Zespół jelita drażliwego (IBS) – badania, test, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Zespół jelita drażliwego (IBS) to zaburzenie funkcji w przewodzie pokarmowym, w wyniku którego pacjent zmaga się z nawrotowymi bólami jelita grubego i przewlekłymi problemami z wypróżnianiem.
• Zespół jelita drażliwego diagnozuje się na podstawie wywiadu z pacjentem i objawów klinicznych.
• W diagnostyce zespołu jelita drażliwego pomocne są też badania laboratoryjne, które pozwalają na wykluczenie innych chorób.
• Leczenie zespołu jelita drażliwego jest kilkuetapowe i obejmuje m.in. wsparcie psychologiczne, wysiłek fizyczny, dietę, suplementację, a także stosowanie odpowiednich leków, np. trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne.

Zespół jelita drażliwego (IBS) to częsta choroba przewlekła przewodu pokarmowego, która dotyka miliony ludzi na całym świecie. Charakteryzuje się takimi objawami jak ból brzucha, wzdęcia, nadmierne oddawanie gazów, biegunki i zaparcia, które mogą znacznie wpływać na jakość życia pacjentów. Pomimo swojego rozpowszechnienia IBS wciąż stanowi poważne wyzwanie diagnostyczne i terapeutyczne ze względu na złożoną i wieloczynnikową etiologię. Dowiedz się, jak rozpoznać zespół jelita drażliwego, jak leczyć zespół jelita drażliwego i czy da się wyleczyć tę chorobę.

Zespół jelita drażliwego – jakie badania wykonać? IBS diagnostyka

Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego lekarz przeprowadza się na podstawie:

• wywiadu z pacjentem;
• oceny objawów;
• diagnostyki, która ma na celu wykluczenie innych chorób, które dają zbliżone objawy zespołu jelita drażliwego, takie jak bóle brzucha, uczucie niepełnego wypróżnienia, wzdęcia brzucha, zaburzenia miesiączkowania, nietolerancje pokarmowe, nocne oddawanie moczu, zaburzenia psychiczne oraz nasilenie objawów ze strony przewodu pokarmowego.

Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego bazuje zatem głównie na objawach przedstawianych przez pacjenta. W praktyce klinicznej nie istnieje specyficzne badanie, które bezpośrednio potwierdzałoby obecność tego schorzenia. W celu wyeliminowania innych przyczyn problemów jelitowych lekarze często zlecają standardowe badania laboratoryjne, takie jak:

• morfologia krwi – kluczowe badanie w celu wykrycia anemii, w tym tej spowodowanej niedoborem żelaza, która może być objawem zarówno celiakii, jak i nowotworów jelita grubego. W przypadku wykrycia niedokrwistości i leukocytozy konieczne jest przeprowadzenie dalszych badań diagnostycznych;
• CRP – badanie stosowane w celu wykrycia stanów zapalnych w organizmie. Jest to badanie pomocne w odróżnieniu objawów zespołu jelita drażliwego (IBS) od objawów chorób zapalnych jelit, które mogą dawać podobne symptomy, szczególnie w przypadku zespołu jelita drażliwego o przebiegu z biegunką;
• kalprotektyna w kale – badanie kału, które ocenia stan zapalny w jelitach. Umożliwia różnicowanie IBS od innych chorób zapalnych jelit, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna. Według amerykańskich wytycznych kalprotektyna może być zastąpiona przez laktoferynę, która również służy do oceny obecności stanu zapalnego w przewodzie pokarmowym;
• TSH – standardowa procedura oceny hormonów tarczycy. Nieprawidłowości w działaniu tego narządu mogą manifestować się różnymi problemami żołądkowo-jelitowymi, w tym zaparciami lub biegunkami;
• przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgA oraz badanie całkowitego IgA – badanie wykonywane w celu wykluczenia celiakii. Niedobór IgA jest najczęstszym niedoborem odpornościowym i może prowadzić do fałszywie negatywnych wyników badań na obecność przeciwciał, co utrudnia prawidłową diagnozę.

Czasami konieczne może być też wykonanie takich badań jak:

• badanie kału w kierunku zespołu jelita drażliwego z dominującą biegunką;
• USG jamy brzusznej;
• badanie ginekologiczne u kobiet;
• gastroskopia;
• pasaż w jelicie cienkim.

W sytuacji, gdy badania laboratoryjne nie wykażą nieprawidłowości, a pacjent mimo to odczuwa niepokojące objawy, takie jak np. ból brzucha, utrata masy ciała, stany zapalne, biegunka, zaburzenia osobowości, problemy jelitowe i obecność śluzu konieczne może być przeprowadzenie dalszych badań, takich jak np. badania endoskopowe. Jeśli także nie uwidocznią nic niepokojącego, może to pośrednio potwierdzić diagnozę w zespole jelita drażliwego, postawioną na podstawie obserwacji klinicznych i wywiadu z pacjentem.

Test na jelito drażliwe

W diagnostyce IBS czasami wykonuje się wodorowo-metanowy test oddechowy na SIBO. Wynika to z tego, że u około 30% pacjentów z zespołem jelita drażliwego występuje także SIBO, zwłaszcza jeśli IBS ma postać biegunkową i przebiega ze wzdęciami. Badanie to pomaga wykluczyć lub potwierdzić istnienie jelita drażliwego.

Czy kolposkopia wykryje zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego to schorzenie, którego objawy mogą przypominać te typowe dla innych chorób układu pokarmowego, również tych groźnych w skutkach. W związku z tym, aby wyeliminować podejrzenie chorób o podłożu organicznym, wydawać by się mogło, że zalecane jest wykonanie kolonoskopii. Kolposkopia nie jest jednak badaniem stosowanym w celu wykrycia zespołu jelita drażliwego. Jest to spowodowane faktem, że IBS jest zaburzeniem funkcjonalnym, a nie organicznym, co oznacza, że nie wiąże się z widocznymi zmianami w strukturze jelit, które można by zaobserwować podczas kolonoskopii.

IBS – leczenie zespołu jelita drażliwego

W przebiegu zespołu jelita drażliwego kluczowe jest zbudowanie solidnego fundamentu w postaci relacji lekarz-pacjent. Leki odgrywają rolę wspomagającą, jednak nie stanowią głównego elementu leczenia. Skupiamy się przede wszystkim na minimalizowaniu dolegliwości pacjenta, gdyż często wyzwanie stanowi zidentyfikowanie konkretnego czynnika etiologicznego. Aby osiągnąć pożądane rezultaty w leczeniu, niezbędne jest połączenie leków z odpowiednio dobranymi zmianami w diecie i modyfikacją stylu życia pacjenta.

Zespół jelita drażliwego – leczenie farmakologiczne

W leczeniu zespołu jelita drażliwego eksperci z Polskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego, podobnie jak ich amerykańscy koledzy, zalecają stosowanie rifaksyminy alfa lub loperamu. Te antybiotyki są szczególnie przydatne dla pacjentów doświadczających takich objawów jak biegunki, ból brzucha i wzdęcia. Nie jest natomiast zalecany osobom, które cierpią na zaparcia (tym zaleca się np. preparaty glikolu polietylenowego, czyli makrogole).

W leczeniu zespołu jelita drażliwego pomocne może okazać się stosowanie inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny, jak również leki rozkurczowe, które działają na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i łagodzą dolegliwości ze strony jelit. Należy jednak zaznaczyć, że nie każdy lek z tej kategorii będzie odpowiedni. Konieczny jest świadomy wybór preparatów, które mogą łagodzić objawy IBS. Inną istotną grupą leków, które są wykorzystywane w leczeniu zespołu jelita drażliwego, są trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne. Ich działanie może przyczynić się do zmniejszenia dolegliwości bólowych towarzyszących IBS, takich jak skurczowe bóle brzucha.

Należy pamiętać, że IBS jest schorzeniem przewlekłym, które nie prowadzi do organicznych zmian w układzie pokarmowym. Ze względu na to, że objawy zespołu jelita drażliwego mogą być podobne do innych schorzeń jelitowych, w procesie diagnostycznym konieczne jest wykluczenie takich chorób jak nowotwory, celiakia czy nieswoiste zapalenia jelit. Leczenie zespołu jelita drażliwego jest kompleksowe i wymaga zastosowania zarówno metod farmakologicznych, jak i niefarmakologicznych. O efektywności leczenia decyduje przede wszystkim redukcja intensywności występujących objawów.

Zespół jelita drażliwego – leczenie domowe

Leczenie zespołu jelita drażliwego wiąże się także z terapią niefarmakologiczną, czyli wdrożeniem metod domowych, takich jak:

• umiarkowany wysiłek fizyczny – regularna aktywność fizyczna o umiarkowanym natężeniu może przynieść znaczące korzyści dla osób zmagających się z zaburzeniami pracy jelit. Ćwiczenia takie jak joga nie tylko wspomagają perystaltykę, co jest szczególnie ważne dla pacjentów cierpiących na zaparcia, ale również pozytywnie wpływają na stan emocjonalny;
• utrzymanie prawidłowej masy ciała;
• wsparcie psychologiczne – psychoterapia i techniki radzenia sobie ze stresem mogą przynieść ulgę wielu pacjentom;
• spożywanie błonnika rozpuszczalnego – najlepiej w ilości 10-25 gramów dziennie. Źródłem tego składnika powinny być świeże warzywa, owoce oraz nasiona takie jak babka płesznik, lancetowata czy jajowata, a także otręby owsiane. Pacjenci z zespołem jelita drażliwego powinni natomiast unikać błonnika nierozpuszczalnego, który znajduje się w produktach takich jak otręby pszenne, ziarna, orzechy, fasola oraz warzywa kapustne i korzeniowe, gdyż może to nasilać objawy;
• olejek z mięty pieprzowej – stosowanie go przez okres od 2-12 tygodni również może przynieść ulgę;
• probiotyki – Polskie Towarzystwo Gastroenterologii zaleca wykorzystanie preparatów probiotycznych zawierających konkretne szczepy bakterii, takie jak Bifidobacterium bifidum MIMBb75, Bufudobacterium infantis 35624, Bifidobacterium lactis, Lactobacillus plantarum 299 czy też odpowiednie preparaty złożone, które wykazały skuteczność w badaniach klinicznych. Wybór i dawkowanie takich preparatów powinno być skonsultowane z lekarzem. Należy jednak zaznaczyć, że najnowsze wytyczne amerykańskie nie rekomendują stosowania probiotyków w leczeniu ogólnych objawów zespołu jelita drażliwego u dorosłych. Podkreśla się potrzebę przeprowadzenia dalszych badań, które potwierdzą skuteczność probiotyków w terapii tego schorzenia.

Dieta przy zespole jelita drażliwego

W przypadku zespołu jelita drażliwego kluczowe znaczenie ma odpowiednia dieta. W ramach leczenia tego schorzenia istotne jest zastosowanie specjalistycznego planu żywieniowego, który ogranicza spożycie węglowodanów fermentujących w przewodzie pokarmowym. Polskie Towarzystwo Gastroenterologii zaleca stosowanie takiej diety przez okres 6 tygodni, co ma na celu złagodzenie dolegliwości związanych z IBS.

Dieta z ograniczeniem FODMAP obejmuje kilka etapów:

1. przez okres do 6 tygodni należy wyeliminować z diety produkty bogate w FODMAP, takie jak fruktoza, laktoza, czy poliole;
2. w kolejnym etapie stopniowo wprowadza się poszczególne grupy FODMAP, aby ocenić, które z nich są źle tolerowane przez organizm. Ten proces może trwać kilka tygodni, a każdy produkt testuje się przez około 3 dni, zwiększając stopniowo jego ilość;
3. dostosowanie diety do indywidualnych potrzeb pacjenta, eliminując jedynie te produkty, które wywołują niepożądane reakcje.

W zależności od postaci zespołu jelita drażliwego oraz wieku pacjenta, np. u dzieci, stosuje się uproszczoną wersję diety, która polega na ograniczeniu produktów bogatych w FODMAP, które mogą nasilać objawy IBS i powodować dyskomfort w jamie brzusznej. Ze względu na skomplikowany charakter diety z ograniczeniem FODMAP jej stosowanie powinno odbywać się pod ścisłym nadzorem specjalisty ds. żywienia. Co ważne, dieta bezglutenowa nie jest obecnie zalecana dla osób z IBS, podobnie jak dieta oparta na stężeniu przeciwciał przeciwko określonym pokarmom.