Alergia na białko, nabiał i mleko krowie u dzieci i dorosłych

Najważniejsze informacje:

• Alergia na białko mleka krowiego stanowi najczęstszą postać alergii pokarmowej u niemowląt i małych dzieci. Przypadłość ta może dotyczyć również osób dorosłych.
• Alergia na mleko i nabiał u najmłodszych wynika z niedojrzałości bariery jelitowej i zwiększonej przepuszczalności błony śluzowej jelit dla białek.
• Objawy alergii na białka mleka krowiego obejmują przede wszystkim biegunkę, kolki, zaparcia, krew lub śluz w stolcu, bóle brzucha, przewlekły kaszel, atopowe zapalenie skóry, pokrzywkę oraz obrzęk naczynioruchowy.
• Leczenie alergii na białka mleka krowiego polega przede wszystkim na stosowaniu restrykcyjnej diety eliminacyjnej.

Alergie pokarmowe stanowią coraz bardziej rozpowszechniony problem w naszym społeczeństwie, czego najlepszym przykładem jest uczulenie na białko mleka krowiego, z którym zmaga się nawet do 5% dzieci do 1. roku życia. Niestety, chociaż przypadłość ta dotyczy głównie niemowląt i małych dzieci, to często jest diagnozowana również u osób dorosłych. Dowiedz się, dlaczego mleko nas uczula, jakie towarzyszą temu objawy i jak rozpoznać alergię na białka mleka krowiego.

Alergia pokarmowa a uczulenie na białko mleka krowiego

Alergia na mleko krowie jest stanem, w którym układ odpornościowy nieprawidłowo reaguje na białka zawarte w danym produkcie. Objawy alergiczne mogą pojawić się po zetknięciu z mlekiem lub jego przetworami i są wynikiem tej nieadekwatnej reakcji immunologicznej. Szacuje się, że w 100 ml mleka znajduje się średnio 3,3 g białka, które składają się na złożoną mieszaninę różnych związków.

W skład białek mleka krowiego wchodzi głównie kazeina, która stanowi około 80% całości. Pozostałe 20% to białka serwatkowe, w tym β-laktoglobulina, α-laktoalbumina oraz albumina surowicy bydlęcej. Każde z tych białek może być przyczyną rozwoju alergii, a rodzaj białka, który wywołuje reakcję alergiczną, może mieć wpływ na objawy kliniczne. Należy zwrócić uwagę, że β-laktoglobulina jest uznawana za białko o największym potencjale alergizującym, ponieważ jest odpowiedzialna za uczulenie aż 80% osób cierpiących na alergię na mleko krowie.

Warto przy tym zaznaczyć, że choć alergia na białka mleka krowiego często jest nazywana „skazą białkową”, to nie jest to prawidłowe określenie tej przypadłości. W większości przypadków wynika ona z niedojrzałości przewodu pokarmowego niemowlęcia, związanej m.in. z niedoborem laktazy, jednak wraz z biegiem czasu przemija, często ulegając samoistnemu wyleczeniu, ponieważ organizm dziecka nabywa tolerancję na białko.

Alergia na białka mleka krowiego – rodzaje

Alergia na białka mleka krowiego jest złożonym zjawiskiem i może przybierać różne formy w zależności od mechanizmu immunologicznego, który jest za nią odpowiedzialny. Istnieją trzy główne typy alergii na mleko, które różnią się charakterem odpowiedzi układu odpornościowego:

• alergia IgE-zależna na białko mleka krowiego – dochodzi w niej do produkcji przeciwciał klasy IgE przez komórki odpornościowe. W takim przypadku reakcja alergiczna pojawia się szybko, często już w ciągu kilku minut po spożyciu mleka i jego produktach, a maksymalnie do dwóch godzin po zetknięciu z alergenem zawartym w spożywanej żywności;
• alergia IgE-niezależna na białko mleka krowiego – nie dochodzi w niej do zaangażowania przeciwciał IgE. W tym przypadku reakcje alergiczne są opóźnione i mogą ujawnić się po dłuższym czasie, nawet po kilku dniach po spożyciu mleka i innych produktów zawierających białko mleka krowiego;
• alergia mieszana – łączy oba wcześniej wymienione mechanizmy. W takiej sytuacji objawy mogą pojawić się zarówno bezpośrednio po spożyciu produktów mlecznych, jak i z opóźnieniem, po kilku dniach od ekspozycji na alergen.

Nietolerancja laktozy a alergia pokarmowa

Okazuje się, że nie każdy przypadek złego samopoczucia u dziecka po wypiciu mleka musi być od razu utożsamiany z alergią na białko mleka krowiego. W rzeczywistości często dochodzi do pomyłek, gdzie alergia pokarmowa jest traktowana jako nietolerancja laktozy, która nie ma podłoża alergicznego. Przyczyną takiego zjawiska mogą być różne czynniki, w tym wtórna nietolerancja laktozy, która może wynikać z różnych stanów zdrowotnych, takich jak infekcje przewodu pokarmowego, celiakia czy mukowiscydoza.

Warto również zwrócić uwagę, że niektóre objawy niepożądane po spożyciu produktów mlecznych mogą być związane z rzadziej występującymi schorzeniami. Przykładem może być galaktozemia lub nietolerancja histaminy, które również mogą prowadzić do wystąpienia nieprzyjemnych reakcji organizmu.

Objawy alergii na białka mleka krowiego

Objawy alergii na białko mleka krowiego mogą być różne i dotykać skórę, przewód pokarmowy oraz układ oddechowy alergika. Często symptomy te nie są charakterystyczne wyłącznie dla tego rodzaju alergii, co może utrudniać jej rozpoznanie.

W przypadku reakcji alergicznej typu IgE-zależnego, która pojawia się zazwyczaj niedługo po spożyciu produktów mlecznych, można zaobserwować takie objawy jak:

• objawy skórne: pokrzywka, intensywny świąd, pękanie płatków usznych, szorstkie zmiany skórne, obrzęk naczynioruchowy, atopowe zapalenie skóry (zwłaszcza nasilenie objawów w obrębie skóry);
• objawy ze strony układu pokarmowego: wymioty, biegunka, ból brzucha, brak apetytu, kolka niemowlęca i ulewanie u niemowląt;
• objawy ze strony układu oddechowego: świszczący oddech, suchy kaszel, ostry nieżyt nosa.

U najmłodszych dzieci alergia w przypadku alergii IgE-niezależnej na mleko jednym z możliwych powikłań jest FPIP – zapalenie prostnicy i odbytnicy, wywołane przez pokarm. Charakterystycznymi objawami tej choroby są przewlekłe biegunki, które mogą zawierać krew lub śluz, a także zaczerwienienie skóry wokół odbytu. W bardziej zaawansowanych przypadkach alergii może dojść do zapalenia jelita cienkiego, co objawia się nie tylko biegunką, ale także utratą masy ciała, problemami z prawidłowym wzrostem, anemią, a nawet utratą albumin z krwi. Stan zapalny wywołany alergią na mleko może rozprzestrzeniać się na cały przewód pokarmowy, obejmując również przełyk i żołądek.

Alergia na mleko – diagnostyka

Rozpoznanie alergii na białka mleka krowiego u dzieci rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu medycznego. Lekarz musi zebrać informacje dotyczące diety malucha, historii występowania nietypowych chorób w rodzinie oraz opisu symptomów, które budzą niepokój. W praktyce klinicznej, aby zdiagnozować alergię na białka mleka krowiego, często stosuje się dietę eliminacyjną i następującą po niej doustną próbę prowokacyjną. Metoda eliminacji wymaga usunięcia z jadłospisu dziecka lub diety matki karmiącej wszelkich produktów mlecznych na okres do 4 tygodni. Jeśli w tym czasie dolegliwości ustąpią, istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że przyczyną jest reakcja immunologiczna na białko mleka.

Aby definitywnie potwierdzić alergię, niezbędne jest przeprowadzenie doustnej próby prowokacyjnej. Procedura ta zakłada świadome podanie dziecku pokarmu zawierającego alergen, czyli białko mleka. W przypadku niemowląt może to być mleko modyfikowane lub mleko matki, która wcześniej wprowadziła do swojej diety produkty mleczne. Starsze dzieci mogą konsumować produkty zawierające mleko, zaczynając od niewielkich ilości i stopniowo zwiększając ich porcje, stosując tzw. drabinę mleczną. Niezwykle istotne jest monitorowanie reakcji alergicznych dziecka na podawane pokarmy.

Próbę prowokacyjną zazwyczaj przeprowadza się w sposób otwarty, co oznacza, że zarówno rodzice, jak i lekarz są świadomi podawania produktów mlecznych. Jeśli objawy alergii są łagodne, test można przeprowadzić w warunkach ambulatoryjnych lub nawet w domu dziecka, po uprzedniej konsultacji z lekarzem. Natomiast w sytuacji, gdy istnieje ryzyko ciężkiej reakcji anafilaktycznej, doustną próbę prowokacyjną należy wykonać w warunkach szpitalnych, gdzie możliwa jest natychmiastowa interwencja medyczna.

Leczenie żywieniowe dzieci i dorosłych z alergią na białka mleka krowiego

W leczeniu alergii na białko mleka krowiego kluczową rolę odgrywa odpowiednie dobranie diety dziecka. Dzieci cierpiące na to schorzenie muszą unikać spożywania produktów zawierających białka mleka krowiego, takich jak mleko oraz jego przetwory (jogurty, kaszki mleczne, masło, sery, produkty zawierające białko serwatkowe). Ważne jest, aby dieta eliminacyjna była zbilansowana i dostarczała wszystkie składniki odżywcze niezbędne dla prawidłowego rozwoju dziecka, z uwzględnieniem suplementacji wapnia i witaminy D.

W przypadku niemowląt z alergią na białko mleka krowiego, karmienie piersią pozostaje możliwe, jednak matka karmiąca powinna przestrzegać diety wykluczającej produkty mleczne. Z badań wynika, że białka mleka spożywanego przez matkę mogą przedostać się do jej mleka i wywołać reakcje alergiczne u dziecka.

Jeżeli karmienie piersią nie jest możliwe, konieczne jest znalezienie alternatywy diety z mlekiem modyfikowanym, które zawiera alergeny. Dostępne są specjalne preparaty mlekozastępcze dla dzieci alergicznych, które zawierają białko poddane intensywnej hydrolizie, czyli rozłożone na mniejsze fragmenty, co zmniejsza ryzyko reakcji alergicznej, np. mleko kozie. Na rynku dostępne są również preparaty na bazie soi, jednak nie są one zalecane dla dzieci z alergią na białko mleka krowiego, ze względu na wysokie ryzyko wystąpienia alergii krzyżowej na soję.

FAQ