a badanie jego poziomu to podstawa diagnostyki endokrynologicznej. 

Okresowe badania TSH zaleca się osobom, które mają w bliskiej rodzinie osoby chore na Hashimoto. Profilaktyczne oznaczenie poziomu TSH jest istotne również u kobiet ciężarnych oraz planujących ciążę, ponieważ zaburzenia tarczycy – oprócz tego, że rzutują na zdrowie matki – niekorzystnie wpływają zarówno na przebieg ciąży, jak i rozwój płodu. Noworodki poddaje się badaniom przesiewowym. Każde dziecko ma wykonywane oznaczenie TSH.

Podwyższony wynik TSH wiąże się koniecznością przeprowadzenia szczegółowych badań, najlepiej u endokrynologa. W następnej kolejności wykonuje się oznaczenia stężenia FT3 i FT4. Podwyższone stężenie TSH przy jednoczesnym obniżonym poziomie FT3 i FT4 może świadczyć o pierwotnej niedoczynności tarczycy. Przy podwyższonym TSH i towarzyszącym mu prawidłowych stężeniach FT3 i FT4 diagnozuje się tzw. utajoną (subkliniczną) niedoczynność tarczycy. 

W celu rozpoznania niedoczynności tarczycy wykonuje się również oznaczenie stężeń immunoglobulin przeciwtarczycowych we krwi. Wysoki poziom anty-TPO może świadczyć o występowaniu choroby Hashimoto. Zdarza się, że dodatkowo lekarz endokrynolog zleca pacjentowi badanie USG tarczycy służące ocenie stanu gruczołu i wykryciu ewentualnych guzków. Na wstępne sprawdzenie wielkości, kształtu, struktury i twardości gruczołu tarczowego pozwala badanie palpacyjne (wykonywane przez endokrynologa przy użyciu trzech palców: wskazującego, środkowego i serdecznego).

Jak leczyć niedoczynność tarczycy?

Leczenie niedoczynności tarczycy w większości przypadków – zarówno przy wrodzonej, jak i nabytej postaci choroby – polega na przyjmowaniu preparatów zawierających lewotyroksynę (L-tyroksynę). Opiera się więc na metodzie substytucyjnej. Lewotyroksyna to syntetyczny odpowiednik tyroksyny, który działaniem odpowiada naturalnemu hormonowi T4. Dawkowanie leku dobierane jest indywidualnie dla każdego pacjenta, na podstawie ustalonego w badaniach poziomu hormonu. Leczenie rozpoczyna się przeważnie od małych dawek lewotyroksyny, które – w razie potrzeby – są zwiększane po 4–6 tygodniach stosowania leku. Aby doszło do zmian stężenia TSH w surowicy, potrzeba 6–12 tygodni, ale efekt terapeutyczny stosowania lewotyroksyny pojawia się znacznie wcześniej (w ciągu 1–2 tygodni).

W cięższych postaciach klinicznych niedoczynności tarczycy (zwłaszcza u chorych, którzy mają jeszcze inne poważne choroby, np. zaburzenia sercowo-naczyniowe) oprócz terapii L-tyroksyną wprowadza się leczenie liotyroniną sodową, czyli syntetyczną lewoskrętną trójjodotyroniną. W skrajnych sytuacjach, np. po wystąpieniu śpiączki hipotyreotycznej, stan wywołany niedoczynnością tarczycy może wymagać leczenia szpitalnego na oddziale intensywnej opieki medycznej umożliwiającym diagnostykę inwazyjną i mechaniczną wentylację pacjenta. L-tyroksyna jest wówczas podawana dożylnie w dużych dawkach, przeważnie wraz z działającą szybko trójjodotyroniną.

W przypadku niedoczynności tarczycy związanej ze zmianami guzkowymi czy też pęcherzykowym lub brodawkowatym rakiem tarczycy stosuje się leczenie supresyjne, które polega obniżaniu stężenia TSH w surowicy do poziomu poniżej 0,1 mU/L.

W terapii niedoczynności tarczycy bardzo ważne jest regularne wykonywanie badań laboratoryjnych (okresowa kontrola TSH, T3 i T4), których wyniki stanowią podstawę do zmiany dawkowania leków w taki sposób, by możliwe było uzyskanie optymalnego stężenia hormonów (dąży się do utrzymania TSH w dolnej granicy normy, czyli 0,23 mU/L dla osoby dorosłej). Pacjent powinien pozostawać pod stałą opieką endokrynologa, choć leczenie zazwyczaj może być kontynuowane u lekarza rodzinnego. Monitorowanie terapii po ustaleniu optymalnej dawki leku oznacza na ogół kontrolę parametrów krwi 1–2 razy w roku (poza szczególnymi przypadkami, np. niedoczynnością tarczycy w ciąży). 

Hashimoto (Hashimoto’s thyroiditis, HT), czyli przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy, choć jest inną jednostką chorobową niż niedoczynność tarczycy, ma z nią wiele wspólnego. Często rozpoznaje się hipotyreozę jako zaburzenie wtórne wobec HT. Hashimoto przyczynia się do uszkodzenia gruczołu tarczowego, przewlekła niedoczynność tarczycy jest więc de facto objawem tej choroby. W obydwu zaburzeniach dochodzi do zmniejszenia produkcji hormonów T4 i T3. Podobnie wygląda również leczenie niedoczynności tarczycy i Hashimoto – celem jest doprowadzenie do remisji drogą kuracji substytucyjnej indywidualnie dobraną dawką lewotyroksyny. Leki hormonalne nie zatrzymują jednak produkcji przeciwciał w chorobie Hashimoto – nie wyleczą zapalenia autoimmunologicznego. W łagodzeniu stanu zapalnego skuteczność wykazują m.in. dieta przeciwzapalna i odpowiednia suplementacja.

Niedoczynność tarczycy – leczenie domowe (naturalne), dieta 

Leczenie niedoczynności tarczycy środkami farmakologicznymi jest nieodzowne – to jedyna forma terapii o potwierdzonej skuteczności i powszechnym zastosowaniu klinicznym. Farmakologii nie zastąpią żadne metody niekonwencjonalne. Naturalne sposoby, takie jak suplementacja mikroelementów i witamin, ziołoterapia (ashwagandą,· wąkrotką azjatycką, balsamowcem indyjskim) czy korzystanie z tężni solankowych mają mniejsze, często nieudowodnione znaczenie terapeutyczne i zawsze powinny być konsultowane z lekarzem. Nieodpowiednio stosowane mogą łatwo zaszkodzić. 

Preparatów żelaza nie przyjmuje się razem z lewotyroksyną, tarczyca bajkalska – wbrew nazwie – nie leczy niedoczynności tarczycy, a preparatów doustnych z jodem w formie leków na receptę nie należy mylić z suplementami diety zawierającymi jod.

Jeśli chodzi o domowe metody leczenia, rekomendowane jest przede wszystkim utrzymywanie prawidłowej diety, która pozwala zminimalizować skutki spowolnienia metabolizmu. Poza tym stale rośnie liczba dowodów naukowych potwierdzających znaczenie zdrowego żywienia dla prawidłowej pracy tarczycy. Tarczyca potrzebuje szczególnie jodu pobieranego z pokarmów (lub poprzez drogi oddechowe). Przy niedoczynności tarczycy równie ważne jest spożywanie dużej ilości białka, które przyspiesza tempo procesów metabolicznych oraz stymuluje produkcję hormonu wzrostu. Duże znaczenie ma także odpowiednia podaż płynów, zwłaszcza wody zapobiegającej nadmiernemu obciążeniu nerek. 

Najważniejszymi źródłami kluczowych makroskładników, minerałów i witamin w diecie przy niedoczynności tarczycy są: 

• białko: chude mięso, ryby, jaja, strączki, 
• jod: ryby morskie, owoce morza, jaja, jodowana sól spożywcza, mleko i przetwory mleczne,
• żelazo: mięso, jaja, fasola, soja, pestki dyni, nasiona, burak, boćwina, bób, zielony groszek, szpinak, szczaw, pietruszka, 
• wielonienasycone kwasy omega-3: ryby morskie, oleje roślinne, orzechy, 
• selen: ryby i skorupiaki, produkty zbożowe, orzechy brazylijskie, szparagi, cebula, 
• cynk: mięso, jaja, otręby pszenne, nasiona słonecznika, lnu i dyni, ciecierzyca, fasola, kiełki, grzyby, ostrygi, czosnek, cebula,
• witamina D: tłuste ryby, jaja, mleko i jego przetwory.

W diecie tarczycowej istotne jest, by unikać restrykcyjnego ograniczania kalorii, co może prowadzić do wzrostu stężenia TSH. Jednocześnie należy dbać o to, by w codziennym jadłospisie nie było dużej ilości składników pokarmowych hamujących aktywność tarczycy. Leczeniu niedoczynności tarczycy nie sprzyjają goitrogeny, czyli substancje wolotwórcze, które zaburzają metabolizm jodu (ograniczają jego wchłanianie z pożywienia) i mogą zmniejszyć stężenie tego pierwiastka w organizmie. Goitrogeny znajdują się w takich warzywach jak: kapusta, kalafior, brokuł, brukselka, kalarepa, rzepa, jarmuż, a także w tofu i soi. Nie jest jednak konieczna całkowita eliminacja tych produktów z diety – wystarczy ograniczenie liczby spożywanych porcji.

Czy niedoczynność tarczycy można całkowicie wyleczyć?

Niedoczynność tarczycy jest chorobą przewlekłą, co oznacza, że utrzymuje się długotrwale i wolno postępuje. Najczęściej pacjenci borykają się z niedoczynnością do końca życia, choć w rzadkich przypadkach możliwe jest jej samoistne ustąpienie (zaburzenia mogą mieć charakter przemijający, jeśli zostały spowodowane przez poporodowe lub polekowe zapalenie tarczycy). Na ogół jednak niewydolność funkcjonalna tarczycy to stan nieodwracalny i wymaga nieprzerwanego leczenia, które pozwala utrzymać prawidłowe stężenie hormonów w surowicy krwi. 

Jak długo żyje się z niedoczynnością tarczycy?

Prawidłowo leczona niedoczynność tarczycy nie ma wpływu na długość życia pacjenta. Właściwie dobrane leki na tarczycę (w odpowiednich dawkach) stwarzają niewielkie ryzyko wystąpienia działań niepożądanych rzutujących na zdrowie ogólne.

Życie z niedoczynnością tarczycy – oddawanie krwi, alkohol, peeling kawitacyjny, aktywność fizyczna

Osoba lecząca się na niedoczynność tarczycy może funkcjonować tak samo jak zdrowa, powinna jednak dostosować swój styl życia do zmian w organizmie wywoływanych przez zaburzenia pracy gruczołu tarczowego. Chodzi głównie o unikanie czynników środowiskowych zaostrzających przebieg choroby, czyli stresu, palenia papierosów, picia alkoholu, prowadzenia niezdrowej diety. 

Należy pamiętać, że chorujących na niedoczynność tarczycy dotyczą pewne ograniczenia, np. związane z oddawaniem krwi czy wykonywaniem niektórych zabiegów medycyny estetycznej. Osoba z przewlekłym zapaleniem tarczycy nie może być dawcą krwi. Powinna też zachować szczególną ostrożność, jeśli planuje poddać się zabiegowi wykorzystującemu ultradźwięki i prądy, np. peelingowi kawitacyjnemu (decyzję należy skonsultować z lekarzem, ponieważ przy niektórych postaciach choroby takie zabiegi są bezwzględnie przeciwwskazane). 

Nie ma natomiast przeciwwskazań do wykonywania aktywności fizycznej, która jest bardzo ważna dla utrzymania zdrowia, szczególnie przy zaburzeniach metabolicznych związanych z niedoczynnością tarczycy. Najlepiej jednak unikać intensywnych ćwiczeń siłowych oraz długotrwałych treningów cardio i fitness (powyżej 30 minut), a zamiast nich wybierać ćwiczenia wzmacniające i aerobowe, np. spacery, jazdę na rowerze, pływanie, jogę, pilates.

Nieleczona niedoczynność tarczycy – skutki i powikłania

Badania naukowe wskazują, że nawet połowa pacjentów z niedoczynnością tarczycy jest niezdiagnozowana, a tym samym nieleczona. Wiele objawów tej choroby może wskazywać na inne schorzenia, dlatego pacjenci po wizycie u lekarza pierwszego kontaktu są niejednokrotnie kierowani do specjalistów innych niż endokrynolog – dermatologów, kardiologów, a nawet psychiatrów. Podjęcie niewłaściwego leczenia nie przynosi rezultatów, a stan chorego może nadal się pogarszać. Zaniedbania w leczeniu niedoczynności tarczycy bardzo często przyczyniają się do nadwagi i otyłości oraz odkładania cholesterolu w tętnicach. 

Nieleczona niedoczynność tarczycy prowadzi również do innych poważnych konsekwencji zdrowotnych: pojawienia się woli tarczycowych, chorób nerek, kamicy żółciowej, chorób układu sercowo-naczyniowego, cukrzycy i insulinooporności, niedokrwistości, nawracających infekcji, zaburzeń lękowych i depresyjnych, problemów z płodnością. Kiedy choruje kobieta w ciąży, zachodzi ryzyko poronienia, jak również zaburzeń rozwoju fizycznego i umysłowego dziecka. Najcięższym powikłaniem niedoczynności tarczycy jest śpiączka hipometaboliczna, która u co czwartego pacjenta kończy się śmiercią.