Cukrzyca – objawy, przyczyny, typy

Najważniejsze informacje:

• Cukrzyca to choroba metaboliczna charakteryzująca się podwyższonym stężeniem cukru we krwi.
• Cukrzyca jest związana z nieprawidłowym wydzielaniem i/lub działaniem insuliny w organizmie.
• Najczęściej diagnozowane typy cukrzycy to cukrzyca typu 1, cukrzyca typu 2 oraz cukrzyca w ciąży.
• Typowe objawy cukrzycy to częste oddawanie moczu, wzmożone pragnienie, osłabienie i senność, skłonność do nawracających zakażeń układu moczowo-płciowego.

Cukrzycą określa się grupę chorób przewlekłych, z którymi zmagają się miliony ludzi na całym świecie – zarówno dorosłych, jak i dzieci. Jej powszechność sprawia, że cukrzyca jest określana jako choroba cywilizacyjna XXI wieku. Sprawdź, od czego jest cukrzyca, na czym polega ta choroba, jakie są powikłania cukrzycy i objawy.

Co to jest cukrzyca?

Cukrzyca nie jest pojedynczą jednostką chorobową, a raczej grupą różnych chorób metabolicznych, które cechują się przewlekłą hiperglikemią (podwyższone stężenie glukozy we krwi). Po spożyciu posiłku bogatego w węglowodany organizm zdrowej osoby produkuje przy pomocy trzustki hormon – insulinę. Jego zadaniem jest transport glukozy we krwi do komórek całego organizmu, dzięki czemu służy jako ważne źródło energii. U osób z cukrzycą proces ten jest zaburzony – zachodzi nieprawidłowe wydzielanie insuliny lub nieprawidłowe jej działanie w organizmie.

Typy cukrzycy

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wyróżnia 4 główne rodzaje cukrzycy:

• cukrzyca typu 1, w tym LADA (ang. Latent Autoimmune Diabetes of Adult);
• cukrzyca typu 2, w tym MODY (ang. Maturity Onset Diabetes of the Young);
• inne typy cukrzycy, w tym cukrzyca typu 3 i cukrzyca wtórna;
• cukrzyca ciążowa.

Rodzaje cukrzycy u dzieci

Cukrzyca u dzieci stanowi dziś około 10% wszystkich przypadków. W grupie najmłodszych diagnozowana jest głównie:

• cukrzyca typu 1;
• przejściowa cukrzyca noworodkowa;
• cukrzyca typu MODY;
• utrwalona cukrzyca noworodkowa.

Cukrzyca typu 1

W cukrzycy typu 1 dochodzi do autoagresji układu immunologicznego wobec komórek trzustki odpowiedzialnych za produkcję insuliny. W wyniku tego procesu komórki te ulegają zniszczeniu, co prowadzi do zaburzeń w produkcji hormonu i konieczności stosowania terapii insulinowej. Terapia ta ma kluczowe znaczenie dla utrzymania stabilnego poziomu glukozy we krwi i zapewnienia pacjentom z tym schorzeniem lepszej jakości życia. Cukrzyca tego typu, często określana jako cukrzyca insulinozależna, dotyka ludzi bez względu na wiek, choć najczęściej diagnozowana jest u dzieci i nastolatków. Czynniki genetyczne oraz środowiskowe są uznawane za główne przyczyny rozwoju tej choroby.

Z kolei według Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej (IDF), cukrzyca typu 1 odpowiada za około 10% wszystkich przypadków cukrzycy na świecie. Dokładna liczba osób cierpiących na tę chorobę jest trudna do ustalenia z powodu braku kompletnych danych z niektórych regionów globu.

Cukrzyca typu 2

Cukrzyca typu 2 jest najbardziej rozpowszechnioną odmianą cukrzycy, która stanowi aż 90% przypadków tej choroby. Jest to stan, w którym organizm nie radzi sobie prawidłowo z wykorzystaniem insuliny, którą produkuje lub nie jest w stanie wytworzyć jej wystarczającej ilości. Aby zarządzać tą chorobą, kluczowe jest wprowadzenie zdrowych nawyków życiowych, takich jak aktywność fizyczna i zbilansowana dieta, zwłaszcza że istnieje silny związek między cukrzycą typu 2 a nadwagą. W niektórych sytuacjach konieczne może być również stosowanie leków lub terapii insulinowej.

Cukrzyca typu 2, znana również jako cukrzyca insulinoniezależna, prowadzi do podwyższenia poziomu glukozy we krwi. Choć nie znamy dokładnych przyczyn jej powstawania, to zidentyfikowano czynniki ryzyka takie jak niezdrowy styl życia, nadwaga czy wiek. Często cukrzyca tego typu nie daje o sobie znać przez długi czas, przez co diagnoza często następuje już w zaawansowanym wieku.

Dane IDF wskazują, że na całym świecie z tym schorzeniem zmaga się około 416 milionów dorosłych, przy czym najwięcej przypadków odnotowuje się w Azji. Eksperci wyrażają zaniepokojenie, ponieważ prognozy sugerują, że liczba ta może wzrosnąć do 700 milionów osób do roku 2045.

Cukrzyca ciążowa

W trakcie ciąży kobieta może napotkać na szereg wyzwań zdrowotnych, w tym na cukrzycę ciążową, która jest rozpoznawana właśnie w tym okresie. W czasie ciąży zmianom ulega nie tylko fizjologia ciała, ale również potrzeby metaboliczne, w tym zapotrzebowanie na insulinę. W niektórych przypadkach system endokrynny kobiety ciężarnej nie jest w stanie efektywnie zarządzać poziomem glukozy, co prowadzi do rozwoju tej specyficznej formy cukrzycy. Największe ryzyko jej wystąpienia obserwuje się w drugiej połowie ciąży.

Po urodzeniu dziecka stężenie glukozy we krwi matki zazwyczaj wraca do normy. Jednakże istotne jest podkreślenie, że kobiety, które doświadczyły cukrzycy ciążowej, są bardziej narażone na późniejsze zachorowanie na cukrzycę typu 2. Niezależnie od tego, czy cukrzyca w trakcie ciąży przeistoczy się w cukrzycę typu 2, jej wczesne wykrycie jest kluczowe dla zdrowia matki i dziecka.

Badania przeprowadzone przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne wskazują, że w Polsce co roku odnotowuje się 40-50 tysięcy nowych przypadków cukrzycy ciążowej, co stanowi około 4-5% wszystkich ciężarnych.

LADA i MODY – specyficzne typy cukrzycy

Cukrzyca typu LADA, znana również jako cukrzyca autoimmunologiczna dorosłych, dotyka 5-10% osób, u których zdiagnozowano cukrzycę po przekroczeniu 35. roku życia. Jest to schorzenie o podłożu autoimmunologicznym, które charakteryzuje się późnym wystąpieniem i wymaga wykrycia autoprzeciwciał charakterystycznych dla cukrzycy typu 1, w tym przeciwciał przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego (anti-GAD), aby potwierdzić diagnozę.

Z kolei cukrzyca monogenowa, odpowiadająca za 1-2% wszystkich przypadków cukrzycy, jest wynikiem pojedynczej mutacji genetycznej. Diagnoza tego rodzaju cukrzycy opiera się na badaniach genetycznych. Najczęściej występującymi rodzajami cukrzycy monogenowej są MODY, cukrzyca mitochondrialna oraz cukrzyca noworodkowa. Większość przypadków cukrzycy monogenowej wiąże się z zaburzeniami w procesie wydzielania insuliny przez organizm.

Diabetyk – kto to?

Diabetyk to inaczej osoba chora na cukrzycę, której codzienne funkcjonowanie poddawane jest nieustannym rygorom, zwłaszcza w kwestii żywienia. Diabetyk musi stale kontrolować prawidłowe stężenie glukozy we krwi i dbać o właściwy dobór pokarmów, aby utrzymać właściwą masę ciała (cukrzyca typu 2) lub odpowiedni bilans pod względem przyjmowanych dawek insuliny (cukrzyca typu 1).

Szacuje się, że na całym świecie żyje niemal 500 milionów diabetyków. W Polsce choroba ta dotyka około 3 miliony osób, z czego aż 90% to osoby dorosłe. Diabetycy żyją głównie w krajach uprzemysłowionych, co ma związek z rozwojem cywilizacji i niezdrowym trybem życia, na co wpływa brak aktywności fizycznej i niezdrowa dieta.

Przyczyny cukrzycy

Cukrzyca to choroba, której etiologia zależy od jej rodzaju. W kontekście cukrzycy typu 1 istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne, które mogą przyczyniać się do jej występowania w rodzinach. Z tego względu, osoby z rodzinnym obciążeniem cukrzycą powinny poddawać się regularnym kontrolom. Ponadto istnieje związek między cukrzycą typu 1 a czynnikami autoimmunologicznymi, które mogą być powiązane z określonymi warunkami środowiskowymi, choć pełny mechanizm tego związku nie został jeszcze całkowicie wyjaśniony.

W odniesieniu do cukrzycy typu 2 jej przyczyny są bardziej zrozumiałe i często wiążą się ze stylem życia. Otyłość jest uznawana za główny czynnik ryzyka, ponieważ nadmierna masa ciała może prowadzić do zaburzeń w działaniu insuliny. Do innych czynników przyczyniających się do rozwoju tej choroby należą brak aktywności fizycznej, siedzący tryb życia oraz dieta bogata w produkty wysoko przetworzone, słodzone i zawierające nasycone tłuszcze. Warto również zwrócić uwagę na wpływ czynników genetycznych oraz na fakt, że cukrzyca typu 2 jest częściej diagnozowana u osób po 45. roku życia, co wskazuje na związek między wiekiem a ryzykiem zachorowania.

Cukrzyca ciążowa, która pojawia się w czasie ciąży, jest związana głównie ze zmianami hormonalnymi charakterystycznymi dla tego okresu. Podobnie jak w przypadku cukrzycy typu 2, ryzyko jej wystąpienia jest wyższe u kobiet otyłych, starszych oraz tych, które mają rodzinne przypadki cukrzycy. Istotne jest również to, że cukrzyca kobiet w ciąży ma tendencję do nawracania, co oznacza, że kobiety, które miały cukrzycę ciążową w przeszłości, wiążą się z podwyższonym ryzykiem cukrzycy w kolejnych ciążach.

Inne przyczyny cukrzycy to:

• choroby trzustki, np. zespół Cushinga, nadczynność tarczycy;
• uszkodzenie lub usunięcie trzustki;
• insulinooporność;
• przyjmowanie niektórych leków.

Czy cukrzyca jest dziedziczna?

Jak wynika z badań, czynniki genetyczne przyczyniają się w około 50% do rozwoju cukrzycy typu 1 i w 30-70% do wystąpienia cukrzycy typu 2. Ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 u dziecka osoby chorej wynosi około 40%, a jeżeli chorują oboje rodzice, to ryzyko zachorowania wzrasta do 70%.

Cukrzyca – objawy ogólne

Objawy cukrzycy mogą się różnić w zależności od wielu czynników, w tym od obecności innych schorzeń oraz od rodzaju cukrzycy, z którą mamy do czynienia. Często wyglądają one podobnie jak objawy insulinooporności. Istnieje kilka kluczowych symptomów, które są charakterystyczne dla tej choroby:

• polifagia, czyli zwiększone uczucie głodu – osoby zmagające się z cukrzycą mogą czuć się głodne nawet po spożyciu wystarczającej ilości jedzenia;
• polidypsja, czyli wzmożone pragnienie;
• poliuria, czyli częste oddawanie moczu, co może zakłócać normalny rytm snu;
• ogólne uczucie zmęczenia i brak energii;
• nagły spadek wagi wynikający z niewystarczającego dostarczenia glukozy do komórek;
• zaburzenia widzenia, w tym zmiany ostrości wzroku;
• zmiany nastroju, takie jak problemy z koncentracją, uczucie niepokoju czy zwiększona drażliwość;
• nawracające infekcje i wolniejsze gojenie się ran.

Warto zaznaczyć, że w przypadku cukrzycy typu 2 objawy mogą rozwijać się stopniowo przez wiele lat i stają się widoczne dopiero w zaawansowanym stadium choroby, co może opóźnić jej diagnozę. W przeciwieństwie do tego cukrzyca typu 1 charakteryzuje się szybkim pojawieniem się objawów.

Pierwsze objawy cukrzycy a późniejsze objawy cukrzycy

Pierwsze objawy cukrzycy to:

• nadmierne pragnienie;
• zwiększona częstotliwość oddawania moczu;
• nocne moczenie;
• spadek apetytu;
• utrata masy ciała (mimo spożywania większych niż zwykle ilości pokarmu);
• zapalenie skóry w okolicach narządów płciowych;
• ogólne osłabienie organizmu;
• uczucie zmęczenia, senność oraz rozdrażnienie.

Późniejsze objawy cukrzycy to:

• zaburzenia widzenia;
• nasilone odwodnienie;
• zapach acetonu z ust;
• przyspieszony oddech;
• ból brzucha;
• nudności i wymioty;
• skurcze mięśniowe;
• utrata przytomności;
• śpiączka cukrzycowa.

Nietypowe objawy cukrzycy na skórze

Pacjenci zmagający się z cukrzycą mogą napotkać na szereg problemów skórnych, które często występują jako powikłania cukrzycowe. Jednym z nich są owrzodzenia, które nie tylko pojawiają się częściej, ale również mają tendencję do długotrwałego niegojenia się. Osoby cierpiące na cukrzycę mogą również zaobserwować zmiany w pigmentacji skóry, zwłaszcza w okolicach pach i szyi, gdzie skóra może przybrać ciemniejszy odcień.

Dodatkowo skóra może stać się grubsza i wykazywać brodawkowanie, co jest charakterystyczne dla osób zmagających się z insulinoopornością lub cukrzycą, a także często spotykane u osób otyłych. Warto także zwrócić uwagę na inne symptomy, takie jak ziarniniak obrączkowaty, który manifestuje się przez specyficzne zmiany skórne, czy też plamy na przedniej części podudzi. Nie można również pominąć zjawiska obumierania tłuszczowatego skóry, które również częściej występuje u osób z cukrzycą.

Oznaki cukrzycy u mężczyzn

Cukrzyca może objawiać się różnorodnymi symptomami, które mogą być różne u mężczyzn. Poniżej przedstawiono najczęstsze oznaki cukrzycy u mężczyzn:

• nasilone oddawanie moczu – wysoki poziom glukozy we krwi powoduje zwiększone pragnienie, co prowadzi do częstego oddawania moczu;
• nadmierne pragnienie – zwiększone pragnienie jest wynikiem utraty płynów przez częste oddawanie moczu;
• utrata wagi – pomimo normalnego lub zwiększonego apetytu, mogą wystąpić nagłe i niezamierzone spadki wagi;
• zwiększony apetyt – wysoki poziom cukru we krwi może prowadzić do częstego uczucia głodu;
• zmęczenie – stałe uczucie zmęczenia i osłabienia jest częstym objawem cukrzycy;
• problemy ze wzrokiem – zamazane widzenie może być skutkiem wysokiego poziomu glukozy, który wpływa na soczewkę oka;
• problemy skórne – infekcje skórne, sucha skóra, a także powolne gojenie się ran i tendencja do ropnych zakażeń skóry;
• problemy z erekcją – zaburzenia erekcji mogą być wczesnym objawem cukrzycy u mężczyzn, spowodowane uszkodzeniem naczyń krwionośnych i nerwów;
• zakażenia drożdżakowe – cukrzyca zwiększa ryzyko infekcji grzybiczych, w tym w okolicach intymnych;
• mrowienie i drętwienie kończyn – neuropatia cukrzycowa może powodować uczucie mrowienia, drętwienia lub bólu w rękach i stopach.

Powikłania cukrzycy

Najczęstsze powikłania cukrzycy to neuropatia cukrzycowa, choroba niedokrwienna serca, retinopatia cukrzycowa, cukrzycowa choroba nerek, zespół stopy cukrzycowej, zmiany skórne, stawowe i kostne, a także zaburzenia psychologiczne.