Najważniejsze informacje:

• Alergia na leki to złożona reakcja układu odpornościowego na substancje czynne i pomocnicze zawarte w lekach.
• Wysypka po lekach, typowy objaw uczulenia na lek, najczęściej pojawia się po stosowaniu antybiotyków, niesteroidowych leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych oraz leków na obniżenie ciśnienia krwi.
• Uczulenie na leki może wystąpić u osób w różnym wieku – szczególnie narażone są osoby z innymi alergiami, chorujące przewlekle i z obniżoną odpornością.
• W większości przypadków reakcje uczuleniowe na leki mają łagodny przebieg i ustępują po odstawieniu leku. Mogą również wywołać wstrząs anafilaktyczny, który jest stanem zagrożenia życia. 
• Leczenie uczulenia po lekach polega na unikaniu substancji wywołujących reakcję alergiczną oraz stosowaniu leków zmniejszających objawy alergii polekowej.

Alergia na leki jest wynikiem nadmiernej reakcji układu odpornościowego na konkretne substancje zawarte w lekarstwach. Może wystąpić w odpowiedzi na wiele różnych leków. Szacuje się, że alergia polekowa dotyczy nawet 5-10% populacji. Wyjaśniamy, jakie są typowe objawy alergii na leki, co robić w przypadku zaobserwowania symptomów reakcji polekowej oraz na czym polega leczenie uczulenia na leki. 

Alergia na leki – uczulenie na składniki leków

Alergia na leki jest dość częstym skutkiem ubocznym wielu substancji leczniczych. Występowanie alergii na leki (ICD-10: Z88) jest odpowiedzialne za ok. ¼ przypadków niepożądanych efektów przyjmowania wyrobów medycznych. 

Uczulenie na leki występuje, gdy układ odpornościowy reaguje na substancje chemiczne obecne w lekach jako na potencjalne zagrożenie dla organizmu. 

Głównym mechanizmem odpowiedzialnym za alergię na leki jest reakcja typu I, która polega na uwalnianiu histaminy i innych substancji chemicznych przez komórki tuczne w odpowiedzi na substancję, na którą organizm jest uczulony. 

Przyczyny występowania uczulenia na leki

Składniki aktywne leków mają za zadanie wywoływać oczekiwane odpowiedzi organizmu, natomiast substancje pomocnicze zapewniają odpowiednią konsystencję i formę preparatu. 

Zarówno składniki aktywne, jak i pomocnicze mogą wywoływać reakcje alergiczne, ponieważ w organizmie mogą ulegać przekształceniom, tworząc nowe związki chemiczne.

Do powstania reakcji alergicznej przyczynia się niekiedy również barwnik, konserwanty lub substancje czynne zawarte w lekach. 

Niepożądane działania leków można podzielić na dwa główne typy:

• typ A – jest reakcją związaną z właściwościami leku, a w szczególności z jego dawkowaniem, reakcje tego typu są przewidywalne i można ich uniknąć, stosując się do zaleceń dotyczących maksymalnej dozwolonej dawki dziennie, które są zawsze podane w ulotce dołączonej do leku,
• typ B – obejmuje reakcje niezwiązane z dawką leku (mogące wystąpić niezależnie od ilości przyjętego leku), które są trudniejsze do przewidzenia.

Alergia polekowa: najczęściej uczulające leki 

Reakcje alergiczne mogą być wywołane przez szeroką gamę leków, w tym te, które były wcześniej stosowane przez pacjenta i nie wywoływały objawów uczulenia. Niektóre leki są bardziej skłonne do wywołania alergii niż inne.

Do lekarstw, które najczęściej prowokują alergie, należą następujące grupy leków:

• antybiotyki – szczególnie z grupy penicylin i sulfonamidy, 
• niesteroidowe leki przeciwzapalne, zwłaszcza kwas acetylosalicylowy,
• leki obniżające ciśnienie krwi,
• niektóre leki przeciwpadaczkowe, 
• środki stosowane w anestezjologii,
• kontrasty używane w diagnostyce obrazowej.

W przypadku możliwości wystąpienia uczulenia po lekach, przed rozpoczęciem stosowania jakiegokolwiek leku, należy koniecznie poinformować lekarza o historii alergii polekowej. 

Pacjent powinien również przeczytać uważnie ulotkę dołączoną do opakowania, w której znajdują się informacje dotyczące możliwych reakcji alergicznych.

Reakcja alergiczna na leki. Częstość występowania i grupy ryzyka

Alergia na leki może rozwinąć się u każdej osoby przyjmującej dany lek – niezależnie od wieku czy płci (chociaż alergie polekowe częściej rozwijają się u dorosłych kobiet). 

Jednocześnie niektóre grupy są bardziej obciążone ryzykiem wystąpienia objawów uczulenia na stosowanie leku. 

Na wystąpienie alergii w odpowiedzi na lek narażone są zwłaszcza osoby:

• które wcześniej miały reakcje alergiczne na leki, 
• cierpiące na inne rodzaje alergii, 
• z zaburzeniami układu odpornościowego,
• z przypadkami alergii w rodzinie,
• stosujące lek przez długi czas,
• stosujące kilka leków jednocześnie,
• z chorobami współistniejącymi.

Uczulenie na leki – objawy reakcji alergicznej

Objawy alergii na leki mogą być różnorodne i występować w formie łagodnej lub ostrej. Pierwsze symptomy mogą ujawnić się zarówno po pierwszym kontakcie (użyciu leku), jak i po kilku dniach stosowania terapii (po pewnym czasie od ponownego podania leku). Zazwyczaj są to reakcje, które nie stanowią poważnego zagrożenia dla zdrowia.

Objawy uczulenia na leki mogą obejmować układ oddechowy, manifestując się dusznościami, kaszlem, świszczącym oddechem lub napadem astmy oskrzelowej. 

Gorączka polekowa, zwykle obserwowana po około tygodniu od zażycia leku, może być również symptomem alergii po leku. Podwyższonej temperaturze ciała mogą towarzyszyć powiększenie węzłów chłonnych oraz bóle mięśni i stawów. 

Możliwe są również objawy alergii na lek ze strony przewodu pokarmowego, takie jak nudności, wymioty i biegunka.

Wysypka od leków – zmiany skórne wywołane przyjmowaniem leku

Alergia na leki na nadciśnienie, leki przeciwbólowe czy na antybiotyki najczęściej objawia się zmianami skórnymi. Osoby uczulone mogą zaobserwować u siebie takie zmiany, jak:

• wysypka plamisto-grudkowa – charakteryzująca się chropowatymi, swędzącymi grudkami, często pojawiająca się po zastosowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych lub antybiotyków,
• pokrzywka – objawia się pojawieniem się bąbli o różowym lub białym kolorze, często towarzyszy im intensywny świąd, pokrzywka po lekach rozwija się szybko po kontakcie z alergenem i równie szybko znika, nie pozostawiając śladów,
• wyprysk kontaktowy – najczęściej występuje po użyciu leków w postaci maści lub kremów (do stosowania miejscowego), z objawami lokalizującymi się w miejscu kontaktu skóry z substancją.

Niektóre leki, w tym z grupy tetracyklin i sulfonamidy mogą uczulać skórę na światło słoneczne. Podobnie dziać może się w przypadku niektórych ziół, na przykład ziela dziurawca. To skutkuje powstawaniem przebarwień lub wysypki po ekspozycji na słońce.

Nietypowe objawy uczulenia na leki – wstrząs anafilaktyczny

W ekstremalnych przypadkach alergia na leki może przebiegać w formie ostrej, co wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Nietypowe objawy alergii obejmują obrzęk gardła i krtani, spadek ciśnienia krwi, problemy z połykaniem czy mową czy trudności w oddychaniu. 

Reakcje alergiczne na przyjmowane leki mogą prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego, który jest bezpośrednim zagrożeniem życia i wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej.

Testy na uczulenie na leki – testy skórne i badania krwi

Alergia na leki wymaga konsultacji lekarskiej. Diagnoza uczulenia na kwas acetylosalicylowy, antybiotyk czy lek na obniżenie ciśnienia opiera się na dokładnym wywiadzie medycznym, który uwzględnia objawy i czas ich wystąpienia. 

Wykonywane są również testy skórne i oznaczenie stężenia immunoglobuliny E specyficznej dla alergenu wywołującego reakcje nadwrażliwości. Badanie poziomu tryptazy w surowicy jest pomocne w diagnostyce anafilaksji. 

W niektórych przypadkach stosuje się również test prowokacji doustnej, który polega na stopniowym zwiększaniu dawki leku, aby ocenić reakcję organizmu.

Uczulenie na leki. Co robić, kiedy wystąpią objawy alergii polekowej?

Leczenie alergii na lek polega przede wszystkim na odstawieniu preparatu wywołującego objawy uczulenia. W przypadku alergii i łagodnym przebiegu zostają wdrożone leki na alergię oraz leki przeciwhistaminowe. W cięższych przypadkach leczenie wymaga zastosowania glikokortykosteroidów. 

W przypadku wystąpienia alergii i jednoczesnej konieczności dalszego leczenia choroby podstawowej, lekarz zaleci pacjentowi inny, alternatywny preparat.

FAQ 

Najczęstsze pytania dotyczące alergii (uczulenia) na leki.