Borelioza – objawy, badania, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Borelioza, znana również jako borelioza (choroba) z Lyme, jest chorobą zakaźną przenoszoną przez kleszcze, spowodowaną przez bakterie z rodzaju Borrelia.
• Objawy boreliozy obejmują symptomy ze strony układu nerwowego, kostno-stawowego, krążenia i zmiany skórne. Wczesne postacie boreliozy dają niespecyficzne objawy grypopodobne i występujący zwykle w miejscu ukłuciu kleszcza rumień wędrujący.
• W leczeniu boreliozy zazwyczaj stosuje się antybiotyki podawane doustnie lub dożylnie.
• Choroba z Lyme jest w pełni wyleczalna. Przy wczesnym rozpoznaniu i wyleczeniu nie stawowi zagrożenia dla zdrowia.

Borelioza – co to jest?

Definicja według ICD-10 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych) klasyfikuje boreliozę pod kodem A69.2 jako Borelioza z Lyme (choroba z Lyme). Ta klasyfikacja odnosi się do przypadków boreliozy z Lyme powodowanych przez bakterie Borrelia burgdorferi. Głównym wektorem przenoszącym te bakterie w wielu rejonach świata jest kleszcz z rodzaju Ixodes. 

W różnych regionach kraju różny procent populacji kleszczy jest nosicielami choroby. Odsetek kleszczy zarażonych bakterią Borrelia dochodzi nawet do 60-70%. Warto jednak pamiętać, że nie każdy kleszcze będący nosicielem choroby przekaże drobnoustroje człowiekowi. Ryzyko zakażenia rośnie wraz z długością czasu, jaki kleszcz spędza wkłuty w skórę żywiciela.

Borelioza – objawy choroby

Borelioza może objawiać się różnorodnie i często jej objawy przypominają inne schorzenia, co może utrudniać postawienie prawidłowej diagnozy. W początkowym stadium choroby zazwyczaj pojawia się rumień wędrujący i objawy grypopodobne, z czasem dochodzą objawy ze strony układu nerwowego, sercowego i kostno-stawowego. 

Pierwsze objawy boreliozy

Pierwszym i najbardziej charakterystycznym objawem boreliozy jest zazwyczaj rumień wędrujący – czerwone, często pierścieniowate zaczerwienienie skóry, które powiększa się i może przypominać cel w strzelaniu z łuku. Oprócz tego mogą występować takie objawy boreliozy, jak: gorączka, zmęczenie, bóle głowy, bóle mięśni i stawów.

Objawy grypopodobne boreliozy

Objawy przypominające te występujące w grypie lub przeziębieniu są często jednymi z pierwszych objawów boreliozy, które pojawiają się po ukąszeniu przez zakażonego kleszcza. Często mylone są z innymi chorobami, co może utrudniać wczesne rozpoznanie boreliozy:

• gorączka i dreszcze – pojawiają się nagle i mogą być łagodne lub umiarkowane, często towarzyszy im ogólne uczucie osłabienia;
• bóle mięśni i stawów – bóle te mogą być nasilone, mogą występować zarówno w konkretnych miejscach, jak i w różnych częściach ciała;
• bóle głowy – u niektórych pacjentów ból głowy może być nasilony, przypominając migrenę, może również towarzyszyć mu uczucie sztywności karku;
• przewlekłe zmęczenie – osoby zakażone mogą odczuwać wyjątkowe zmęczenie, które nie ustępuje nawet po dłuższym odpoczynku;
• powiększenie węzłów chłonnych – węzły chłonne w okolicach pachwin, szyi czy pod pachami mogą być powiększone i wyczuwalne pod skórą;
• bóle gardła – niektórzy pacjenci mogą skarżyć się na ból gardła oraz inne objawy podobne do przeziębienia.

Objawy te mogą trwać od kilku dni do kilku tygodni. Ważne jest, aby osoby doświadczające tych objawów po potencjalnym kontakcie z kleszczem skonsultowały się z lekarzem, zwłaszcza jeśli zaobserwują na ciele rumień wędrujący.

Borelioza – rumień wędrujący

Rumień wędrujący jest jednym z najbardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych wczesnych objawów boreliozy. Pojawia się zwykle w miejscu ukąszenia kleszcza, ale nie jest to regułą. Może wystąpić na dowolnym obszarze ciała. Czas, który upływa od momentu ukąszenia do pojawienia się rumienia, może wahać się od kilku dni do kilku tygodni.

Rumień zaczyna się jako niewielkie zaczerwienienie, które z czasem rośnie, tworząc czerwoną plamę lub obrzęk. Centralna część rumienia często zaczyna blednąć, co nadaje mu charakterystyczny pierścieniowaty wygląd, przypominający tarczę łuczniczą. Chociaż może przyjmować różne kształty, ten pierścieniowaty wygląd jest najbardziej rozpoznawalny.

Jest możliwe, że rumień będzie niebolesny i nie będzie wywoływał swędzenia. Niemniej jednak, niektórzy pacjenci mogą skarżyć się na swędzenie, pieczenie lub ból w miejscu wystąpienia rumienia. Często po pewnym czasie, nawet bez leczenia, rumień może zanikać samoczynnie. Jednakże zanik ten nie świadczy o wyleczeniu choroby, ponieważ bakterie Borrelia mogą nadal rozwijać się w organizmie, prowadząc do poważniejszych objawów boreliozy w późniejszym czasie.

Kluczowe jest zrozumienie, że nie u każdej osoby zakażonej boreliozą musi pojawić się rumień wędrujący. Nieobecność tego objawu nie wyklucza zatem możliwości zakażenia. Dlatego osoby, które zauważą u siebie taki objaw lub podejrzewają zakażenie boreliozą, zwłaszcza po kontakcie z kleszczem, powinny jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Wczesne diagnozowanie i leczenie boreliozy zwiększa szanse na pełne wyleczenie, prowadzi do całkowitego ustąpienia dolegliwości i minimalizuje ryzyko poważniejszych powikłań.

Objawy neurologiczne boreliozy

Objawy boreliozy pojawiają się, gdy bakteria Borrelia przedostaje się do układu nerwowego. Mogą one manifestować się w różnorodny sposób i są świadectwem zaawansowanego stadium boreliozy, które wymaga natychmiastowej interwencji medycznej:

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – objawia się bólami głowy, sztywnością karku, światłowstrętem oraz gorączką, może wystąpić uczucie podwyższonego ciśnienia w głowie oraz nudności;
• porażenie nerwu twarzowego – w przypadku boreliozy może dojść do jednostronnego osłabienia lub paraliżu mięśni twarzy;
• neuropatia i zaburzenia czucia – pacjenci mogą odczuwać pieczenie, drętwienie, mrowienie lub bóle w kończynach, które są wynikiem uszkodzenia nerwów obwodowych;
• problemy z pamięcią i koncentracją – osoby dotknięte boreliozą mogą skarżyć się na trudności z koncentracją, zapominanie oraz ogólne uczucie „mgły” w głowie;
• zaburzenia ruchu – w niektórych przypadkach mogą wystąpić drżenia kończyn, skurcze mięśniowe lub inne problemy z koordynacją ruchową;
• zaburzenia snu – mogą objawiać się bezsennością, częstym budzeniem się w nocy lub nadmiernym zmęczeniem w ciągu dnia;
• zmiany nastroju – depresja, lęk oraz inne zaburzenia nastroju mogą być bardziej nasilone u osób z boreliozą.

Objawy boreliozy ze strony układu nerwowego mogą być bardzo różnorodne i nie zawsze są łatwe do zidentyfikowania jako skutek tej choroby. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów neurologicznych, zwłaszcza po potencjalnym kontakcie z kleszczem, zaleca się szybką konsultację z lekarzem.

Borelioza – objawy skórne

Objawy skórne są jednym z najbardziej widocznych i rozpoznawalnych oznak boreliozy. Skóra może reagować na zakażenie boreliozą na różne sposoby. Najbardziej znany i charakterystyczny jest rumień wędrujący, ale nie występuje u wszystkich pacjentów. Przy postępującym zakażeniu mogą się pojawić inne objawy skórne. Obejmują one guzki, które są niewielkimi, czerwonymi lub fioletowymi wypukłymi krostkami na powierzchni skóry.

W bardziej zaawansowanych stadiach boreliozy, niektóre osoby mogą rozwijać stan nazywany acrodermatitis chronica atrophicans (przewlekłe zanikowe zapalenie skóry). Jest to powolne, postępujące zaczerwienienie skóry, które z czasem staje się cieńsze i bardziej przejrzyste, często na kończynach dolnych (zanikowe zapalenie skóry kończyn). 

Dodatkowo, niektórzy pacjenci mogą doświadczyć skórnych objawów nadwrażliwości, takich jak wysypki, swędzenie czy pęcherze, które nie są bezpośrednio związane z miejscem ukąszenia kleszcza, ale są reakcją organizmu na obecność bakterii Borrelia.

Borelioza z Lyme – zapalenie stawów

Zapalenie stawów jest jednym z możliwych objawów boreliozy i może pojawić się w wyniku nieleczonej infekcji bakterią Borrelia burgdorferi. Zapalenie stawów związane z boreliozą najczęściej objawia się bólem, obrzękiem i zaczerwienieniem. Zazwyczaj pojawia się w dużych stawach, takich jak kolana. Ból stawowy może przenosić się z jednego stawu do drugiego.

Obrzęk stawu może być znaczny, prowadząc do bolesnego ograniczenia ruchu. W niektórych przypadkach obrzęk może być jedynym objawem, podczas gdy w innych może towarzyszyć mu gorączka i ogólne uczucie osłabienia.

Jeśli zapalenie stawów związane z boreliozą nie zostanie odpowiednio leczone, może przerodzić się w przewlekłe zapalenie stawów. W takim przypadku objawy mogą trwać miesiącami, a nawet latami, prowadząc do trwałego uszkodzenia stawu.

Borelioza – objawy po latach

Borelioza, nierozpoznana lub nieleczona w początkowych stadiach, może prowadzić do przewlekłych objawów, które pojawiają się miesiące lub nawet lata po pierwotnym zakażeniu. Oto objawy boreliozy, które mogą pojawić się po latach:

• neurologiczne komplikacje – po latach od zakażenia mogą pojawić się trudności z koncentracją, problemy z pamięcią, chroniczne zmęczenie i bóle głowy, mogą także wystąpić zaburzenia czucia, drętwienie i mrowienie, zwłaszcza w kończynach;
• zapalenie stawów – może być jednym z późniejszych objawów boreliozy, chory może doświadczać przewlekłego bólu stawów, obrzęku i zaczerwienienia, najczęściej dotyczy to dużych stawów, takich jak kolana;
• problemy ze skórą – przewlekłe zanikowe zapalenie skóry może rozwijać się w późniejszych stadiach choroby, charakteryzuje się czerwonawą, atroficzną skórą, najczęściej na kończynach dolnych;
• problemy z układem sercowym – w rzadkich przypadkach borelioza może prowadzić do zaburzeń rytmu serca i innych komplikacji sercowych, które mogą pojawić się wiele lat po pierwotnym zakażeniu; może rozwinąć się także zapalenie mięśnia sercowego;
• objawy psychologiczne – niektóre osoby z przewlekłą boreliozą mogą doświadczać objawów takich jak depresja, lęk i zaburzenia snu;
• problemy z wzrokiem – chociaż rzadkie, problemy z wzrokiem takie jak podwójne widzenie czy zapalenie tęczówki mogą pojawić się jako późne objawy boreliozy.

Borelioza – badania, diagnostyka boreliozy

Diagnostyka boreliozy wymaga uwzględnienia historii medycznej pacjenta, objawów klinicznych choroby oraz wyników badań laboratoryjnych. Częsty schemat diagnostyki boreliozy wygląda następująco:

Wywiad medyczny

Rozpoczyna się od uzyskania dokładnej historii kontaktu z kleszczami oraz pojawienia się ewentualnych objawów, takich jak rumień wędrujący czy objawy grypopodobne. 

Badanie fizykalne

Lekarz przeprowadza dokładne badanie fizykalne w celu zidentyfikowania charakterystycznych objawów boreliozy. Ocenia objawy skórne, symptomy przypominające grypę lub przeziębienie lub w przypadku późniejszego stadium choroby – objawy stawowe lub neurologiczne.

Badania laboratoryjne

Najczęściej stosowaną metodą diagnostyczną jest test ELISA, który wykrywa przeciwciała przeciwko bakteriom Borrelia we krwi pacjenta. To przesiewowy test na boreliozę z krwi. Jeśli wynik testu ELISA jest dodatni lub niejednoznaczny, zaleca się potwierdzenie wyniku za pomocą testu Western Blot. Po dwustopniowym badaniu przeciwciał można z dużym prawdopodobieństwem określić obecność drobnoustrojów w organizmie.

Test na boreliozę – badania – normy przeciwciał

Diagnostyka boreliozy bazuje na badaniach serologicznych, które mają na celu identyfikację przeciwciał wytwarzanych przez układ immunologiczny. Według wytycznych Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, diagnostyka laboratoryjna boreliozy zakłada detekcję przeciwciał klasy IgM oraz IgG w próbce surowicy pacjenta. 

Przeciwciała IgM i IgG są klasyfikowane jako immunoglobuliny, które są produkowane przez układ immunologiczny w odpowiedzi na obecność patogenów, takich jak bakterie Borrelia odpowiedzialne za boreliozę. 

Borelioza – przeciwciała IgM to jedne z pierwszych przeciwciał produkowanych przez organizm w odpowiedzi na infekcję. Są uważane za wczesny marker aktywnej infekcji. Pojawienie się przeciwciał IgM przeciwko Borrelii w surowicy pacjenta może wskazywać na niedawną infekcję. Zazwyczaj można je wykryć już kilka tygodni po zakażeniu. Ujemny wynik IgM w teście na boreliozę, przy braku objawów klinicznych po około 3-4 tygodniach po ukłuciu kleszcza, zwykle wyklucza zakażenie. Wynik dodatki należy potwierdzić metodą Western Blot. 

Borelioza – przeciwciała IgG są produkowane później w przebiegu infekcji i mogą pozostać w organizmie przez wiele lat, nawet po wyleczeniu choroby. Są one uważane za marker długotrwałej odpowiedzi immunologicznej. Obecność przeciwciał IgG przeciwko Borrelii wskazuje na wcześniejsze lub trwające zakażenie. Mogą pojawić się kilka tygodni do kilku miesięcy po zakażeniu i utrzymywać się przez długi czas. Ujemny wynik IgG w teście na boreliozę prawdopodobnie wyklucza przeszłe zakażenia bakterią Borelia. Dodatni wynik wymaga dwustopniowego potwierdzenia i dalszej diagnostyki boreliozy.

Inne badania

W przypadkach, gdy objawy wskazują na zajęcie układu nerwowego, może być konieczne przeprowadzenie punkcji lędźwiowej w celu uzyskania płynu mózgowo-rdzeniowego, który następnie jest badany pod kątem obecności przeciwciał przeciwko Borrelia.

Badania obrazowe

W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy podejrzewane są powikłania związane z sercem lub stawami, mogą być konieczne dodatkowe badania obrazowe, takie jak echokardiografia czy rezonans magnetyczny.

Wczesna diagnostyka i leczenie choroby z Lyme zwiększają szanse na powodzenie terapii i zmniejszają ryzyko długotrwałych powikłań. W przypadku podejrzenia boreliozy zawsze zaleca się skonsultowanie się z lekarzem.

Borelioza – leczenie

Leczenie boreliozy, jako zakażenia bakteryjnego, opiera się głównie na antybiotykoterapii. Wybór konkretnego antybiotyku i czas trwania leczenia zależą od stadium choroby i objawów prezentowanych przez pacjenta.  

We wczesnym stadium boreliozy z rumieniem wędrującym zwykle stosuje się doustne antybiotyki, takie jak doksycyklina czy amoksycylina. Leczenie trwa zazwyczaj od 14 do 21 dni. W przypadku boreliozy z objawami neurologicznymi w zależności od nasilenia objawów i obszaru zajęcia może być konieczne podawanie antybiotyków dożylnie. Leczenie może trwać kilka tygodni. Boreliozowe zapalenie stawów zazwyczaj leczy się doustnymi antybiotykami, choć w niektórych przypadkach może być konieczne stosowanie antybiotyków dożylnie.

Niektórzy pacjenci mogą doświadczać przewlekłych objawów mimo leczenia, co nazywane jest zespołem przewlekłych objawów po boreliozie (ang. Post-Treatment Lyme Disease Syndrome – PTLDS). Ich przyczyna nie jest dokładnie znana, a leczenie skupia się na łagodzeniu objawów.

W trakcie leczenia boreliozy ważne jest regularne monitorowanie pacjenta oraz dostosowywanie terapii w zależności od reakcji organizmu i postępów w leczeniu. 

Nieleczona borelioza – skutki

Nieleczona borelioza może prowadzić do szeregu poważnych powikłań zdrowotnych. W początkowych stadiach choroby objawy mogą być łagodne i przypominać objawy grypy, ale z czasem mogą nasilić się i stać się bardziej zróżnicowane. Możliwe skutki nieleczonych lub późno zdiagnozowanych przypadków boreliozy obejmują:

• problemy neurologiczne – wpływ na układ nerwowy może objawiać się bólami głowy, zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, osłabieniem mięśni twarzy (np. porażenie nerwu twarzowego) lub zaburzeniami czucia i ruchu;
• kłopoty z układem mięśniowo-szkieletowym – mogą wystąpić bóle, obrzęki i nawracające zapalenie stawów, zwłaszcza dużych stawów, takich jak kolana;
• problemy z układem sercowo-naczyniowym – w pewnych przypadkach borelioza może prowadzić do zaburzeń rytmu serca;
• problemy skórne – długotrwały rumień wędrujący jest jednym z charakterystycznych objawów boreliozy, ale z czasem mogą pojawić się również inne zmiany skórne;
• u niektórych pacjentów, nawet po leczeniu, objawy takie jak zmęczenie, bóle stawów i objawy neurologiczne mogą utrzymywać się przez miesiące lub lata.

Ważne jest podkreślenie, że wczesna diagnoza i leczenie boreliozy znacznie zmniejsza ryzyko poważnych powikłań. Jeśli ktoś podejrzewa, że mógł zostać zakażony boreliozą, powinien skonsultować się z lekarzem jak najszybciej.

Jak długo żyje się z boreliozą?

Czas trwania boreliozy zależy od momentu rozpoczęcia leczenia i stopnia zaawansowania choroby. W większości przypadków, gdy borelioza jest diagnozowana i leczona we wczesnym stadium choroby, objawy ustępują w ciągu kilku tygodni do kilku miesięcy. Niemniej jednak w przypadku braku leczenia lub opóźnionego rozpoczęcia terapii, borelioza może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych, które mogą trwać latami. 

Niektórzy pacjenci doświadczają opóźnionych objawów, które mogą utrzymywać się przez miesiące lub lata po zakończeniu leczenia. Ważne jest zrozumienie, że borelioza sama w sobie nie wpływa na oczekiwaną długość życia, ale powikłania związane z chorobą z Lyme mogą wpłynąć na jakość życia pacjenta.

Czy borelioza jest uleczalna?

W większości przypadków borelioza jest uleczalna. Gdy jest diagnozowana we wczesnym stadium i odpowiednio leczona antybiotykami, pacjenci zazwyczaj wracają do pełnego zdrowia. Jednak opóźnienie w diagnozie lub leczeniu może prowadzić do powikłań, które wymagają dłuższego czasu leczenia. Czasami pewne objawy, takie jak bóle stawów czy zmęczenie, mogą utrzymywać się przez pewien czas po zakończeniu leczenia.

Czy borelioza jest śmiertelna?

Nie uznaje się boreliozy za chorobę śmiertelną. Niemniej jednak w przypadku braku leczenia lub opóźnionego rozpoczęcia terapii, borelioza może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych. Choć rzadko zdarza się, by borelioza prowadziła bezpośrednio do śmierci, powikłania związane z chorobą, takie jak problemy neurologiczne czy kardiologiczne, mogą wpłynąć na ogólny stan zdrowia pacjenta. Dlatego ważne jest wczesne wykrycie i leczenie boreliozy.

Czy borelioza jest zaraźliwa?

Wiele osób zastanawia się, czy boreliozą można się zarazić? Borelioza z Lyme jest przekazywana głównie przez kleszcze z rodzaju Ixodes, które są nosicielami bakterii Borrelia burgdorferi. Nie stwierdzono, by borelioza była przenoszona bezpośrednio między ludźmi. Podczas gdy kleszcze są głównym wektorem boreliozy, kontakt z osobą z boreliozą czy używanie tych samych przedmiotów nie prowadzi do zakażenia. Ważne jest jednak, by zachować ostrożność podczas przebywania w obszarach, gdzie występują kleszcze, i stosować odpowiednie środki ochronne.

Szczepienie na boreliozę – czy istnieje?

Czy można zaszczepić się na boreliozę? Na ten moment szczepionka na boreliozę nie istnieje, choć trwają prace nad jej opracowaniem. Jednak warto podkreślić, że dostępne jest szczepienie przeciwko innej chorobie przenoszonej przez kleszcze, mianowicie kleszczowemu zapaleniu mózgu.