Lekarz rodzinny – czym się zajmuje, jakie leki może wypisać?

Najważniejsze informacje:

• Lekarz rodzinny zajmuje się diagnostyką, leczeniem i profilaktyką najczęstszych chorób u dzieci, młodzieży i osób dorosłych.
• Lekarze rodzinni zazwyczaj pracują w przychodniach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). Mogą być także zatrudnieni w placówkach prywatnych.
• W ramach NFZ lekarz rodzinny może skierować pacjenta na szereg bezpłatnych badań, określonych w odpowiednich rozporządzeniach.

Lekarz rodzinny to osoba, do której zazwyczaj zgłaszamy się w pierwszej kolejności w razie choroby. Dowiedz się, kim jest lekarz rodzinny, jakie choroby leczy oraz jakie recepty i skierowania może wystawiać.

Lekarz rodzinny – czym się zajmuje?

Lekarz rodzinny to specjalista, który zapewnia kompleksową opiekę zdrowotną pacjentom w każdym wieku. Najczęściej pracuje w przychodniach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) i jest osobą, do której pacjent zgłasza się w pierwszej kolejności ze swoimi problemami zdrowotnymi.

Do jego kompetencji należą:

• podstawowa diagnostyka chorób – lekarz rodzinny może kierować pacjentów m.in. na badania laboratoryjne, obrazowe, EKG;
• leczenie ambulatoryjne chorób ostrych i przewlekłych u dzieci i dorosłych – wizyty mogą odbywać się w przychodni, w ramach telemedycyny lub w domu pacjenta;
• wystawianie recept i monitorowanie zaleconej farmakoterapii (z uwzględnieniem zaleceń innych specjalistów);
• wystawianie kart diagnostyki i leczenia onkologicznego (DILO) – lekarz rodzinny często jako pierwszy ma możliwość zauważenia niepokojących objawów, które mogą wskazywać na nowotwór;
• prowadzenie profilaktyki i edukacji zdrowotnej – lekarz rodzinny przeprowadza kwalifikację do szczepień ochronnych i bilanse zdrowia dzieci, monitoruje występowanie czynników ryzyka u pacjentów (np. otyłość, palenie tytoniu), udziela porad zdrowotnych dotyczących stylu życia;
• wystawianie zwolnień lekarskich,
• kierowanie pacjentów do innych placówek ochrony zdrowia (poradni specjalistycznych, oddziałów szpitalnych, na rehabilitację, na leczenie uzdrowiskowe);
• koordynowanie leczenia pacjentów – lekarz rodzinny posiada największą wiedzę na temat pacjentów i sprawuje nad nimi długoterminową opiekę.

Jakie choroby leczy lekarz rodzinny?

Zakres chorób, którymi zajmuje się lekarz rodzinny, jest bardzo szeroki. Obejmuje schorzenia należące do różnych dziedzin medycyny, m.in. kardiologii, pulmonologii, gastroenterologii, diabetologii, endokrynologii czy laryngologii. Są to zarówno choroby ostre, jak i przewlekłe wymagające długoterminowej opieki nad pacjentem i współpracy z innymi specjalistami.

Najczęstsze schorzenia osób dorosłych leczone przez lekarzy rodzinnych to:

• infekcje dróg oddechowych (przeziębienie, grypa, zapalenie płuc),
• nadciśnienie tętnicze,
• choroba wieńcowa,
• niewydolność serca,
• zaburzenia rytmu serca (np. migotanie przedsionków),
• astma oskrzelowa,
• przewlekła obturacyjna choroba płuc,
• cukrzyca,
• nadczynność tarczycy, niedoczynność tarczycy,
• zapalenie pęcherza,
• choroba refluksowa przełyku,
• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
• choroba zwyrodnieniowa stawów,
• depresja, problemy ze snem.

Z kolei dzieci i młodzież najczęściej zgłaszają się do lekarza rodzinnego z następującymi problemami zdrowotnymi:

• zapalenie gardła i migdałków (angina),
• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenie oskrzeli,
• zapalenie płuc,
• zakażenie układu moczowego,
• astma oskrzelowa,
• alergia (np. alergiczny nieżyt nosa, alergia pokarmowa, alergia kontaktowa),
• atopowe zapalenie skóry,
• biegunki, wymioty,
• choroby wysypkowe (ospa wietrzna, płonica, rumień zakaźny),
• choroby pasożytnicze (np. owsica, wszawica, świerzb).

Część pacjentów zgłaszających się do podstawowej opieki zdrowotnej będzie wymagała pilnej pomocy medycznej, np. przy podejrzeniu zawału czy objawach tzw. ostrego brzucha. W takiej sytuacji lekarz skieruje pacjenta do szpitala lub wezwie pogotowie ratunkowe. Dalsze leczenie będzie przebiegać poza POZ.

Kiedy i kto może zgłosić się do lekarza medycyny rodzinnej?

Jeśli chodzi o świadczenia lekarza medycyny rodzinnej w ramach NFZ, może skorzystać z nich każda osoba ubezpieczona w NFZ. Nie potrzeba skierowania, a dostęp jest bezpłatny w ramach ubezpieczenia zdrowotnego. Wyboru lekarza rodzinnego dokonuje się poprzez wypełnienie specjalnej deklaracji. Z pomocy specjalisty medycyny rodzinnej można skorzystać również prywatnie.

Lekarz rodzinny – prywatnie i na NFZ

Specjaliści medycyny rodzinnej mogą udzielać świadczeń zarówno w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia, jak i w placówkach prywatnych.

Lekarze rodzinni na NFZ pracują w przychodniach POZ lub placówkach nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej (czynnych w godzinach nocnych, w weekendy i święta).

Prywatnie specjaliści medycyny rodzinnej mogą udzielać porad w przychodniach stacjonarnych, porad domowych z dojazdem do pacjenta oraz wideo- lub teleporad.

Wizyta u lekarza rodzinnego – online i stacjonarnie

W zależności od potrzeb i stanu pacjenta, wizyta u lekarza rodzinnego może odbyć się stacjonarnie lub online.

Świadczenia medyczne na odległość zaczynają odgrywać coraz większą rolę. To bezpieczny, szybki i wygodny sposób kontaktu z lekarzem, szczególnie w przypadku prostych spraw zdrowotnych (np. konieczności uzyskania recepty na stale stosowany lek) lub ograniczonego dostępu do przychodni.

Nie wszystkie przypadki nadają się do teleporady – jeśli objawy są poważne, lekarz zaprosi pacjenta na wizytę w gabinecie, podczas której będzie mógł przeprowadzić dokładne badanie fizykalne.

Jak wygląda konsultacja on-line u lekarza rodzinnego?

Konsultacja on-line u lekarza rodzinnego może mieć postać teleporady lub wideoporady. Zazwyczaj rozpoczyna się od wywiadu lekarskiego, czyli rozmowy na temat bieżących dolegliwości oraz ogólnego stanu zdrowia. Dla lekarza istotne są m.in. informacje o chorobach przewlekłych, lekach stosowanych przez pacjenta i alergiach, dlatego warto wcześniej przygotować sobie te dane. 

Aby ustalić rozpoznanie, lekarz może zadać pacjentowi dodatkowe pytania dotyczące konkretnych objawów i okoliczności, w których występują. Może również poprosić o dostęp do dokumentacji medycznej. Na koniec wizyty lekarz rodzinny przekazuje pacjentowi zalecenia oraz wystawia e-receptę, e-skierowanie lub e-zwolnienie, jeśli jest to konieczne. 

Lekarz rodzinny a internista – czym się różnią?

Lekarz rodzinny i internista to przedstawiciele dwóch różnych specjalizacji lekarskich. Istnieją między nimi istotne odrębności. Przede wszystkim, lekarz rodzinny zajmuje się pacjentami w każdym wieku, podczas gdy specjaliści chorób wewnętrznych leczą wyłącznie dorosłych. Ponadto, opieka lekarza rodzinnego jest bardziej interdyscyplinarna – obejmuje elementy interny, pediatrii, chirurgii, psychiatrii czy dermatologii w zakresie najczęściej występujących schorzeń, podczas gdy interniści posiadają szczegółową wiedzę na temat chorób narządów wewnętrznych.

Lekarz POZ a lekarz rodzinny – czy mają te same uprawnienia?

Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) i lekarz rodzinny to terminy, których często używa się zamiennie, jednak istnieją między nimi pewne różnice.

Lekarz POZ (potocznie określany lekarzem pierwszego kontaktu) działa w ramach opieki zdrowotnej finansowanej przez Narodowy Fundusz Zdrowia i spełnia kryteria określone przepisami prawa. Może być to osoba posiadająca tytuł specjalisty w różnych dziedzinach:

• medycyna rodzinna (również w trakcie specjalizacji z medycyny rodzinnej),
• medycyna ogólna,
• choroby wewnętrzne,
• pediatria, pod warunkiem ukończenia kursu w dziedzinie medycyny rodzinnej.

W przychodniach podstawowej opieki zdrowotnej mogą pracować także lekarze bez specjalizacji, którzy pełnią funkcję lekarza ubezpieczenia zdrowotnego. Oni także sprawują opiekę zdrowotną nad pacjentami, jednak mają ograniczone uprawnienia, np. nie mogą wystawiać kart DILO.

Lekarz rodzinny, czyli specjalista medycyny rodzinnej, może pracować jako lekarz POZ lub udzielać świadczeń w innej formie, np. w placówkach prywatnych.

Jakie badania może zlecić lekarz rodzinny?

W ramach podstawowej opieki zdrowotnej lekarz rodzinny może zlecić szereg badań diagnostycznych, które są dla pacjenta bezpłatne. Koszyk gwarantowanych badań od kilku lat się poszerza, co daje lekarzom rodzinnym coraz większe możliwości. Dzięki dostępowi do badań lekarze POZ mogą stawiać bardziej trafne diagnozy i prowadzić skuteczne leczenie swoich pacjentów w warunkach ambulatoryjnych, co jest wygodne dla chorych i pozwala odciążyć system lecznictwa szpitalnego. W razie potrzeby, na podstawie uzyskanych wyników mogą również skierować pacjenta do poradni specjalistycznej lub na oddział szpitalny.

Do badań zlecanych przez lekarza POZ należą:

• badania hematologiczne: morfologia krwi obwodowej z płytkami krwi, morfologia krwi obwodowej z wzorem odsetkowym i płytkami krwi, retikulocyty, OB,
• badania biochemiczne i immunochemiczne:
  • elektrolity: sód, potas, wapń zjonizowany,
  • gospodarka żelazem: żelazo, całkowita zdolność wiązania – TIBC, transferyna, ferrytyna,
  • gospodarka węglowodanowa: glukoza, hemoglobina glikowana, test obciążenia glukozą (OGTT),
  • parametry nerkowe: mocznik, kreatynina, białko całkowite, proteinogram, albumina,
  • CRP,
  • kwas moczowy,
  • stężenie lipidów: cholesterol całkowity, cholesterol-HDL, cholesterol-LDL, trójglicerydy,
  • parametry wątrobowe: bilirubina całkowita, bilirubina bezpośrednia, fosfataza alkaliczna, aminotransferaza asparaginianowa (AST), aminotransferaza alaninowa (ALT), gammaglutamylotranspeptydaza (GGTP),
  • witamina B12, kwas foliowy,
  • amylaza,
  • kinaza kreatynowa (CK),
  • fosfataza kwaśna całkowita,
  • czynnik reumatoidalny (RF), przeciwciała anty-CCP,
  • miano antystreptolizyn O (ASO),
  • hormony tarczycy (fT3, fT4) i hormon tyreotropowy (TSH),
  • antygen wirusa HBV (HBs-AgHBs), przeciwciała przeciwko wirusowi HCV (anty-HCV),
  • test przesiewowy na kiłę (VDRL),
  • całkowity PSA (parametr swoisty dla gruczołu krokowego),
• badania moczu: badanie ogólne moczu z mikroskopową oceną osadu, ilościowe oznaczanie białka, glukozy, wapnia i amylazy,
• badania kału: badanie ogólne kału, badanie w kierunku pasożytów, badanie na krew utajoną,
• badania układu krzepnięcia: INR, APTT, fibrynogen,
• badania mikrobiologiczne: posiew moczu z antybiogramem, posiew wymazu z gardła z antybiogramem, posiew kału w kierunku Salmonella i Shigella, test antygenowy SARS-CoV-2, antygen H. pylori w kale, strep-test (szybki test na Streptococcus pyogenes),
• immunoglobuliny E całkowite (IgE) i wybrane immunoglobuliny E swoiste (IgE),
• badanie EKG w spoczynku,
• badania USG: tarczycy i przytarczyc, ślinianek, nerek, moczowodów, pęcherza moczowego, brzucha i przestrzeni zaotrzewnowej, obwodowych węzłów chłonnych,
• badania RTG: zdjęcie klatki piersiowej w projekcji AP i bocznej, zdjęcia kręgosłupa, kończyn, miednicy, czaszki, zatok, przeglądowe jamy brzusznej,
• tomografia komputerowa płuc,
• gastroskopia, kolonoskopia.

W ramach NFZ funkcjonują ponadto programy opieki koordynowanej nad pacjentami z niektórymi chorobami przewlekłymi (głównie chorobami układu sercowo-naczyniowego, nerek i płuc). W jej ramach lekarz rodzinny może zlecać niektórym pacjentom dodatkowe badania, np. EKG wysiłkowe, Holter EKG, echo serca czy spirometrię.

Jakie leki może wypisać lekarz rodzinny?

Lekarz rodzinny może wystawić receptę na każdy lek, który uzna za bezpieczny i potrzebny dla danego pacjenta. Bardziej skomplikowana jest kwestia refundacji, czyli uprawnień do zniżek na leki. W tym zakresie dla każdego leku obowiązują określone zasady refundacyjne, które muszą zostać spełnione.

Recepty – na co może wystawić?

Ze względu na zakres świadczonej opieki medycznej lekarze rodzinni najczęściej wystawiają recepty na:

• leki na nadciśnienie tętnicze,
• leki na cukrzycę,
• antybiotyki,
• leki przeciwbólowe i przeciwzapalne,
• leki wziewne na astmę i POChP,
• inhibitory pompy protonowej,
• leki na niewydolność serca,
• leki przeciwzakrzepowe,
• leki przeciwalergiczne,
• leki przeciwdepresyjne,
• leki przeciwarytmiczne.

Jakie skierowanie może wypisać lekarz rodzinny?

Lekarz rodzinny może wystawiać następujące rodzaje skierowań:

• skierowanie na badania diagnostyczne,
• skierowanie do poradni specjalistycznej (w celu konsultacji lub objęcia stałą opieką),
• skierowanie na leczenie szpitalne,
• skierowanie na leczenie uzdrowiskowe,
• skierowanie na rehabilitację leczniczą.

Bez skierowania można udać się do ginekologa, psychiatry, onkologa, wenerologa i dentysty.

FAQ