Alergiczne choroby skóry. Sprawdź objawy i choroby alergii pokarmowej i skórnej

Tym razem zajmiemy się zespołami objawów dotyczących konkretnych narządów i układów, określanymi potocznie jako alergia skórna, alergia pokarmowa i tym podobne. 

Skóra stanowi ogromną powierzchnię kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym. Jej zadaniem jest zabezpieczenie ustroju przed niekorzystnymi czynnikami, takimi jak np. zmiany temperatury, wilgotności i składu powietrza, zmiany ciśnienia itp. W wielu wypadkach powtarzające się zetknięcie skóry ze stopami metali (np. chromu, niklu), tworzywami sztucznymi czy środkami chemicznymi, powoduje wystąpienie uczulenia skóry, rozwój nadwrażliwości na coraz większą ilość substancji, a z czasem – powstanie rozległych zmian chorobowych.

Skóra jest jednym z narządów ludzkiego organizmu i jako taka uczestniczy prawie we wszystkich zjawiskach w nim zachodzących. Oznacza to, że przeciwciała, jakie mogą powstać w wyniku uczulenia na alergen docierający drogą oddechową lub pokarmową – obecne są w mniejszych lub większych ilościach także w skórze. Potwierdzeniem tego jest fakt, że przedostanie się niewielkiej ilości alergenu pokarmowego lub wziewnego przez naskórek do głębszych warstw skóry, wywołuje jej podrażnienie, zaczerwienienie, obrzęk i świąd. Zjawisko to jest wykorzystywane przy wykonywaniu tzw. testów skórnych. Potwierdzają one uczulenie organizmu na alergen, niezależnie czy pierwotnym miejscem kontaktu z nim jest skóra czy inne narządy (oczy, nos, płuca, przewód pokarmowy). U części chorych reakcja alergiczna przebiega w kilku narządach równocześnie. Zmiany skórne kojarzą się najczęściej z objawami ze strony przewodu pokarmowego lub układu oddechowego (z astmą).

Na podstawie objawów oraz przyczyn, alergiczne choroby skóry są dzielone na:

• wyprysk atopowy,
• pokrzywkę,
• obrzęk typu Quinckego,
• wyprysk kontaktowy. 

Wyprysk atopowy

Wyprysk, zwany potocznie egzemą (od gr. ekdzema), jest jednym z częściej spotykanych objawów stanu zapalnego skóry. Jeśli stan zapalny spowodowany jest uczuleniem, mówimy o tzw. wyprysku atopowym.

Wypryski stanowią dość powierzchowne zmiany naskórka i górnych warstw skóry: występuje zaczerwienienie, silny świąd, pojawiają się drobne grudki, które następnie przekształcają się w podebrane przeźroczystym płynem pęcherzyki. Pęcherzyki te pękają, a zmiany stają się zlewne. Cała powierzchnia skóry dotknięta chorobą jest wilgotna, sącząca, często przez zabrudzenie ulega nadkażeniu bakteryjnemu. Wyprysk atopowy ma tendencję do nawracania po kolejnym zetknięciu z alergenem. Miejsca, w których wyprysk pojawiał się wielokrotnie są najczęściej szorstkie, przebarwione na szaro-różowy kolor, naskórek jest zgrubiały (tzw. zliszajowacenie).

Wyprysk może ujawnić się już w wieku niemowlęcym, spotykany jest u dzieci od około trzeciego miesiąca życia. Ta postać choroby dotyczy najczęściej twarzy (czoło, policzki). Przyczyną są zazwyczaj alergeny pokarmowe. U dzieci w wieku przedszkolnym, wyprysk zajmuje najczęściej zgięcia łokciowe i kolanowe, jest silnie swędzący; w okresie dojrzewania zmiany mogą pojawić się z powrotem na twarzy lub na tułowiu, szybko liszajowaceją; u dorosłych zmiany są przewlekłe, czasami trwają wiele lat, dotyczą niekiedy dużych powierzchni skóry, a z powodu bardzo silnego świądu noszą nazwę „”świerzbiączki””.

U 1/3 do 1/2 osób dorosłych, chorych na astmę, stwierdzano wyprysk we wczesnym dzieciństwie. Nie oznacza to, że każde dziecko ze stwierdzonym wypryskiem zachoruje na astmę, lecz że u części dzieci choroba skóry może być zwiastunem skłonności do atopii i chorób alergicznych w wieku dorosłym.

Aby rozpoznać, czy wyprysk pojawił się wskutek uczulenia, lekarzowi potrzebne są informacje co do chorób alergicznych u członków rodziny oraz chorób współistniejących, być może alergicznych. Przeprowadzając badania laboratoryjne, oznacza się między innymi przeciwciała klasy IgE w surowicy krwi oraz bada ilość krwinek kwasochłonnych we krwi obwodowej.

Alergenami odpowiedzialnymi za pojawienie się wyprysku są najczęściej substancje białkowe, bardzo rozpowszechnione w pokarmach takich jak: mleko krowie, jaja kurze, ryby, owoce drobnopestkowe, orzechy, czekolada; a także alergeny wziewne: kurz domowy, pyłki traw i drzew, zarodniki grzybów pleśniowych, sierść i naskórek zwierząt.

O ile wykrycie alergenów wziewnych jako przyczyny dolegliwości jest stosunkowo łatwe, szczególnie gdy jednocześnie występują objawy ze strony dróg oddechowych, o tyle identyfikacja alergenu pokarmowego jest trudna i wymaga niekiedy długotrwałego stosowania diet, usuwających „podejrzane” produkty z jadłospisu. Mimo tej pozornej uciążliwości postępowania – w praktyce bardzo się ono opłaca, ponieważ przynosi ulgę w uporczywych, nieraz wieloletnich dolegliwościach i doprowadza do poprawy wyglądu skóry.

Unikanie kontaktu z alergenem jest najskuteczniejszą metodą złagodzenia objawów choroby. Leki alergiczne mają jedynie znaczenie wspomagające – zmniejszają intensywność zmian skórnych, ale nie leczą samej choroby.

Podobnie jak w innych schorzeniach alergicznych, podstawową grupą leków są tzw. glikokortykosteroidy, pochodne hormonów kory nadnerczy, popularnie określane jako „sterydy”. Sposób ich stosowania – miejscowo (maści, kremy, lotiony) lub ogólnie (tabletki, zastrzyki dożylne) – zależy od nasilenia choroby i jej podatności na dotychczasowe leczenie. Są to najsilniej działające preparaty przeciwzapalne. Ze względu na objawy uboczne tego leczenia, pojawiające się szczególnie przy długotrwałym podawaniu leków w postaci tabletek czy iniekcji, stosuje się je zawsze pod ścisłą kontrolą lekarską.

Drugą grupą preparatów są tzw. leki „przeciwuczuleniowe„, nie mające działania steroidowego. Należą do nich tzw. leki „przeciwhistaminowe”, zmniejszające oddziaływanie na tkanki jednego z mediatorów reakcji alergicznej tj. histaminy oraz leki hamujące uwalnianie z komórek wszystkich mediatorów, niezależnie od ich rodzaju. Podawane są w preparatach do przyjmowania doustnego; w postaci zastrzyków stosowane są rzadko, ze względu na stosunkowo słabą (w porównaniu z kortykosteroidami) skuteczność. Do leków tych należą: hydroksyzyna, klemastyna, astemizol, cetyryzyna, loratadyna, kromoglikan sodu, ketotifen, nedokromil i wiele innych. Zmniejszają one zaczerwienienie skóry, uczucie świądu i obrzęk, jednak nie mają tak silnego działania przeciwzapalnego jak glikokortykosteroidy. Wspólną cechą leków „”przeciwhistaminowych”” jest powodowanie senności poprzez oddziaływanie na ośrodkowy układ nerwowy.

Różne preparaty mają różną siłę tego (w większości wypadków niepożądanego) oddziaływania. Jest ono również zależne od indywidualnej wrażliwości pacjenta. Kierowcy, piloci i operatorzy maszyn muszą być, przed zastosowaniem leku, uprzedzeni przez lekarza o możliwości zmniejszenia szybkości reakcji. 

Pokrzywka

Wyprysk atopowy dotyczy pierwotnie naskórka i górnych warstw skóry. Inne choroby skóry o tle alergicznym są wynikiem oddziaływania komórek uczestniczących w reakcji uczuleniowej na ścianki bardzo drobnych naczyń krwionośnych skóry (tzw. naczyń włośniczkowych). Do chorób tych należą pokrzywka i obrzęk typu Quinckego.

Substancje przekaźnikowe (mediatory), uwalniane z komórek po zetknięciu z alergenem, powodują rozszerzenie naczyń włośniczkowych i zmniejszenie szczelności ich ścianek. Skutkiem tego jest „przesiękanie” białek osocza i płynu, przechodzenie krwinek białych z naczyń do głębszych warstw skóry. Powstaje zaczerwienienie i obrzęk w postaci bąbla lub bardziej rozlanej zmiany.

Pokrzywka jest bardzo często spotykanym schorzeniem. Cierpi na nią od 10 do 20 procent społeczeństwa, w tym nie tylko osoby o skłonnościach do atopii. Zmiany skórne, o charakterze licznych, jasnoróżowych bąbli (jak od oparzenia pokrzywą), powodujące silny świąd, utrzymują się zwykle krótko (kilka, kilkanaście godzin).

Wystąpienie pokrzywki jest tzw. „reakcją natychmiastową”. 

Powodują występowania pokrzywki: 

• pokarmy: jaja, mleko, ryby, owoce morza, orzechy, kakao,
• niektóre leki: antybiotyki, leki przeciwbólowe,
• ukąszenia owadów,
• niekiedy alergeny wziewne: pyłki roślin, sierść zwierząt, wełna.

W rzadkich przypadkach pokrzywka może być chorobą przewlekłą, trwającą wiele miesięcy. Przyczyny zmian przewlekłych nie są do końca jasne, nie zawsze udaje się stwierdzić podłoże alergiczne dolegliwości.

Istnieje wiele postaci pokrzywki nie mającej związku z uczuleniem, np.: pokrzywka słoneczna, pokrzywka wywołana zimnem, pokrzywka mechaniczna (wywołana uciskiem), itp.

Obrzęk typu Quinckego

Obrzęk typu Quinckego polega na gwałtownie narastającym obrzmieniu skóry i tkanki podskórnej. Skóra nie zmienia zabarwienia, nie swędzi. Opuchnięcie dotyczy najczęściej twarzy (powiek, warg), języka, gardła, czasem narządów wewnętrznych (bóle brzucha, bóle stawów). Najgroźniejszym dla życia umiejscowieniem obrzęku jest krtań, ponieważ oddychanie jest utrudnione, a czasem wręcz niemożliwe. Obrzęk Quinckego występuje najczęściej u młodych dorosłych. Może być skojarzony z pokrzywką lub astmą oskrzelową. Powodują go podobne alergeny jak w przypadku pokrzywki (najczęściej są to pokarmy, leki i ukąszenia owadów).

Leczenie obrzęku zależy od jego nasilenia i stopnia zagrożenia życia. Duszność (obrzęk krtani), rozległe obrzęki z towarzyszącym czasami zasłabnięciem (spadek ciśnienia tętniczego) – wymagają natychmiastowej pomocy lekarza i dożylnego podania glikokortykosteroidów (np. hydrokortyzonu) i adrenaliny. Są to leki najsilniej i najszybciej hamujące reakcję alergiczną. W pozostałych wypadkach obrzęku, stosowane są doustnie preparaty steroidowe, leki przeciwhistaminowe (domięśniowo lub doustnie), leki hamujące uwalnianie mediatorów alergicznych (ketotifen, nedokromil). 

Leczenie obrzęku typu Quinckego i pokrzywki jest w zasadzie podobne, z tym, że w przypadku pokrzywki rzadziej stosuje się leki w zastrzykach, ponieważ nie jest ona stanem zagrożenia życia.

Wyprysk kontaktowy

Wyprysk kontaktowy jest objawem miejscowego uczulenia. Może pojawiać się tak u osób zdrowych, jak i skłonnych do reakcji alergicznych. Powstaje wskutek przewlekłego stykania się skóry z substancją mającą właściwości alergenowe. Wyprysk przybiera postać drobnej, swędzącej wysypki na powierzchni 1-2 cm2, przechodzącej w sączące pęcherzyki. Pojawia się np. na przegubie pod klamerką zegarka, w miejscu zetknięcia ze skórą bransoletki, pierścionka czy też na płatkach uszu pod wpływem kolczyków. 

Reakcja uczuleniowa występuje szybciej i łatwiej, jeśli skóra w miejscu kontaktu jest wilgotna lub zmacerowana. Miejsca, gdzie pojawia się i utrzymuje wyprysk kontaktowy, łatwo ulegają podrażnieniu przez inne, skądinąd nieszkodliwe substancje, co nasila stan zapalny i powoduje rozprzestrzenianie się zmian i nasilenie dolegliwości (świąd, ból).

Liczba alergenów odpowiedzialnych za wyprysk kontaktowy sięga kilkudziesięciu tysięcy. 

Źródła wyprysków:

• kosmetyki: kremy, mydła, perfumy, kredki do ust i oczu; 
• sztuczna biżuteria (plastik i metale – chrom, nikiel);
• protezy zębowe; 
• odzież z tworzyw sztucznych (bielizna, skarpetki), guma. 

Również w przypadku wyprysku kontaktowego jak najszybsze przerwanie styczności z alergenem powoduje ustąpienie zmian skórnych.

Trudności w rozpoznawaniu rodzaju alergenu bywają tu większe niż w przypadku pokrzywki, ponieważ wyprysk kontaktowy pojawia się dopiero w 24 do 48 godzin po zetknięciu z substancją uczulającą. Do identyfikacji alergenów służą tzw. próby płatkowe, w czasie których potencjalne alergeny zostają umieszczone na powierzchni skóry (najczęściej pleców).

Wyprysk kontaktowy wywołany przez substancję, z którą człowiek styka się bardzo często, na przykład w miejscu pracy, może być ciężką, uporczywą chorobą. Konieczna bywa wtedy zmiana zajęcia, a w leczeniu stosuje się preparaty steroidowe (miejscowo lub ogólnie). W przypadkach dużego nasilenia zmian, konieczne niekiedy jest wielomiesięczne lub wieloletnie leczenie, a jeśli zmiany dotyczą dłoni, mogą uniemożliwić wykonywanie dotychczasowego zawodu.

Przedstawione jednostki chorobowe należą do najczęstszych schorzeń alergicznych skóry. W zależności od nasilenia objawów i rodzaju alergii, pacjent wymaga niekiedy opieki nie tylko dermatologa, ale również alergologa-internisty .