Psychotropy (leki psychotropowe) – co to, jak działają, kiedy się stosuje?

Najważniejsze informacje

• Leki psychotropowe to substancje chemiczne, które wpływają na ośrodkowy układ nerwowy. Modyfikują funkcjonowanie neuronów i aktywność neuroprzekaźników, co prowadzi do zmian w myśleniu, nastroju, emocjach, zachowaniach oraz percepcji rzeczywistości. 
• Są wykorzystywane w leczeniu zaburzeń psychicznych (depresji, schizofrenii, zaburzeń lękowych, zaburzeń afektywnych dwubiegunowych) i niektórych schorzeń neurologicznych (choroby Parkinsona, padaczki, przewlekłego bólu neuropatycznego, zaburzeń snu i migreny).
• Wśród psychotropów wyróżnia się m.in.: leki przeciwpsychotyczne, przeciwdepresyjne, normotymiczne (stabilizujące nastrój), przeciwlękowe oraz nasenne. Każda z tych grup ma odmienny mechanizm działania i zastosowanie kliniczne. 

• Skutki uboczne leczenia psychotropami mogą obejmować: zmiany metaboliczne (np. przyrost masy ciała, cukrzyca), objawy pozapiramidowe (np. drżenia, sztywność mięśni), zaburzenia snu, zmęczenie, problemy z koncentracją oraz zaburzenia seksualne. Ich rodzaj i nasilenie zależą od grupy leku, dawki i indywidualnej reakcji pacjenta.
• Dla bezpieczeństwa terapii bardzo ważne jest regularne przyjmowanie leków, wykonywanie zaleconych badań kontrolnych, obserwowanie reakcji organizmu, unikanie nagłego odstawiania przepisanych preparatów oraz systematyczne konsultacje z lekarzem.

Leki psychotropowe pełnią ważną rolę we współczesnej psychiatrii i neurologii, wspierając poprawę jakości życia osób zmagających się z zaburzeniami nastroju, emocji i funkcji poznawczych. Ich stosowanie wymaga jednak stałego nadzoru lekarza, świadomości możliwych skutków ubocznych oraz aktywnego i odpowiedzialnego podejścia pacjenta do terapii. 

Czym są leki psychotropowe?

Leki psychotropowe to substancje chemiczne wpływające na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Ich działanie polega na modyfikowaniu aktywności neuroprzekaźników w mózgu, co wpływa na nastrój, emocje, myślenie, zachowanie oraz percepcję rzeczywistości. Może ono obejmować m.in.: poprawę lub obniżenie nastroju, zmniejszenie lub nasilenie lęku oraz zmiany w poziomie pobudzenia, czujności czy świadomości.

Dzięki zdolności do przenikania bariery krew–mózg, leki te oddziałują na procesy neurochemiczne w mózgu, wpływając głównie na układy serotoninergiczny, dopaminergiczny, noradrenergiczny, cholinergiczny i GABA-ergiczny.

W praktyce klinicznej leki psychotropowe obejmują różne grupy farmakologiczne, takie jak:

• leki przeciwdepresyjne;
• neuroleptyki (leki przeciwpsychotyczne);
• anksjolityki (leki przeciwlękowe);
• leki normotymiczne (stabilizatory nastroju);
• leki nasenne i uspokajające;
• psychostymulanty.

Ich stosowanie wymaga nadzoru lekarza, ponieważ mogą powodować działania niepożądane i interakcje z innymi lekami, a także prowadzić do rozwoju tolerancji lub uzależnienia (w zależności od grupy leku).

Klasyfikacja i rodzaje leków psychotropowych

Leki psychotropowe – ze względu na różnorodność mechanizmów działania, wskazań klinicznych oraz typów zaburzeń, w leczeniu których są stosowane – dzieli się na kilka głównych grup. Klasyfikacja może być dokonywana według różnych kryteriów, takich jak:

• mechanizm farmakologiczny (np. inhibitory wychwytu serotoniny);
• efekt terapeutyczny (np. leki przeciwdepresyjne);
• budowa chemiczna (np. związki trójcykliczne);
• ryzyko uzależnienia oraz status prawny.

Taki podział pozwala lepiej zrozumieć działanie poszczególnych leków, ich zastosowanie kliniczne oraz możliwe skutki uboczne. Ułatwia także wybór odpowiedniej terapii, dostosowanej do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki)

Odgrywają istotną rolę w leczeniu zaburzeń psychotycznych – schizofrenii, zaburzeń schizoafektywnych, mani, a także ostrych i przewlekłych psychoz. 

Neuroleptyki są stosowane także w leczeniu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych, gdzie odgrywają istotną rolę w stabilizacji nastroju. Ich mechanizm działania polega głównie na modulowaniu neuroprzekaźników, przede wszystkim dopaminy i serotoniny, co odróżnia je od innych leków psychotropowych, np. antydepresantów czy leków przeciwlękowych. 

Wyróżnia się dwie główne grupy leków przeciwpsychotycznych. 

• Leki przeciwpsychotyczne I generacji (klasyczne) – chlorpromazyna, haloperidol, lewomepromazyna, perfenazyna, flufenazyna, zuklopentiksol, trójfluoroperazyna
  • Działają przede wszystkim poprzez blokadę receptorów dopaminowych D2, zwłaszcza w szlaku mezolimbicznym.
  • Skutecznie łagodzą objawy pozytywne (wytwórcze) psychoz – halucynacje, urojenia czy zaburzenia myślenia.
  • Ich stosowanie wiąże się z ryzykiem objawów pozapiramidowych, takich jak: parkinsonizm, dystonie czy akatyzja.
• Leki przeciwpsychotyczne II generacji (atypowe) – olanzapina, risperidon, aripiprazol, klozapina, kwetiapina, lurasidon
  • Działają zarówno na receptory dopaminowe D2, jak i receptory serotoninowe (głównie 5-HT2A, 5-HT1A i 5-HT7).
  • Łagodzą nie tylko objawy pozytywne, ale także objawy negatywne psychoz – apatię, wycofanie społeczne czy spłycenie emocji.
  • Rzadziej powodują objawy pozapiramidowe niż leki I generacji, ale mogą wywoływać skutki uboczne, np. przyrost masy ciała i zaburzenia metaboliczne (np. insulinooporność).
  • Wykazują również działanie prokognitywne, przeciwdepresyjne oraz przeciwlękowe, co poszerza ich zastosowanie w terapii zaburzeń psychotycznych, lękowych i depresyjnych.

Leki przeciwdepresyjne (antydepresanty, dawniej tymoleptyki)

Grupa substancji psychotropowych stanowiących podstawę leczenia depresji, zaburzeń lękowych oraz choroby afektywnej dwubiegunowej. Ich działanie polega na modulowaniu przekaźnictwa monoamin – serotoniny, noradrenaliny i dopaminy – w ośrodkowym układzie nerwowym, co pomaga przywrócić równowagę emocjonalną oraz regulować nastrój.

Antydepresanty stosuje się także w leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD), zespołu lęku uogólnionego (GAD), zespołu stresu pourazowego (PTSD) czy fobii społecznych.

Leki przeciwdepresyjne działają głównie poprzez zwiększenie stężenia neuroprzekaźników (serotoniny, noradrenaliny czy dopaminy) w mózgu. Dzieje się tak poprzez hamowanie ich wychwytu zwrotnego (np. SSRI, SNRI, TCA) lub blokowanie enzymów odpowiedzialnych za ich rozkład (MAO-I). Wyższe stężenie neuroprzekaźników poprawia funkcjonowanie receptorów neuronalnych, co pomaga przywrócić równowagę emocjonalną i zmniejszyć objawy depresji oraz lęku.

Efekt terapeutyczny pojawia się zwykle po 2–6 tygodniach regularnego stosowania, co wynika z adaptacji receptorów i zmian w ekspresji genów w neuronach. Wybór odpowiedniego leku jest zawsze indywidualny i zależy od obrazu klinicznego, współistniejących chorób, interakcji oraz tolerancji pacjenta.

Jak klasyfikuje się leki przeciwdepresyjne?

• TLPD (trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne) – starsza grupa leków działających głównie poprzez hamowanie wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny. Charakteryzują się małą selektywnością receptorową, przez co często powodują działania niepożądane (suchość w ustach, tachykardia, zaburzenia rytmu serca, hipotonia ortostatyczna, przyrost masy ciała czy sedacja). Stosowane są obecnie głównie w przypadku ciężkiej depresji opornej na leczenie, zaburzeń lękowych oraz przewlekłych bólów neuropatycznych. Przykłady TLPD: amitryptylina, doksepina, klomipramina, imipramina, opipramol (nie jest typowym lekiem trójpierścieniowym, ponieważ nie wpływa bezpośrednio na wychwyt serotoniny i noradrenaliny, jednak ze względu na podobną budowę i działanie zalicza się go do tej grupy). 
• SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny) – obecnie najczęściej stosowana grupa leków przeciwdepresyjnych. Działają selektywnie na transporter serotoniny (SERT), zwiększając jej poziom w synapsach. Cechują się dobrym profilem bezpieczeństwa, niewielkim ryzykiem działań kardiotoksycznych i mniejszą toksycznością przy przedawkowaniu. Wykorzystywane w leczeniu depresji, zaburzeń lękowych (GAD, fobia społeczna, zespół lęku napadowego) oraz zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD). Przykłady SSRI: sertralina, escitalopram, citalopram, fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna.
• SNRI (inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny) – zwiększają poziom obu neuroprzekaźników (serotoniny i noradrenaliny), co sprawia, że są skuteczne również w leczeniu depresji z objawami somatycznymi, takimi jak: ból, zmęczenie czy zaburzenia snu. Przykłady SNRI: wenlafaksyna, duloksetyna (znajduje też zastosowanie w terapii bólu neuropatycznego i fibromialgii), deswenlafaksyna.
• IMAO (inhibitory monoaminooksydazy) – hamują enzym monoaminooksydazę (MAO), odpowiedzialny za rozkład serotoniny, noradrenaliny i dopaminy, zwiększając tym samym ich dostępność w mózgu. Z powodu ryzyka interakcji z pokarmami zawierającymi tyraminę (tzw. reakcja serowo-tyraminowa) oraz z innymi lekami, obecnie stosuje się głównie selektywne, odwracalne inhibitory MAO-A, takie jak moklobemid. Inne przykłady IMAO: fenelzyna, tranylcypromina (rzadko wykorzystywane w Polsce).
• NASSA (noradrenergiczne i specyficznie serotoninergiczne leki przeciwdepresyjne) – działają poprzez blokadę receptorów α₂-adrenergicznych (zwiększając uwalnianie noradrenaliny i serotoniny) oraz modulację receptorów serotoninowych (5-HT2 i 5-HT3). Charakteryzują się mniejszym ryzykiem dysfunkcji seksualnych w porównaniu z SSRI, ale często powodują senność i zwiększenie masy ciała. Przykład NASSA: mirtazapina. 
• NDRI (inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i dopaminy) – zwiększają stężenie noradrenaliny i dopaminy w ośrodkowym układzie nerwowym, co przekłada się na działanie pobudzające, poprawę koncentracji oraz wzrost motywacji. Nie wywołują zaburzeń seksualnych, jednak u części pacjentów mogą nasilać objawy lękowe. Przykład NDRI: bupropion (stosowany również w terapii uzależnienia od nikotyny oraz jako lek wspomagający w leczeniu otyłości).

Leki normotymiczne (stabilizatory nastroju)

Stanowią podstawę leczenia choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD) – zarówno w fazie ostrej, jak i w profilaktyce nawrotów. To substancje psychotropowe, które stabilizują wahania nastroju – od manii po depresję. Leki normotymiczne są stosowane również w terapii innych zaburzeń psychicznych, w tym zaburzeń schizoafektywnych.

• I generacja – klasyczne leki normotymiczne:
  • sole litu – mają udowodnione działanie przeciwmaniakalne, przeciwdepresyjne i profilaktyczne. Stosowanie litu odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu samobójstwom u pacjentów z ChAD; ze względu na wąskie okno terapeutyczne, wymagane jest regularne monitorowanie stężenia litu we krwi, a także kontrola funkcji nerek, tarczycy oraz poziomu elektrolitów, aby uniknąć działań niepożądanych;
  • kwas walproinowy i jego sole – skuteczne głównie w leczeniu faz manii oraz hipomanii; szczególnie przydatne u pacjentów z tzw. rapid cycling (postać choroby afektywnej dwubiegunowej, w której występują co najmniej cztery epizody manii, hipomanii lub depresji w ciągu roku) oraz z objawami drażliwości i agresji; podczas terapii konieczne jest monitorowanie enzymów wątrobowych oraz morfologii krwi; 
  • karbamazepina – często stosowana w skojarzeniu z litem lub walproinianami, zwłaszcza w leczeniu stanów mieszanych; u pacjenta należy kontrolować morfologię i enzymy wątrobowe, co pomaga wykryć ewentualne działania niepożądane na wczesnym etapie.
• II generacja – nowoczesne leki normotymiczne:
  • lamotrygina – szczególnie skuteczna w leczeniu i profilaktyce faz depresyjnych w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej; polecana także w przypadkach rapid cycling; jest dobrze tolerowana, ale wymaga ostrożnego, stopniowego zwiększania dawki, ponieważ może powodować reakcje alergiczne, w tym rzadki, lecz groźny zespół Stevensa-Johnsona; 
  • atypowe leki przeciwpsychotyczne z działaniem normotymicznym – stosowane zarówno w ostrych epizodach manii i depresji, jak i w profilaktyce nawrotów; często wykorzystywane są w terapii skojarzonej z innymi lekami normotymicznymi; wykazują działanie uspokajające i stabilizujące nastrój, dzięki czemu są skuteczne również w leczeniu zaburzeń psychotycznych współistniejących z ChAD; przykłady: klozapina, olanzapina, kwetiapina, arypiprazol, ziprasidon, risperidon.

Leki przeciwlękowe (anksjolityki, trankwilizery)

Stosowane w leczeniu zaburzeń lękowych i towarzyszących im objawów, takich jak: niepokój, napięcie emocjonalne, bezsenność czy napady paniki.

• Benzodiazepiny – wykazują szybkie działanie uspokajające i przeciwlękowe, ułatwiają zasypianie, a także zmniejszają napięcie mięśniowe. Ze względu na ryzyko uzależnienia i rozwoju tolerancji powinny być stosowane krótkotrwale oraz pod ścisłą kontrolą lekarza.
• Buspiron – nowoczesny lek przeciwlękowy, który działa poprzez wpływ na receptory serotoninowe (5-HT1A). Nie powoduje uzależnienia i nie działa nasennie, jednak jego efekt terapeutyczny pojawia się dopiero po 2–3 tygodniach regularnego stosowania.

Leki nasenne i uspokajające

Wykorzystywane w leczeniu zaburzeń snu, zwłaszcza bezsenności. Ich celem jest skrócenie czasu zasypiania, wydłużenie odpoczynku nocnego oraz zmniejszenie napięcia emocjonalnego.

• Benzodiazepiny – wykazują działanie uspokajające, przeciwlękowe i nasenne. Mogą jednak prowadzić do rozwoju tolerancji oraz uzależnienia, dlatego zaleca się ich krótkotrwałe stosowanie (zawsze pod kontrolą lekarza).
• Leki „Z” (Z-drugs) – działają wybiórczo na receptory benzodiazepinowe w mózgu i są stosowane w krótkoterminowej terapii bezsenności. Charakteryzują się mniejszym ryzykiem uzależnienia niż klasyczne benzodiazepiny, choć ich długotrwałe przyjmowanie również nie jest zalecane. Przykłady: zolpidem, zopiklon, zaleplon. 

Leki prokognitywne (nootropowe) 

Substancje, które mają na celu poprawę funkcji poznawczych – pamięci, koncentracji, uwagi oraz umiejętności uczenia się. Są stosowane przede wszystkim w leczeniu otępień (np. w chorobie Alzheimera) oraz innych zaburzeń funkcji poznawczych o różnym podłożu.

• Piracetam – klasyczny lek nootropowy, który może wpływać korzystnie na procesy pamięciowe i koncentrację, jednak nie ma jednoznacznych dowodów naukowych potwierdzających jego skuteczność w terapii otępień. 
• Donepezil – inhibitor acetylocholinoesterazy stosowany w leczeniu choroby Alzheimera i innych postaci otępienia o podłożu neurodegeneracyjnym. Poprawia przekaźnictwo cholinergiczne w ośrodkowym układzie nerwowym.

W niektórych przypadkach leki o działaniu prokognitywnym mogą być wykorzystywane także w terapii ADHD (np. atomoksetyna lub psychostymulanty), choć nie zalicza się ich klasycznie do grupy nootropów. 

Inne leki o działaniu psychotropowym

Do innych substancji o działaniu psychotropowym zalicza się m.in.:

• leki stosowane w terapii uzależnień, np. metadon (agonista receptora opioidowego używany w terapii substytucyjnej uzależnienia od opioidów) czy naltrekson (antagonista receptorów opioidowych stosowany w leczeniu uzależnienia od alkoholu i opioidów);
• niektóre leki przeciwpadaczkowe, które wykazują działanie stabilizujące nastrój (np. walproinian sodu, karbamazepina, lamotrygina) i są wykorzystywane także w leczeniu zaburzeń afektywnych;
• hormony, które mogą wpływać na nastrój i funkcje psychiczne, np. hormony tarczycy (nadczynność może powodować objawy lękowe lub drażliwość, a niedoczynność – obniżenie nastroju i spowolnienie psychoruchowe) czy glikokortykosteroidy, które przy długotrwałym stosowaniu mogą wywoływać objawy depresyjne lub maniakalne.

Mechanizm działania leków psychotropowych

Leki psychotropowe to substancje wpływające na funkcjonowanie układu nerwowego, w tym na różne neuroprzekaźniki i receptory w mózgu. Ich działanie prowadzi do zmiany stanu psychicznego pacjenta, zmniejszenia lęku, stabilizacji nastroju lub poprawy funkcji poznawczych. Stosowanie tych leków wymaga monitorowania efektów ubocznych i indywidualnej reakcji organizmu.

• Leki przeciwdepresyjne – zwiększają stężenie neuroprzekaźników w mózgu, przede wszystkim serotoniny i noradrenaliny, a niektóre, np. bupropion, wpływają również na dopaminę. Poprawiają równowagę neuroprzekaźników, pomagają zmniejszyć objawy depresji i wspierają lepsze samopoczucie pacjenta. Ich pełne działanie ujawnia się przeważnie po kilku tygodniach regularnego stosowania. Mogą wywoływać działania niepożądane (zaburzenia snu, problemy żołądkowo-jelitowe, wahania masy ciała).
• Leki przeciwlękowe – działają poprzez zwiększenie aktywności GABA, co prowadzi do zmniejszenia pobudliwości neuronów i w efekcie działa uspokajająco. Są one stosowane w leczeniu zaburzeń lękowych, takich jak lęk uogólniony czy napady paniki. Choć leki przeciwlękowe wykazują szybkie działanie, ich długotrwałe stosowanie może wiązać się z ryzykiem uzależnienia i skutków ubocznych. Z tego powodu konieczne jest regularne monitorowanie efektów ubocznych i indywidualnej reakcji organizmu na leczenie.
• Leki przeciwpsychotyczne – redukują objawy psychotyczne (omamy oraz urojenia) poprzez modulację dopaminy i serotoniny. Mogą działać uspokajająco, a także wspierać kontrolę agresji. Długotrwałe stosowanie wiąże się z ryzykiem działań niepożądanych, m.in. zaburzeń metabolicznych i pozapiramidowych (drżenia, sztywność). 
• Leki normotymiczne – stabilizują nastrój, zapobiegając nawrotom epizodów manii i depresji. Działają poprzez modulację aktywności neurotransmiterów oraz stabilizację błon komórkowych, co wpływa na równowagę psychiczną pacjenta. Stosowanie tych leków wymaga regularnej kontroli parametrów laboratoryjnych ze względu na ryzyko działań niepożądanych, takich jak: nefrotoksyczność, zaburzenia metaboliczne, hepatotoksyczność czy problemy hematologiczne.
• Leki prokognitywne – poprawiają funkcje poznawcze (pamięć, koncentrację. przetwarzanie informacji) poprzez zwiększenie poziomu acetylocholiny lub modulację innych szlaków neurotransmisyjnych, np. glutaminianu. Są stosowane głównie w leczeniu schorzeń neurodegeneracyjnych, np. choroby Alzheimera, a ich celem jest poprawa funkcjonowania neuronów i transmisji synaptycznej.

Psychotropy – wskazania

Leki psychotropowe są stosowane głównie w leczeniu zaburzeń psychicznych i neurologicznych. Do najczęstszych wskazań należą:

• zaburzenia psychotyczne (schizofrenia, zaburzenia schizoafektywne, psychozy) – neuroleptyki (leki przeciwpsychotyczne);
• zaburzenia nastroju (depresja, dystymia, choroba afektywna dwubiegunowa) – leki przeciwdepresyjne, normotymiki, czasem leki stosowane w zaburzeniach lękowych i depresyjnych;
• zaburzenia lękowe (uogólnione zaburzenia lękowe, fobie, napady paniki, OCD) – leki przeciwlękowe, anksjolityczne, czasem leki przeciwdepresyjne (SSRI);
• zaburzenia snu (bezsenność pierwotna i wtórna) – leki nasenne, uspokajające, czasem leki przeciwdepresyjne o działaniu sedatywnym;
• zaburzenia poznawcze (otępienia, choroba Alzheimera, inne deficyty funkcji poznawczych) – leki prokognitywne (np. inhibitory cholinesterazy);
• zaburzenia zachowania (agresja, impulsywność, wybuchy gniewu) – neuroleptyki, leki uspokajające;
• ból neuropatyczny (ból neuropatyczny o różnej etiologii) – wybrane leki przeciwdepresyjne (trójpierścieniowe, SNRI), leki przeciwpadaczkowe;
• wspomagające leczenie uzależnień (uzależnienia od alkoholu, niektóre uzależnienia behawioralne) – buspiron, leki stabilizujące nastrój.

Leki psychotropowe – jak stosować?

Wszystkie leki psychotropowe są wydawane na receptę, a ich stosowanie wymaga ostrożności oraz ścisłego przestrzegania zaleceń lekarza.

• Wybór leku zależy od indywidualnych cech pacjenta, współistniejących chorób, potencjalnych interakcji i ryzyka działań niepożądanych. Stosowanie leków psychotropowych wymaga nadzoru lekarza, monitorowania efektów i działań niepożądanych oraz uwzględnienia przeciwwskazań (ciąża, karmienie, choroby somatyczne).
• Niezwykle istotne jest, aby pacjenci stosowali się do instrukcji dotyczących dawkowania, częstotliwości przyjmowania i czasu terapii, ponieważ niewłaściwe lub nagłe odstawienie leków psychotropowych może prowadzić do nasilenia objawów choroby, a długotrwałe stosowanie – do działań niepożądanych.
• Warto również pamiętać o ryzyku interakcji leków psychotropowych z innymi substancjami, w tym z lekami przeciwbólowymi, alkoholem czy suplementami diety. Takie interakcje mogą nasilać skutki uboczne lub zmniejszać skuteczność terapii.
• Pacjenci powinni także regularnie informować lekarza o wszelkich objawach ubocznych oraz niepożądanych reakcjach, które mogą wystąpić podczas stosowania leków psychotropowych.
• Przyjmowanie leków psychotropowych wymaga szczególnej ostrożności u osób z niewydolnością wątroby, padaczką, a także chorobami nerek, serca czy układu krążenia.
• Niektóre leki przeciwbólowe, środki odurzające oraz alkohol mogą wchodzić w interakcje z lekami psychotropowymi, prowadząc do poważnych działań niepożądanych, takich jak: zaburzenia świadomości, senność czy zatrucie organizmu. 

Psychotropy – przeciwwskazania

Przyjmowanie leków psychotropowych wymaga szczególnej ostrożności, ponieważ ich działanie może różnić się w zależności od wieku i stanu zdrowia pacjenta, co wymaga indywidualnej oceny ryzyka oraz monitorowania reakcji organizmu przez lekarza.

Jakie są najważniejsze przeciwwskazania?

• Ciężka niewydolność nerek, wątroby lub serca – leki psychotropowe mogą dodatkowo obciążać wspomniane narządy i pogarszać ich funkcjonowanie.
• Choroby układu oddechowego i arytmie – psychotropy mogą nasilać problemy z oddychaniem lub zaburzać rytm serca.
• Ciąża i karmienie piersią – substancje psychotropowe przenikają przez łożysko i do mleka matki, co ogranicza możliwość ich stosowania.
• Choroby neurologiczne i jaskra z wąskim kątem przesączania – niektóre preparaty mogą zwiększać ciśnienie wewnątrzgałkowe oraz nasilać objawy neurologiczne.

Psychotropy – skutki uboczne 

Skutki uboczne leków psychotropowych mogą pojawić się w różnym czasie – niektóre już w ciągu pierwszych dni stosowania, inne dopiero po kilku tygodniach lub miesiącach terapii. Nie każdy pacjent doświadcza tych samych objawów, a ich nasilenie jest indywidualne. Występowanie działań niepożądanych zależy od rodzaju substancji czynnej, dawki, czasu leczenia, rodzaju zaburzenia oraz indywidualnej reakcji organizmu.

Jakie ewentualne skutki uboczne są związane z poszczególnymi lekami psychotropowymi? 

• Leki przeciwpsychotyczne typowe – senność, ospałość, przyrost masy ciała, drżenia, sztywność mięśni, spowolnienie ruchowe, hipotonia ortostatyczna, suchość w ustach, zaburzenia widzenia
• Leki przeciwpsychotyczne atypowe – przyrost masy ciała, zaburzenia metaboliczne, senność, zmęczenie, bóle głowy, objawy pozapiramidowe (rzadziej)
• SSRI (przeciwdepresyjne) – nudności, wymioty, biegunka, bóle głowy, bezsenność, nadmierna senność, zaburzenia seksualne
• SNRI (przeciwdepresyjne) – nudności, wymioty, biegunka, bóle głowy, bezsenność, nadciśnienie, zaburzenia seksualne
• TLPD (trójpierścieniowe przeciwdepresyjne) – suchość w ustach, zaparcia, problemy z oddawaniem moczu, senność, przyrost masy ciała
• Leki stabilizujące nastrój – drżenia rąk, nudności, wymioty, przyrost masy ciała, zaburzenia tarczycy, problemy z nerkami
• Benzodiazepiny – senność, otępienie, zawroty głowy, zaburzenia pamięci, ryzyko uzależnienia

Pacjent powinien skontaktować się z lekarzem jak najszybciej w przypadku:

• nagłego lub znacznego wzrostu temperatury ciała, dreszczy, wysypki lub innych objawów alergicznych;
• nasilających się zawrotów głowy, omdleń, zaburzeń równowagi;
• silnych zaburzeń rytmu serca lub nagłych duszności;
• nagłego przyrostu masy ciała, obrzęków lub silnych nudności i wymiotów;
• niekontrolowanych drżeń, sztywności mięśni lub nietypowych ruchów ciała;
• myśli samobójczych lub nasilenia objawów depresyjnych, agresji czy pobudzenia psychoruchowego;
• objawów zaburzeń funkcji nerek lub wątroby – ciemny mocz, zmiana koloru skóry (żółtaczka) lub bóle w okolicy lędźwiowej;
• innych nagłych i postępujących dolegliwości, które budzą niepokój.

Leki psychotropowe – znaczenie regularnych badań kontrolnych

Terapia lekami psychotropowymi wymaga systematycznego monitorowania stanu zdrowia pacjenta – bardzo ważne jest sprawdzanie parametrów, takich jak:

• morfologia krwi;
• enzymy wątrobowe;
• elektrolity;
• glikemia (stężenie glukozy we krwi);
• badanie moczu.

W przypadku niektórych leków konieczne jest regularne monitorowanie ich stężenia we krwi, aby zapewnić skuteczność terapii i zapobiec przedawkowaniu.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące leków psychotropowych