Najważniejsze informacje:

• Uczulenie na jad owadów to nadmierna reakcja odpornościowa organizmu na zawarte w nim związki.
• Alergię na składniki jadu wywołują owady błonkoskrzydłe – przede wszystkim osy i pszczoły. 
• Typowe objawy, takie jak zaczerwienienie, ból, obrzęk czy świąd skóry w miejscu użądlenia, są normalną odpowiedzią na toksyny obecne w jadzie – występują również u osób nieuczulonych i mijają po około dobie od ukąszenia.
• U uczulonych przebieg alergii zwykle jest gwałtowny. Czasami może mieć ona charakter zagrażający życiu, nazywany anafilaksją, której konsekwencją mogą być dolegliwości ze strony układu oddechowego, a nawet utrata przytomności.
• Osoby uczulone na jad owadów powinny mieć przy sobie adrenalinę w ampułce do samodzielnego wstrzykiwania.
• Jedynym skutecznym sposobem leczenia alergii na jad owadów jest odczulanie – polegające na podaniu uczulającego alergenu w określonych dawkach w celu zbudowania tolerancji na składniki jadu.

Uczulenie na jad pszczoły, osy i innych owadów jest jednym z najpowszechniejszych rodzajów reakcji alergicznych występujących na całym świecie. Dla wielu osób alergia na jad owadów z rzędu błonkoskrzydłych może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia. Jakie są objawy alergii na jad osy lub pszczoły? Jak radzić sobie z alergią po użądleniu? Jak zapobiegać ukąszeniu przez owady wywołujące reakcję alergiczną? O tym poniżej. 

Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych. Uczulenie na użądlenie osy lub pszczoły

Uczulenie na jad pszczoły lub osy spowodowane jest nieprawidłową reakcją układu odpornościowego na białka zawarte w jadzie tych i innych owadów. U większości ludzi układ odpornościowy reaguje na te substancje obojętnie – tymczasem u osób uczulonych dochodzi do nadwrażliwości i rozwoju charakterystycznych objawów alergii na użądlenie osy czy pszczoły. Alergia na jady owadów jest uwzględniona w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 (T63. 4; X23). 

Organizm uczulonego reaguje już na niewielkie ilości jadu, które są uważane za nieszkodliwe dla większości osób. W efekcie użądlenia przez osę czy pszczołę, które odpowiadają za większość reakcji alergicznych na jad owadów, układ odpornościowy wytwarza przeciwciała typu IgE. Powodują one uwolnienie histaminy i innych substancji chemicznych w organizmie, co prowadzi do wystąpienia objawów alergii na jad owadów. 

Osy, pszczoły i nie tylko. Owady wywołujące alergię po ukąszeniu

Reakcja organizmu na użądlenie przez owady błonkoskrzydłe może być różna. W przypadku uczulenia na jad, objawy po ukąszeniu są większe od spodziewanych. Szacuje się, że ukąszenia owadów powodują dużą reakcję alergiczną u kilkunastu procent populacji. 

Jednym z najczęstszych alergenów jest jad owadów błonkoskrzydłych, takich jak: 

• pszczoła miodna, 
• trzmiel, 
• osa zwyczajna, 
• klecanka, 
• szerszeń.

Ukąszenia, wywołujące alergię na jad owada, występują najczęściej wiosną i latem, jak również wczesną jesienią. Rzadziej obserwuje się je zimą, w okresie zmniejszonej aktywności owadów z rodzaju błonkoskrzydłych.

Klasyfikacja reakcji uczuleniowych po użądleniu przez osę lub pszczołę

Reakcje alergiczne po użądleniu przez owady można sklasyfikować zgodnie z systemem Müellera. Zależnie od nasilenia objawów wyróżniamy:

• stopień I – obejmujący objawy takie jak pokrzywka, świąd, niepokój i osłabienie,
• stopień II – charakteryzujący się wystąpieniem co najmniej jednego objawu z pierwszego stopnia oraz dodatkowo dwoma innymi, takimi na przykład jak obrzęk naczynioruchowy, biegunka, wymioty, nudności, zawroty głowy, ból brzucha czy ucisk w klatce piersiowej,
• stopień III – występuje w nim nasilenie objawów drugiego stopnia wraz z co najmniej dwoma dodatkowymi, takimi jak duszności, zaburzenia mowy, osłabienie, chrypka, splątanie, lęki, świszczący oddech czy świst krtaniowy,
• stopień IV – najcięższy, stanowi połączenie objawów trzeciego stopnia z co najmniej dwoma innymi, takimi jak zapaść, obniżenie ciśnienia krwi, utrata przytomności, sinica czy nietrzymanie moczu i stolca.

Opuchlizna po ukąszeniu osy lub pszczoły – objawy alergii na jad owada

Reakcja na użądlenie przez osę lub pszczołę zwykle przebiega dość łagodnie, jednak u osób uczulonych symptomy są gwałtowniejsze. W skrajnych przypadkach uczulenie na jad może zagrażać zdrowiu i życiu. 

Najczęstszymi objawami po ukąszeniu o osób nieuczulonych na jad owadów są:

• zaczerwienienie skóry w miejscu ukąszenia,
• niewielki obrzęk po ukąszeniu osy, pszczoły lub innego owada,
• bolące miejsce użądlenia, 
• gorączka, 
• powiększenie węzłów chłonnych. 

Jest to typowa reakcja na ukąszenie owada, która u osób uczulonych może być bardziej nasilona i rozległa.

Typowe objawy alergii po ukąszeniu u osób uczulonych na jad owada to z kolei:

• duże reakcje miejscowe – silny świąd lub pieczenie w miejscu użądlenia owadów,
• obrzęk – zwykle o średnicy większej niż 10 cm i utrzymujący się powyżej doby, stanowi szczególne zagrożenie w okolicy jamy ustnej (z uwagi na ryzyko uduszenia),
• bóle głowy, nudności lub ogólne złe samopoczucie po ukąszeniu,
• wysypka (pokrzywka), która może rozprzestrzeniać się po całym ciele.

Każdego roku w Polsce dochodzi do zgonów po użądleniu osy, pszczoły lub szerszenia. Ich powodem jest ciężka reakcja alergiczna wywołana uczuleniem na jad owadów błonkoskrzydłych.

W przypadku użądlenia przez osę lub pszczołę, osoby uczulone na ich jad powinny od razu udać się do lekarza. Nie należy czekać do wystąpienia pierwszych objawów alergii, które mogą niebezpiecznie się nasilić i doprowadzić do stanu zagrażającego zdrowiu i życiu. 

Wstrząs anafilaktyczny – poważne reakcje uczuleniowe w wyniku użądlenia

W przypadku wstrząsu anafilaktycznego, będącego najbardziej ekstremalną reakcją na użądlenie, dochodzi do nagłego obniżenia ciśnienia krwi. Może to prowadzić do wystąpienia symptomów, które nie zawsze są bezpośrednio kojarzone z użądleniem, takich jak:

• uczucie zatkania w gardle, 
• trudności w oddychaniu i przełykaniu,
• kaszel z charakterystycznym świszczącym oddechem, 
• zawroty głowy,
• omdlenia, 
• zaburzenia rytmu serca,
• bóle brzucha,
• utrata świadomości. 

W grupie uczulonych od 1 do 2% osób narażonych jest na ryzyko wystąpienia anafilaksji. Stanowi ona bezpośrednie zagrożenie dla osoby z alergią na jad owadów. Z tego powodu w przypadku zaobserwowania nasilonych objawów reakcji alergicznej na jad owadów konieczna jest niezwłoczna interwencja medyczna, często ratująca życie. 

Alergia na jad owadów. Co zrobić, gdy użądli osa lub pszczoła?

W przypadku osy, która zwykle nie pozostawia żądła, nie ma ryzyka dodatkowego wprowadzenia alergenów do organizmu. Jeśli dojdzie do użądlenia przez pszczołę, konieczne jest szybkie usunięcie żądła, aby zminimalizować ryzyko nasilenia reakcji alergicznej. Należy to robić ostrożnie, unikając wyciskania żądła. 

Aby ograniczyć rozprzestrzenianie się jadu, warto zastosować zimny okład w miejscu ukąszenia. Niska temperatura powoduje obkurczenie naczyń krwionośnych, co hamuje transmisję składników jadu wraz z krwią do reszty organizmu. W przypadku ukąszenia owada w kończynę, można zastosować opaskę uciskową.

Lekkie objawy alergiczne, które są naturalną reakcją obronną organizmu na związki zawarte w jadzie osy, pszczoły i innych owadów, można złagodzić lek przeciwhistaminowy bez recepty.

Apteczka alergika. Leki na uczulenie na jad owadów

Masz uczulenie na osy lub pszczoły? Osoby z alergią na jad owadów błonkoskrzydłych (w tym z rodziny pszczołowatych) powinny mieć przy sobie zestaw ratunkowy z adrenaliną (epinefryną) do samodzielnego podawania (ampułko-strzykawka). Jej podanie ratuje życie w przypadku wstrząsu anafilaktycznego i objawów wywołanych silną reakcją alergiczną, którą potwierdzić mogą m.in. testy skórne. 

Przydatne są też maści i tabletki z kortyzolem, które pomagają zwalczać dolegliwości wywołane alergią na jad pszczoły czy osy. Symptomy uczulenia na jad owadów znoszą też leki przeciwhistaminowe i przeciwalergiczne krople do oczu oraz nosa.

Użądlenie osy lub pszczoły – jak pomóc osobie uczulonej na jad owadów? 

Wstrząs anafilaktyczny to reakcja organizmu bezpośrednio zagrażająca życiu osoby uczulonej na jad owadów. W razie podejrzenia wstrząsu anafilaktycznego, trzeba położyć poszkodowanego na plecach z uniesionymi nogami. Konieczne jest niezwłoczne wezwanie pomocy medycznej – zwłaszcza w przypadku ukąszenia w takie obszary krytyczne, jak szyja czy język, które powodują trudności z oddychaniem. 

W oczekiwaniu na pogotowie należy podjąć odpowiednie działania – rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechowej, jeśli jest ona niezbędna.

Uczulenie na osy i pszczoły. Jak uniknąć użądlenia przez owady?

Ukąszenia owadów są bolesne, a w przypadku osób uczulonych na jad osy czy pszczoły mogą być szczególnie dotkliwe i potencjalnie niebezpieczne z uwagi na możliwy wstrząs anafilaktyczny. Z tego powodu należy minimalizować ryzyko użądlenia. 

Przede wszystkim, mając uczulenie na jad owadów należy unikać noszenia kwiatowych ubrań oraz stosować perfumy i kosmetyki o niewyraźnym zapachu, które mogą przyciągać owady. 

Jeśli wcześniej wystąpiły u nas reakcje alergiczne po ukąszeniu, należy unikać zbliżania się do miejsc występowania owadów, na przykład w okolicę kwitnących roślin.

Szczególną ostrożność warto zachować podczas spożywania posiłków na zewnątrz – przede wszystkim zawierających cukier owoców i słodyczy, które mogą wabić owady. 

Należy również zachować odpowiedni dystans od miejsc, w których znajdują się gniazda os lub pszczół, co pozwala skutecznie ograniczyć ryzyko ukąszenia i wystąpienia alergii na jad owadów. Do ukąszeń dochodzi najczęściej, kiedy owady wyczuwają zagrożenie. 

W przestrzeniach o zwiększonej ekspozycji na owady, zwłaszcza mając uczulenie na jad owadów, warto mieć na sobie długie spodnie, koszulę z długim rękawem oraz zakryte obuwie. 

W przypadku alergii, przy aktywnościach na otwartym powietrzu warto również unikać chodzenia boso – częste są użądlenia stopy. 

Znajdując się w pobliżu osy lub pszczoły, trzeba zachować spokój i nie wykonywać gwałtownych ruchów, co może zwiększyć prawdopodobieństwo użądlenia. Należy chronić głowę, która jest szczególnie narażona na ukąszenie owada. 

Immunoterapia na jad owadów błonkoskrzydłych – odczulanie

W przypadku alergii na jad owadów stosuje się immunoterapię, która polega na stopniowym zwiększaniu dawki alergenu, aby wytworzyć tolerancję immunologiczną. Po osiągnięciu odpowiedniego poziomu tolerancji, przechodzi się do terapii podtrzymującej. Czas odczulania wynosi od 3 do 5 lat. Metoda ta jest jednak wysoce skuteczna i pozwala uniknąć reakcji alergicznych przy kolejnych użądleniach osy, pszczoły czy innych owadów. 

FAQ

Najczęściej zadawane pytania dotyczące uczulenia na jad osy, pszczoły i innych owadów.