Neuropatia obwodowa – co to jest, jak rozpoznać, jak leczyć?

Najważniejsze informacje

• Neuropatia obwodowa to uszkodzenie nerwów obwodowych (części poza mózgiem i rdzeniem kręgowym), prowadzące do zaburzeń czucia, ruchu oraz funkcji autonomicznych.
• Choroba ta jest często powiązana z innymi schorzeniami, które mogą powodować degenerację struktur nerwowych.
• Przyczynami polineuropatii obwodowej mogą być m.in. cukrzyca, zakażenia wirusowe lub bakteryjne, działanie toksyn, a także skutki uboczne niektórych leków.
• Do najczęstszych jej objawów należą: mrowienie, drętwienie, ból, a także osłabienie siły mięśniowej.
• W diagnostyce neuropatii wykorzystuje się badanie neurologiczne, elektromiografię (EMG) oraz testy laboratoryjne.
• Leczenie neuropatii obwodowej zależy od źródła problemu – stosuje się leki (przeciwbólowe, przeciwpadaczkowe, przeciwdepresyjne), fizjoterapię oraz terapię ukierunkowaną na chorobę podstawową.

Neuropatia obwodowa prowadzi do drętwienia, bólu i osłabienia mięśni, często zaczynając się od subtelnych objawów w stopach lub dłoniach. Choć może mieć wiele przyczyn – od cukrzycy po ekspozycję na toksyny – odpowiednio wczesna diagnoza i leczenie pozwalają ograniczyć jej postęp, a nawet zahamować rozwój choroby. Sprawdź, czym dokładnie jest neuropatia obwodowa, jakie są jej objawy, przyczyny i możliwości leczenia.

Co to jest neuropatia obwodowa?

Neuropatia obwodowa (ICD-10 G60-G64) to złożona grupa schorzeń, które dotyczą uszkodzenia nerwów obwodowych – czyli tych, które wychodzą z rdzenia kręgowego i mózgu, a następnie rozgałęziają się po całym ciele, unerwiając mięśnie, skórę oraz narządy wewnętrzne. 

Nerwy obwodowe pełnią niezwykle ważną rolę, ponieważ przesyłają sygnały czuciowe (odczuwanie dotyku, bólu, temperatury), ruchowe (kontrola mięśni szkieletowych) oraz autonomiczne (regulacja funkcji nieświadomych, takich jak potliwość, ciśnienie krwi, trawienie czy funkcje serca).

W przypadku neuropatii obwodowej dochodzi do zaburzenia struktury i funkcji tych nerwów, co prowadzi do niewłaściwego przewodzenia impulsów nerwowych. Skutkiem tego są różnorodne objawy kliniczne, które mogą znacząco pogorszyć jakość życia pacjenta.

Najczęściej termin „neuropatia obwodowa” używany jest w kontekście polineuropatii obwodowej, czyli stanu, gdy uszkodzeniu ulega wiele nerwów jednocześnie i symetrycznie, zazwyczaj na kończynach – zwłaszcza dłoniach i stopach. 

Neuropatia może przyjmować również inne formy, na przykład zajmować pojedyncze nerwy (mononeuropatia) lub grupy nerwów (mononeuropatia mnogą).

Przyczyny polineuropatii obwodowej

Polineuropatia obwodowa, czyli uszkodzenie wielu nerwów obwodowych jednocześnie, może mieć bardzo różne podłoże. W praktyce medycznej najczęściej wyróżnia się kilka głównych grup przyczyn:

1. Cukrzyca – najczęstsza przyczyna neuropatii

Najbardziej rozpowszechnioną przyczyną polineuropatii obwodowej jest cukrzyca. Przewlekle podwyższony poziom glukozy we krwi prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych i nerwów, co skutkuje powstawaniem tzw. obwodowej neuropatii cukrzycowej. Objawy najczęściej dotyczą stóp i dłoni i mogą mieć charakter czuciowy lub mieszany (czuciowo-ruchowy).

2. Czynniki toksyczne i leki

Długotrwałe narażenie na substancje toksyczne, takie jak alkohol, metale ciężkie (ołów, arsen) czy rozpuszczalniki, może powodować uszkodzenie nerwów. Również niektóre leki, zwłaszcza stosowane w chemioterapii przeciwnowotworowej, mogą wywoływać neuropatię – nazywaną neuropatią obwodową po chemioterapii. Do innych neurotoksycznych leków należą m.in. niektóre antybiotyki, leki przeciwgruźlicze i leki stosowane w HIV.

3. Choroby autoimmunologiczne i reakcje zapalne

Układ odpornościowy może atakować własne nerwy, co prowadzi do rozwoju neuropatii. Przykładami takich chorób są: zespół Guillaina-Barré, toczeń rumieniowaty układowy, czy zapalenie wielonerwowe. W tych przypadkach uszkodzenie nerwów jest wynikiem reakcji zapalnej.

4. Infekcje wirusowe

Niektóre infekcje wirusowe (np. HIV, wirus opryszczki, borelioza) mogą prowadzić do neuropatii obwodowej. Mechanizm uszkodzenia nerwów może być bezpośredni (wirusy atakujące nerwy) lub pośredni – w wyniku reakcji immunologicznej.

5. Niedobory witamin i zaburzenia metaboliczne

Brak odpowiednich witamin z grupy B (zwłaszcza B12, B1, B6) jest częstą przyczyną neuropatii, ponieważ witaminy te są niezbędne, aby obwodowy układ nerwowy działał prawidłowo. Zaburzenia metaboliczne, takie jak niewydolność nerek lub niedoczynność tarczycy, również mogą predysponować do rozwoju neuropatii.

6. Urazy i ucisk nerwów

Mechaniczne uszkodzenia nerwów – np. w wyniku urazów, przeciążeń czy ucisku nerwu na skutek zmian anatomicznych (np. zespół cieśnie nadgarstka, czyli neuropatia w obrębie kanału nadgarstka) – także są częstą przyczyną miejscowych neuropatii obwodowych. Oprócz tego urządzenia ortotyczne, wózki inwalidzkie czy kule ortopedyczne mogą powodować mechaniczny ucisk na nerwy, przyczyniając się do neuropatii.

7. Genetyczne przyczyny neuropatii obwodowej

Niektóre neuropatie mają podłoże dziedziczne, jak np. choroba Charcota-Marie-Tootha (CMT), która powoduje powolne, postępujące uszkodzenie nerwów obwodowych.

Neuropatia obwodowa – objawy

Objawy neuropatii obwodowej mogą być bardzo różnorodne i zależą od tego, które nerwy zostały uszkodzone – czuciowe, ruchowe czy autonomiczne. Dolegliwości często pojawiają się stopniowo i mogą dotyczyć różnych części ciała, jednak najczęściej zaczynają się w kończynach, zwłaszcza w stopach i dłoniach. 

Objawy czuciowe

To najczęstsza grupa dolegliwości w neuropatii obwodowej. Uszkodzenie nerwów czuciowych prowadzi do zaburzeń w odbiorze bodźców ze skóry i tkanek. Typowe są:

• mrowienie i drętwienie – uczucie „igiełek” lub zdrętwienia, często opisywane jako „przebiegające prądem” lub palące,
• ból neuropatyczny – ostry, piekący, przeszywający ból, który może występować stale lub napadowo,
• zaburzenia czucia – osłabienie lub całkowita utrata czucia dotyku, bólu, temperatury i wibracji,
• nadmierna wrażliwość (allodynia) – ból wywołany przez bodźce, które normalnie nie powodują dyskomfortu, np. dotyk ubrania,
• zaburzenia propriocepcji – trudności z odczuwaniem położenia kończyn w przestrzeni, co może wpływać na koordynację ruchową.

Objawy ruchowe

Uszkodzenie nerwów ruchowych prowadzi do problemów z funkcjonowaniem mięśni. U chorych występują:

• osłabienie mięśni – początkowo drobne trudności z precyzyjnymi ruchami, później wyraźna utrata siły,
• atrofia mięśniowa – zaniki mięśniowe w wyniku długotrwałego braku impulsów nerwowych,
• drżenia i kurcze mięśni – mimowolne skurcze lub drgania mięśni,
• zaburzenia chodu i koordynacji – szczególnie u osób z uszkodzeniem nerwów odpowiedzialnych za kontrolę ruchów.

Objawy autonomiczne

Neuropatia może także dotyczyć nerwów kontrolujących funkcje autonomiczne organizmu, co prowadzi do objawów wewnętrznych:

• zaburzenia potliwości – nadmierna lub zmniejszona potliwość,
• problemy z regulacją ciśnienia krwi – zawroty głowy przy zmianie pozycji (hipotonia ortostatyczna),
• zaburzenia trawienia – nudności, biegunki, zaparcia,
• problemy z oddawaniem moczu – trudności w kontrolowaniu pęcherza,
• zaburzenia seksualne – m.in. zaburzenia erekcji u mężczyzn.

Objawy neuropatii obwodowej często mają charakter postępujący i mogą się nasilać, dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Jeśli pojawiają się niepokojące symptomy, takie jak drętwienie kończyn czy utrata siły mięśniowej, warto jak najszybciej skonsultować się ze specjalistą.

Rodzaje neuropatii obwodowej

Obwodowa neuropatia to niejednorodna grupa chorób, które różnią się mechanizmem powstawania, rodzajem uszkodzonych nerwów oraz przebiegiem klinicznym. Wyróżnia się kilka podstawowych typów neuropatii obwodowej, które pomagają lekarzom ustalić diagnozę oraz zaplanować leczenie.

Neuropatia czuciowa

Ten typ neuropatii dotyczy przede wszystkim nerwów czuciowych. Pacjenci zgłaszają głównie zaburzenia czucia – drętwienie, mrowienie, piekący ból oraz zaburzenia propriocepcji (czucia położenia ciała). Neuropatia czuciowa często występuje w przebiegu cukrzycy i niektórych chorób autoimmunologicznych.

Neuropatia ruchowa

W neuropatii ruchowej uszkodzone są nerwy odpowiedzialne za kontrolę mięśni. Objawia się to przede wszystkim osłabieniem siły mięśniowej, trudnościami w wykonywaniu precyzyjnych ruchów, drżeniami i zanikami mięśni. Ten rodzaj neuropatii może występować np. w chorobach genetycznych lub po urazach.

Neuropatia mieszana (czuciowo-ruchowa)

Najczęstsza forma neuropatii, w której dochodzi do uszkodzenia zarówno nerwów czuciowych, jak i ruchowych. Objawy łączą dolegliwości bólowe, zaburzenia czucia oraz osłabienie i zaniki mięśni. Polineuropatia obwodowa o takim charakterze jest typowa dla neuropatii cukrzycowej czy toksycznej.

Neuropatia autonomiczna

Ta forma neuropatii obejmuje uszkodzenie nerwów autonomicznych, które kontrolują funkcje nieświadome organizmu, takie jak regulacja ciśnienia krwi, potliwość, funkcjonowanie przewodu pokarmowego czy pęcherza moczowego. 

Mononeuropatia i mononeuropatia mnoga

Mononeuropatia to uszkodzenie jednego nerwu obwodowego, najczęściej w wyniku urazu, ucisku lub zapalenia. Przykładem jest neuropatia nerwu pośrodkowego w zespole cieśni nadgarstka.

Mononeuropatia mnoga oznacza uszkodzenie kilku pojedynczych nerwów, które pojawia się nierównomiernie i może mieć różne przyczyny, w tym zapalne i naczyniowe.

W praktyce klinicznej często występuje mieszany obraz neuropatii, dlatego lekarze podejmują decyzję na podstawie dokładnych badań i analizy objawów.

Diagnostyka neuropatii obwodowej – jakie badania?

Rozpoznanie neuropatii obwodowej wymaga kompleksowego podejścia, ponieważ jej objawy mogą być podobne do innych schorzeń neurologicznych. 

Pierwszym i najważniejszym krokiem jest szczegółowy wywiad medyczny, w którym lekarz pyta o objawy (czas ich wystąpienia, charakter, nasilenie), choroby przewlekłe, stosowane leki, styl życia oraz narażenie na czynniki toksyczne.

W badaniu neurologicznym ocenia się m.in.:

• odruchy ścięgniste,
• czucie dotyku, bólu, temperatury i wibracji,
• siłę mięśniową i koordynację ruchów,
• obecność zaburzeń autonomicznych.

Wykonywane są też badania elektrofizjologiczne:

• elektromiografia (EMG) – ocenia funkcję mięśni i nerwów ruchowych; pozwala wykryć uszkodzenie nerwów oraz określić, czy jest ono aktywne lub przewlekłe,
• badanie przewodzenia nerwowego (ENG) – mierzy szybkość przewodzenia impulsów w nerwach; znaczące spowolnienie lub zablokowanie przewodzenia wskazuje na neuropatię.

Badania laboratoryjne służą do wykrycia przyczyn neuropatii – zlecane są m.in.:

• oznaczenie poziomu glukozy i hemoglobiny glikowanej (w diagnostyce cukrzycy),
• badania funkcji wątroby i nerek,
• poziomy witamin z grupy B (szczególnie B12),
• markery stanu zapalnego i chorób autoimmunologicznych,
• badania toksykologiczne (alkohol, metale ciężkie).

Dodatkowo zalecone mogą zostać:

• ultrasonografia nerwów (USG) – pozwala ocenić strukturę nerwów i wykryć ucisk lub zmiany anatomiczne,
• rezonans magnetyczny (MRI) – szczególnie przy podejrzeniu ucisku na nerwy przez guzy lub zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa,
• biopsja nerwu – rzadko wykonywana, stosowana w trudnych do rozpoznania przypadkach, pozwala na ocenę mikroskopową zmian w nerwie.

W niektórych sytuacjach lekarz może zlecić badania genetyczne (np. przy podejrzeniu neuropatii dziedzicznych) lub testy autonomiczne oceniające funkcje układu nerwowego odpowiedzialnego za czynności nieświadome.

Neuropatia obwodowa – leczenie

Leczenie neuropatii obwodowej jest procesem złożonym i zawsze dostosowanym do indywidualnych potrzeb pacjenta. Jego głównym celem jest zahamowanie postępu choroby i złagodzenie jej objawów. 

Leczenie przyczynowe

Najważniejszym elementem terapii jest eliminacja lub kontrola czynników wywołujących neuropatię. Przykłady to:

• Kontrola cukrzycy – utrzymanie właściwego poziomu glukozy we krwi w neuropatii cukrzycowej.
• Leczenie niedoborów witamin – uzupełnianie witamin z grupy B (zwłaszcza B12) może zahamować lub cofnąć objawy neuropatii.
• Odstawienie leków neurotoksycznych lub zmiana terapii (np. modyfikacja chemioterapii).
• Leczenie infekcji i chorób autoimmunologicznych – stosowanie antybiotyków, leków immunosupresyjnych czy przeciwzapalnych.
• Leczenie neuropatii pourazowej często wymaga zabiegu chirurgicznego.

Leczenie objawowe

Neuropatia nerwów obwodowych zwykle wiąże się z przewlekłym bólem neuropatycznym, który wymaga specjalistycznego podejścia:

• Leki przeciwbólowe – niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) mogą pomagać, ale często konieczne są silniejsze środki.
• Leki przeciwneuropatyczne – najczęściej stosuje się gabapentynę i pregabalinę (leki przeciwpadaczkowe), duloksetynę lub trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, które łagodzą ból neuropatyczny.
• Opioidy – w ciężkich przypadkach bólu, przyjmowane pod ścisłą kontrolą lekarza.
• Leki wspomagające – miejscowe preparaty z lidokainą lub kapsaicyną mogą zmniejszać ból w określonych obszarach.

Rehabilitacja i fizjoterapia

Regularna rehabilitacja odgrywa ogromną rolę w poprawie funkcji ruchowych i zmniejszeniu objawów:

• Ćwiczenia wzmacniające i poprawiające koordynację pomagają zapobiegać zanikom mięśni.
• Masaże, fizykoterapia i elektroterapia wspierają regenerację nerwów oraz łagodzą ból.
• Trening czucia i równowagi poprawia bezpieczeństwo podczas chodzenia i zapobiega upadkom.

Inne metody leczenia

W niektórych przypadkach rozważa się zastosowanie:

• Plazmaferezy lub dożylnej immunoglobuliny (IVIG) – szczególnie w neuropatiach o podłożu autoimmunologicznym (np. zespół Guillaina-Barrégo).
• Psychoterapii, jeśli przewlekły ból i dyskomfort prowadzą do pogorszenia stanu psychicznego, np. depresji czy lęku.

U części pacjentów możliwe jest zatrzymanie postępu choroby, a nawet cofnięcie części objawów. W innych – terapia skupia się na łagodzeniu dolegliwości i poprawie komfortu życia.

Nieleczona neuropatia obwodowa

Brak leczenia neuropatii obwodowej może prowadzić do postępującego uszkodzenia nerwów i pogłębiania się objawów. Dolegliwości bólowe mogą się nasilać, a pacjent może doświadczać coraz większych trudności w codziennym funkcjonowaniu – od problemów z chodzeniem, przez zaburzenia równowagi, aż po całkowitą utratę czucia w kończynach. W skrajnych przypadkach może dojść do trwałych zmian, takich jak zaniki mięśniowe, przewlekłe owrzodzenia stóp (szczególnie u osób z cukrzycą) czy nawet amputacje.

Zaburzenia czucia sprawiają, że pacjent może nie zauważyć skaleczeń, otarć czy oparzeń, które łatwo mogą przekształcić się w trudno gojące się rany. 

Uszkodzenie nerwów autonomicznych może prowadzić do zaburzeń rytmu serca, problemów z ciśnieniem tętniczym, zaburzeń trawienia czy nietrzymania moczu.

Zaniedbanie leczenia we wczesnym etapie może również znacznie ograniczyć skuteczność późniejszej terapii. 

W wielu przypadkach zmiany w nerwach są nieodwracalne, dlatego konieczne jest szybkie rozpoznanie choroby i wdrożenie leczenia przyczynowego oraz objawowego.

Czy da się zapobiec polineuropatii obwodowej?

W wielu przypadkach można zmniejszyć ryzyko rozwoju polineuropatii lub opóźnić jej postęp, stosując następujące działania profilaktyczne:

• Kontrola poziomu cukru we krwi – szczególnie ważna u osób z cukrzycą lub stanem przedcukrzycowym. Dobrze kontrolowana glikemia może zapobiec uszkodzeniu nerwów.
• Unikanie nadmiernego spożycia alkoholu – przewlekłe picie alkoholu jest jedną z częstszych przyczyn uszkodzeń nerwów.
• Zdrowa, zbilansowana dieta – bogata w witaminy z grupy B, kwas foliowy, magnez i inne składniki odżywcze niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego; należy unikać przetworzonego jedzenia.
• Aktywność fizyczna – regularny ruch wspiera krążenie krwi, metabolizm i ogólną kondycję nerwów.
• Unikanie ekspozycji na toksyny – zarówno środowiskowe (np. pestycydy, metale ciężkie), jak i przemysłowe. Warto stosować środki ochrony osobistej w pracy.
• Ostrożność przy stosowaniu leków neurotoksycznych – np. niektórych leków chemioterapeutycznych lub przeciwwirusowych. Należy stosować je zgodnie z zaleceniami lekarza i monitorować ewentualne skutki uboczne.
• Leczenie chorób przewlekłych – takich jak choroby nerek, wątroby, tarczycy czy autoimmunologiczne – które mogą sprzyjać rozwojowi polineuropatii.

FAQ

Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące neuropatii obwodowej.