Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja) – co to, jak rozpoznać, co podać

Najważniejsze informacje:

• Wstrząs anafilaktyczny to gwałtowna, szybko postępująca, ciężka reakcja alergiczna lub niealergiczna organizmu.
• W przypadku reakcji alergicznej anafilaksja występuje wskutek uczulenia na konkretne alergeny, np. truskawki, lateks, orzechy lub jad owadów.
• Objawy anafilaksji to przede wszystkim obrzęk górnych dróg oddechowych, zmiany skórne, spadek ciśnienia krwi oraz utrata świadomości.
• Leczenie wstrząsu anafilaktycznego obejmuje przede wszystkim podanie adrenaliny w przednio-boczną część uda.

Szacuje się, że anafilaksja, czyli uogólniona reakcja nadwrażliwości na określony czynnik, każdego roku występuje średnio u 1-3% osób. Co ciekawe, statystycznie nieco częściej dochodzi do reakcji anafilaktycznej u kobiet i młodych osób. Zjawisko to jest o tyle niebezpieczne, że ze względu na agresywny przebieg może zagrażać życiu pacjenta. Sprawdź, co to jest wstrząs anafilaktyczny, jak wygląda, jakie daje objawy wstrząs anafilaktyczny i na czym polega jego leczenie.

Czym jest wstrząs anafilaktyczny?

Jak podaje Europejska Akademia Alergologii i Immunologii Klinicznej, anafilaksja jest uznawana za poważną i potencjalnie śmiertelną reakcję alergiczną o charakterze natychmiastowym. Gdy organizm narażony jest na kontakt z alergenem, jego układ odpornościowy nadmiernie reaguje, co skutkuje wydzielaniem licznych związków chemicznych. Te substancje mogą prowadzić do wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, który jest najbardziej ekstremalną formą anafilaksji, charakteryzującą się gwałtownym obniżeniem ciśnienia krwi i problemami z oddychaniem.

Należy zaznaczyć, że anafilaksja może stanowić bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdolna jest do szybkiego rozwinięcia się, często już w kilka sekund po ekspozycji na alergen, np. po ukąszeniu przez owady czy spożyciu alergenu pokarmowego. W odpowiedzi na alergen organizm wyzwala mediatory zapalne, takie jak histamina czy tryptaza, które powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych, a co za tym idzie – spadek ciśnienia tętniczego krwi. Istotne są tu również cytokiny, aktywowane wskutek nadmiernego pobudzenia lub uszkodzenia komórek tucznych i bazofilów. Efektem ich działania jest skurcz mięśni gładkich, co może prowadzić do trudności w oddychaniu oraz do zaburzeń w przewodzie pokarmowym, w tym do problemów z krzepnięciem krwi.

Wstrząs anafilaktyczny – przyczyny

W niemal 1/3 przypadków nie jest możliwe ustalenie konkretnego czynnika, który wywołał wstrząs anafilaktyczny. U osób dorosłych przyczyną anafilaksji są zazwyczaj niektóre leki lub ukąszenia owadów błonkoskrzydłych, takich jak osy, pszczoły i szerszenie. Do grupy leków, które najczęściej są przyczyną anafilaksji, zalicza się niesteroidowe leki przeciwzapalne, antybiotyki (głównie penicylina), leki przeciwpadaczkowe, inhibitory konwertazy angiotensyny (np. kaptopryl), opioidy (np. morfina, fentanyl), a także środki stosowane w anestezjologii, w tym leki relaksujące mięśnie.

W przypadku dzieci najczęstszym wyzwalaczem reakcji alergicznej są pokarmy. Do najbardziej ryzykownych należą różnego rodzaju orzechy, w tym orzeszki ziemne, pistacje, orzechy brazylijskie, włoskie, laskowe, nerkowca oraz migdały. Ponadto, do alergenów pokarmowych zalicza się ziarno sezamowe, owoce morza, mleko krowie, soję, pszenicę oraz jaja kurze. Rzadziej, ale również możliwe, jest wywołanie reakcji anafilaktycznej przez owoce i warzywa.

Innym czynnikiem powodującym wstrząs anafilaktyczny może być:

• materiał lateksowy;
• alergeny wziewne, takie jak pyłki, roztocza, kurz;
• szczepionki i preparaty immunologiczne;
• konserwanty obecne w środowisku oraz w żywności.

Warto również podkreślić, że istnieje podwyższone zagrożenie wystąpieniem anafilaksji i wstrząsu anafilaktycznego u osób, które wcześniej doznały tego typu reakcji. W takich przypadkach kolejne epizody mogą przebiegać z większym nasileniem. Ponadto, ryzyko to dotyczy również osób borykających się z alergiami różnego typu oraz astmą oskrzelową. Co więcej, predyspozycje do ciężkich reakcji alergicznych mogą być obecne u osób, gdzie w rodzinach odnotowano przypadki wstrząsu anafilaktycznego.

Objawy wstrząsu anafilaktycznego u osób dorosłych

Rozpoznanie wstrząsu anafilaktycznego wymaga przede wszystkim odróżnienia go od zwykłej reakcji alergicznej, co jest kluczowe ze względu na intensywność i szybkość pojawiania się objawów. Wstrząs anafilaktyczny charakteryzuje się nagłym wystąpieniem symptomów, które mogą gwałtownie nasilać się w ciągu zaledwie kilku minut, dotykając jednocześnie wielu systemów narządowych.

W przypadku reakcji anafilaktycznej, objawy skórne takie jak rozległa pokrzywka, świąd, zaczerwienienie, obrzęk twarzy czy spojówek pojawiają się u około 90% pacjentów. Należy jednak mieć na uwadze, że nie zawsze zmiany skórne są obecne w przebiegu anafilaksji. Objawy ze strony układu oddechowego, takie jak trudności w oddychaniu, suchy kaszel, świszczący oddech spowodowany skurczem oskrzeli, obrzęk języka i krtani, chrypka, utrata głosu, nadmierna produkcja śliny lub problemy z połykaniem, również mogą świadczyć o wstrząsie anafilaktycznym.

Objawy wstrząsu anafilaktycznego ze strony układu krążenia, w tym przede wszystkim niebezpieczny spadek ciśnienia tętniczego, który może prowadzić do osłabienia, zawrotów głowy lub utraty przytomności, występują w 50% wszystkich przypadków anafilaksji. Podobnie często spotykane są objawy ze strony układu pokarmowego, w tym nudności, biegunka i kurczowy ból brzucha.

Aby stwierdzić wystąpienie reakcji anafilaktycznej, konieczne jest zaobserwowanie symptomów z przynajmniej dwóch różnych systemów narządowych, w tym tych związanych z układem oddechowym oraz objawów wskazujących na gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego.

Jak wygląda wstrząs anafilaktyczny u dziecka?

W przypadku dzieci pierwsze oznaki anafilaksji mogą wydawać się niegroźne, lecz istnieje ryzyko ich szybkiego nasilenia, co może zagrozić życiu. Typowym sygnałem ostrzegawczym u najmłodszych jest pojawienie się nagłego zaczerwienienia skóry. Dodatkowo może wystąpić problem z oddychaniem, spowodowany rosnącym obrzękiem. Szczególnie istotna jest anafilaksja idiopatyczna u dzieci, która charakteryzuje się tym, że objawy pojawiają się z opóźnieniem, zwykle po 4 do 6 godzin od styczności z alergenem. W związku z tym w wielu przypadkach nie jest możliwe ustalenie jej przyczyny.

Co robić w przypadku wstrząsu anafilaktycznego? Udzielanie pierwszej pomocy

W przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego konieczne jest bezzwłoczne wezwanie służb ratunkowych. Z uwagi na fakt, że często u pacjenta pojawia się natychmiastowa reakcja alergiczna, która prowadzi do stanu zagrażającego życiu, niezbędne jest szybkie udzielenie pierwszej pomocy. Zazwyczaj sygnałem ostrzegawczym jest pojawienie się pokrzywki, charakteryzującej się swędzącą wysypką, która może towarzyszyć obrzękowi skóry. W krótkim czasie mogą dołączyć do niej inne, bardziej niepokojące objawy, takie jak trudności w oddychaniu, chrypka czy zawroty głowy. W obliczu tak silnej reakcji alergicznej niezbędne jest natychmiastowe zadzwonienie na pogotowie ratunkowe, pod numer alarmowy 999 lub 112.

W dalszej kolejności powinniśmy zaprzestać wszelkiego kontaktu z alergenem, który spowodował reakcję, np. poprzez usunięcie żądła owada. Jeżeli poszkodowany ma przy sobie adrenalinę, ważne jest podanie adrenaliny możliwie jak najszybciej. Zastrzyk adrenaliny najlepiej wykonać w przednio-boczną część uda, a czynność tę może przeprowadzić sam pacjent lub osoba przeszkolona w tym zakresie.

Profilaktyka wstrząsu anafilaktycznego

Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia anafilaksji, kluczowe jest unikanie czynników, które mogą go wywołać. Niezwykle ważna jest również edukacja dotycząca anafilaksji, w tym świadomość ryzyka ponownego zetknięcia się z ciężką reakcją alergiczną oraz umiejętność samodzielnego podania zastrzyku z adrenaliną. Osoby, które doświadczyły już wstrząsu anafilaktycznego i są narażone na ciężką reakcję alergiczną, powinny mieć zawsze przy sobie autostrzykawkę z adrenaliną. Ponadto istotne jest, aby osoby w grupie ryzyka poinformowały swoich bliskich o potencjalnym zagrożeniu, czynnikach wyzwalających oraz o tym, jak należy postępować w przypadku nagłego wystąpienia wstrząsu.

Pacjenci z historią anafilaksji powinni też pozostawać pod stałą opieką specjalisty alergologa. Ważne jest także, aby zawsze mieć przy sobie informacje mogące okazać się kluczowe w sytuacji zagrożenia życia, np. wykaz leków, które mogą wywołać reakcję alergiczną, czy bransoletkę medyczną z zapisanymi informacjami o alergenach, na które są uczuleni.

Skutki uboczne wstrząsu anafilaktycznego

Wstrząs anafilaktyczny stanowi poważne zagrożenie dla życia, które w skrajnych przypadkach może doprowadzić do zgonu. Osoby z alergią pokarmową, np. na orzeszki ziemne, powinny podjąć odpowiednie środki zapobiegawcze, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia takiego ataku. W przypadku anafilaksji, np. w wyniku użądlenia owadów, może dojść do zahamowania lub znacznego osłabienia pracy serca, co bezpośrednio prowadzi do ryzyka uszkodzenia mózgu lub arytmii. Ciężka reakcja alergiczna może spowodować również inne powikłania, takie jak niewydolność nerek, zawał serca czy wstrząs kardiogenny. Z uwagi na to, że najbardziej drastycznym skutkiem może być śmierć, konieczne jest natychmiastowe i stanowcze działanie w przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące wstrząsu anafilaktycznego.