Najważniejsze informacje:

• Reakcje organizmu na pożywienie mogą być bardzo różne. Wiele osób doświadcza nieprzyjemnych objawów po zjedzeniu produktów zawierających laktozę – cukier występujący w produktach mlecznych. 
• Alergia na laktozę i nietolerancja laktozy – często ze sobą mylone – to dwa różne stany, które mogą powodować podobne objawy po spożyciu laktozy (cukru mlecznego). 
• Alergia jest reakcją immunologiczną, której towarzyszą objawy skórne (swędzenie i wysypka) oraz różne dolegliwości ze strony układu pokarmowego, oddechowego, krążenia i nerwowego.
• Nietolerancja laktozy jest związana z problemami trawiennymi i wywołuje takie symptomy, jak wzdęcia, bóle brzucha i nudności. 
• Zarówno przy objawach wskazujących na alergię, jak i nietolerancję, konieczne jest unikanie spożywania produktów zawierających laktozę. 

Chociaż terminy alergia na laktozę i nietolerancja laktozy bywają używane zamiennie, to określają one dwa różne zespoły objawów. Czym się objawia nietolerancja laktozy, a czym alergią na nią? Jakie są przyczyny nietolerancji laktozy, a co wywołuje alergię pokarmową? Przyglądamy się różnicom pomiędzy alergią a nietolerancją laktozy, ich podłożu, symptomom oraz sposobom diagnozowania i leczenia.

Czym jest laktoza? Cukier mleczny wywołujący alergię i nietolerancję

Laktoza (określana cukrem mlecznym) to dwucukier składający się z dwóch cząsteczek cukru prostego: glukozy i galaktozy. Jest głównym cukrem występującym naturalnie w mleku ssaków, w tym również w mleku ludzkim i większości produktów mlecznych. 

Laktozę zawierają m.in.: mleko krowie, kozie i owcze, mleko w proszku, jogurty, maślanki, kefiry, sery (zarówno białe, jak i żółte), serki wiejskie, sery topione, śmietana i lody.

Wywołująca alergię i nietolerancję laktoza:

• ułatwia wchłanianie wapnia, niezbędnego dla rozwoju kości,
• jest źródłem energii,
• zawiera składniki potrzebne do rozwoju mózgu,
• stanowi pożywienie dla bakterii jelitowych.

Aby laktoza mogła być przyswajana przez organizm, musi zostać rozłożona na swoje składniki – glukozę i galaktozę, za co odpowiada enzym zwanym laktazą. Brak lub niedobór laktazy w organizmie prowadzi do nietolerancji laktozy, której objawy pojawiają się w reakcji na mleko krowie lub po spożyciu innych produktów laktozowych.

Z kolei nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego na białka mleka może być źródłem alergii na laktozę. 

Alergia na laktozę – reakcja immunologiczna organizmu

Alergia na laktozę (alergia na białka mleka krowiego, ABMK) jest to reakcja immunologiczna organizmu na białka zawarte w mleku lub jego produkty. W stanie tym układ odpornościowy błędnie identyfikuje białka mleczne jako substancje szkodliwe.

To z kolei prowadzi do uwolnienia histaminy i innych substancji chemicznych, które powodują objawy alergiczne. 

Objawy alergii na laktozę. Dolegliwości po spożyciu mleka krowiego i innych produktów mlecznych

Typowe objawy alergii na mleko (białko mleka krowiego) i inne produkty zawierające laktozę mogą wystąpić już po spożyciu niewielkiej ilości laktozy. 

Najczęściej obserwowane są takie objawy alergii na białka mleka krowiego, jak:

• szorstka, sucha i zaczerwieniona skóra, swędzenie i wysypka lub pokrzywka – objawy skórne są charakterystyczne dla wszystkich alergii pokarmowych, w tym też alergii na laktozę,
• duszności,
• kaszel,
• katar,
• bóle brzucha, 
• biegunka – luźne stolce zawierające pasma śluzu lub żyłki krwi, o kwaśnym zapachu,
• objawy ze strony układu krążenia – spadek ciśnienia tętniczego i przyspieszenie czynności serca,
• brak apetytu, 
• nieprawidłowy rozwój – małe przyrosty masy i długości ciała.

Alergia pokarmowa i wstrząs anafilaktyczny – potencjalne zagrożenie dla życia

Alergia na mleko i inne produkty zawierające laktozę może prowadzić do ogólnej, zagrażającej życiu reakcji nadwrażliwości (wstrząs anafilaktyczny). 

Do objawów anafilaksji należą:

• nagłe zmiany na skórze i błonach śluzowych – zaczerwienienie, pokrzywka, świąd, obrzęk w gardle lub obrzęk języka,
• kaszel napadowy, świszczący oddech,
• szybki spadek ciśnienia tętniczego krwi i utrata świadomości,
• gwałtowne wymioty.

Nietolerancja laktozy – niedobór laktazy w organizmie

Przyczyną nietolerancji laktozy jest niedobór enzymu laktazy w organizmie, który jest odpowiedzialny za trawienie laktozy. W konsekwencji tego niedoboru laktoza nie jest odpowiednio trawiona przez jelito cienkie, co prowadzi do wystąpienia objawów nietolerancji laktozy po spożyciu mleka lub innych produktów.

Brak tolerancji na laktozę może pojawić się zarówno u dzieci, jak i u dorosłych.

Wyróżnić możemy cztery rodzaje niedoboru laktazy:

• alaktazja – wrodzony niedobór laktazy, występujący bardzo rzadko,
• rozwojowy niedobór laktazy – dotyczy wcześniaków urodzonych przed 34. tygodniem ciąży, u których niedobór wynika z niedojrzałości organizmu dziecka,
• hipolaktazja dorosłych – pierwotny niedobór laktazy, jest to stan naturalny u dużej części ludzkiej populacji, aktywność laktazy zmniejsza się wraz z wiekiem – dlatego bardzo często nietolerancja laktozy występuje u seniorów,
• wtórny niedobór laktazy – nabyty, będący wynikiem chorób bądź różnych czynników, które doprowadzają do uszkodzenia nabłonka i kosmków jelitowych, produkujących laktazę.

Objawy nietolerancji laktozy po spożyciu produktów mlecznych

W odróżnieniu od alergii na laktozę (alergii na mleko i inne zawierające produkty), nietolerancja laktozy nie jest stanem immunologicznym, ale problemem trawiennym. 

Objawy nietolerancji laktozy mogą obejmować:

• wzdęcia,
• nadmierną produkcję gazów w jelitach,
• kolkowe bóle brzucha,
• uczucie przelewania w brzuchu,
• uczucie pełności,
• skurcze jelit,
• nudności,
• biegunkę – luźne stolce o kwaśnym zapachu.

Alergia na laktozę a nietolerancja laktozy – różnice i podobieństwa

Przyczyna

Główna różnica między alergią na laktozę a jej nietolerancją tkwi w przyczynie objawów chorobowych. W przypadku alergii za jej wystąpienie odpowiedzialne są białka zawarte w mleku krowim, a nie cukier mleczny, jak ma to miejsce przy nietolerancji laktozy. ABMK i jej objawy wywołuje nadwrażliwość układu odpornościowego.

Objawy

Typowe dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego są podobne dla alergii i nietolerancji laktozy oraz obejmują kolkowy ból brzucha, uczucie przelewania oraz wzdęcia. Na tym jednak podobieństwa objawów alergii i nietolerancji laktozy się kończą. Charakterystyczne dla alergii na białka mleka krowiego (alergii na mleko) zmiany skórne nie występują osób z nietolerancją laktozy. Nie mają oni również dolegliwości ze strony układu oddechowego, układu krążenia i układu nerwowego, które towarzyszą alergii na laktozę.

Powikłania

Nietolerancja laktozy nie prowadzi do wstrząsu anafilaktycznego, stanowiącego zagrożenie u osób, u których występuje alergia na mleko. Brak tolerancji na produkty z laktozą wywołuje chwilowe dolegliwości zwykle ze strony układu pokarmowego. Brak leczenia nietolerancji może jednak skutkować obniżeniem odporności organizmu.

Alergia na laktozę a jej nietolerancja – występowanie objawów

U osób, u których pojawia się alergia na mleko (i inne produkty z laktozą), nawet niewielka ilość spożytej laktozy może prowadzić do wystąpienia silnych objawów alergicznych. W skrajnych przypadkach przy alergii na mleko krowie i inne produkty z laktozą może dojść nawet do wstrząsu anafilaktycznego, który jest stanem zagrożenia życia i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.

Nietolerancja mleka (nietolerancja laktozy) daje o sobie znać w ciągu kilku godzin po spożyciu pokarmu zawierającego laktozę. W zależności od stopnia nietolerancji, niektóre osoby mogą stosunkowo dobrze znosić pewne ilości laktozy bez wystąpienia objawów, podczas gdy inni mogą reagować nawet na jej niewielkie ilości.

Alergia na białka mleka krowiego czy nietolerancja laktozy? Diagnoza i leczenie

Alergia na białka mleka krowiego i nietolerancja laktozy to zupełnie różne problemy. Oba pojęcia są często niesłusznie używane zamiennie lub ze sobą mylone.

W przypadku alergii na laktozę, specjalista może zlecić pacjentowi testy skórne lub test tolerancji laktozy (test z krwi) w celu potwierdzenia obecności alergii. W diagnostyce nietolerancji laktozy podstawą jest obserwacja objawów po zjedzeniu laktozy oraz wykonanie testów oddechowych (wodorowy test oddechowy, badający zawartość wodoru w wydychanym powietrzu). Wykonuje się również testy krwi w celu potwierdzenia niedoboru enzymu laktazy.

Leczenie alergii na laktozę polega na unikaniu spożywania produktów zawierających laktozę oraz stosowaniu leków przeciwhistaminowych i glikokortykosteroidów, które łagodzą objawy alergiczne.

U osób z nietolerancją laktozy, leczenie również polega na unikaniu lub ograniczaniu spożycia laktozy oraz stosowaniu enzymów laktazy przed spożyciem produktów mlecznych, które mogą pomóc w trawieniu laktozy.

Alergia pokarmowa. Leczenie alergii na laktozę

Podstawowy sposób leczenia alergii pokarmowej polega na stosowaniu diety eliminacyjnej. Kluczowe jest usunięcie z jadłospisu uczulających pokarmów, a zatem zawierających laktozę. Oprócz tego zastosowanie znajdują również leki przeciwhistaminowe i glikokortykosteroidy. W przypadku anafilaksji pokarmowej konieczne jest zastosowanie epinefryny (adrenaliny).

U dzieci reakcja alergiczna na laktozę często ustępuje sama w toku rozwoju. Z kolei u dorosłych eliminacja produktów laktozowych pozwala układom pokarmowemu i immunologicznemu na przywrócenie prawidłowego działania.

Leki na nietolerancję laktozy. Laktaza w tabletkach

Pacjenci skarżący się na objawy nietolerancji laktozy i dolegliwości po spożyciu mleka lub innych produktów, mają do dyspozycji specjalistyczne preparaty farmaceutyczne, które ułatwiają trawienie laktozy. Leki te zawierają enzym – laktazę, niezbędną w procesie rozkładu tego cukru mlecznego.

Dostępne są one w dwóch postaciach: tabletek oraz płynu. Zaleca się przyjmowanie tabletek na około 30 minut przed planowanym posiłkiem. Natomiast wersję płynną preparatu należy wymieszać bezpośrednio z pokarmem.

Dieta eliminacyjna w przypadku alergii i nietolerancji laktozy

Eliminacja laktozy jest konieczna u osób z alergią i nietolerancją tego cukru. Oznacza to wykluczenie z diety produktów mlecznych i innych, które zawierają laktozę. Istotne jest również dokładne czytanie etykiet, ponieważ laktoza może być ukryta w mniej oczywistych produktach spożywczych.

Z uwagi na to, że produkty mleczne są podstawowym źródłem wapnia, ich eliminacja z diety chorych na nietolerancję laktozy wymaga znalezienia alternatywnych źródeł tego składnika mineralnego. Do produktów bogatych w wapń, które powinny znaleźć się w diecie bezlaktozowej, należą m.in.: fasola, soja, kapusta, jarmuż, suszone figi, morele, migdały, orzechy laskowe, sezam, nasiona słonecznika, sardynki, amarantus oraz glony wakame. Zaleca się również włączyć do diety mleko roślinne – sojowe czy ryżowe, które są wzbogacone w wapń.

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące alergii i nietolerancji laktozy.