PTSD (zespół stresu pourazowego) – co to, objawy, leczenie

Najważniejsze informacje:

• PTSD (zespół stresu pourazowego) to zaburzenie psychiczne, które rozwija się po przeżyciu lub byciu świadkiem traumatycznego wydarzenia (np. gwałt, wypadek samochodowy, katastrofa naturalna lub wojna). 
• Osoby z PTSD doświadczają nawracających wspomnień związanych z traumą, unikają bodźców przypominających o tym wydarzeniu oraz wykazują nadmierną czujność. 
• Do objawów somatycznych PTSD zaliczają się: bóle głowy i mięśni, problemy żołądkowo-jelitowe, zaburzenia snu, zwiększona wrażliwość na bodźce fizyczne, nadmierne pocenie się oraz przyspieszony puls.
• Leczenie PTSD skupia się głównie na psychoterapii, zwłaszcza terapii poznawczo-behawioralnej, która pomaga radzić sobie z traumą i zmieniać negatywne wzorce myślenia. 
• Przy nasilonych objawach stosuje się farmakoterapię, której celem jest złagodzenie objawów depresyjnych i lękowych.

Zespół stresu pourazowego (PTSD) to poważne zaburzenie psychiczne, które może rozwinąć się na skutek traumatycznego wydarzenia. Objawy PTSD, takie jak nawracające wspomnienia, unikanie sytuacji przypominających o traumie, zwiększona pobudliwość oraz negatywne zmiany nastroju, mogą znacząco wpłynąć na życie codzienne chorego i jego relacje z bliskimi. Choć zespół PTSD jest powszechnie kojarzony z żołnierzami wracającymi z frontu, może dotyczyć każdego, kto doświadczył ekstremalnego stresu. W artykule omówimy dokładnie, czym jest PTSD, objawy typowe dla tego syndromu oraz sposoby jego leczenia. 

Co to jest PTSD?

Skrót PTSD (ICD-10: F43.1) pochodzi od angielskiego terminu Post-Traumatic Stress Disorder, co w tłumaczeniu na polski oznacza zaburzenie stresowe pourazowe – powszechnie znane jako zespół stresu pourazowego. 

Jest to zaburzenie psychiczne (należące do grupy zaburzeń lękowych), które rozwija się po przeżyciu lub byciu świadkiem traumatycznego wydarzenia, które wywołuje silny stres i negatywne zmiany w psychice. 

Osoby z syndromem PTSD doświadczają intensywnych, niepokojących myśli i uczuć związanych z traumą. Zespół stresu pourazowego może pojawić się zarówno bezpośrednio po traumie, jak i dopiero po wielu miesiącach czy latach od jej przeżycia.

Jakie są przyczyny PTSD?

PTSD jest uznawane za naturalną, choć bardzo trudną, reakcję organizmu na skrajny stres, który przekracza możliwości psychiczne danej osoby. 

Najczęstsze przyczyny zespołu stresu pourazowego to:

• bezpośrednie doświadczenie przemocy fizycznej lub seksualnej, np. gwałt, próba gwałtu, molestowanie seksualne, pobicie, 
• poważny wypadek komunikacyjny,
• udział w działaniach wojennych lub przebywanie na ich terenie, 
• napad z użyciem pistoletu, noża lub innego rodzaju broni,
• bycie świadkiem aktów przemocy,
• katastrofy naturalne, takie jak trzęsienia ziemi, powodzie czy pożary,
• uwięzienie, bycie zakładnikiem, 
• przymusowe przesiedlenie, 
• choroba zagrażająca życiu,
• nagła śmierć bliskiej osoby (morderstwo, samobójstwo) lub inne traumatyczne straty emocjonalne,
• tortury,
• długotrwałe narażenie na stresujące i niebezpieczne sytuacje, np. przemoc domowa, mobbing, zaniedbanie w dzieciństwie lub toksyczne środowisko wychowawcze.

Nie każda osoba, która doświadczyła traumy, rozwinie zespół PTSD. Reakcja na traumę jest bardzo indywidualna i zależy od wielu czynników, w tym od wcześniejszych doświadczeń życiowych, predyspozycji psychicznych, cech osobowości oraz wsparcia otoczenia. 

Czynniki ryzyka obejmują m.in. wcześniejsze epizody depresji lub zaburzeń lękowych, przewlekły stres, brak dostępu do pomocy psychologicznej oraz intensywność i długość trwania traumatycznego wydarzenia. 

Istotną rolę odgrywa również moment, w którym dochodzi do traumy – szczególnie wrażliwy okres to dzieciństwo i wczesna młodość, kiedy układ nerwowy i psychika są jeszcze w fazie rozwoju.

Zespół stresu pourazowego (PTSD) – objawy 

Stres pourazowy objawia się zarówno w sferze psychicznej, jak i fizycznej, znacząco wpływając na codzienne funkcjonowanie osoby dotkniętej tym zaburzeniem. 

Objawy PTSD są zróżnicowane i mogą obejmować nawracające wspomnienia traumy, zmiany emocjonalne, a także dolegliwości somatyczne.

Zdarzenia traumatyczne mogą wywoływać następujące objawy:

• natrętne wspomnienia traumatycznego wydarzenia,
• retrospekcje (tzw. flashbacki),
• silny lęk, niepokój, napięcie, drażliwość, trudności w kontrolowaniu emocji (objawy nerwicy, zwykle lękowej),
• nadmierną czujność,
• pobudliwość,
• zwiększoną reakcję na bodźce (np. nagły hałas),
• problemy z koncentracją,
• anhedonię (brak lub utrata zdolności odczuwania przyjemności),
• koszmary nocne,
• bezsenność,
• poczucie winy, beznadziei,
• odrętwienie emocjonalne,
• wybuchy gniewu,
• myśli samobójcze,
• brak zaufania do innych,
• izolację społeczną, co często prowadzi do trudności w utrzymaniu bliskich relacji.

Objawy te mogą występować w różnym nasileniu (od łagodnych do ciężkich) i utrzymywać się przez długi czas, nawet przez lata po traumatycznym wydarzeniu. 

Objawy somatyczne PTSD to fizyczne dolegliwości, które mogą występować u osób cierpiących na zespół stresu pourazowego, mimo braku wyraźnych przyczyn organicznych. 

Do najczęstszych objawów fizycznych należą:

• bóle głowy, 
• bóle mięśni, 
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe, takie jak nudności czy bóle brzucha, 
• zawroty głowy,
• osłabienie,
• nadmierne pocenie się, 
• przyspieszony puls. 

C-PTSD (complex post-traumatic stress disorder), czyli złożony zespół stresu pourazowego, to zaburzenie powstające na skutek długotrwałej, powtarzającej się traumy, takiej jak przemoc domowa, wykorzystywanie w dzieciństwie czy życie w warunkach wojennych. 

Oprócz objawów typowych dla PTSD, złożony stres pourazowy może obejmować głębsze trudności z regulacją emocji, poczuciem własnej wartości i relacjami z innymi ludźmi.

PTSD u dzieci 

Zespół stresu pourazowego u dzieci może objawiać się w postaci silnego lęku, koszmarów sennych, a także trudności w koncentracji i nadmiernego przywiązania do opiekunów. Dzieci często przeżywają traumatyczne wspomnienia w formie zabaw. Typowe są też w tej grupie zaburzenia snu i odżywiania. 

PTSD u dzieci może prowadzić do problemów w relacjach rówieśniczych i w szkole, wpływając na ich rozwój emocjonalny i społeczny.

Jak rozpoznać PTSD? Test, badania

Rozpoznawaniem zespołu stresu pourazowego zajmują się specjaliści zdrowia psychicznego, tacy jak psychologowie (w tym psychotraumatolodzy) i psychiatrzy. Proces diagnostyczny opiera się na dokładnym wywiadzie klinicznym oraz wykorzystaniu standaryzowanych narzędzi oceny. 

Aktualnie diagnoza PTSD polega na skojarzeniu go z ekstremalnym, jednorazowym wydarzeniem lub serią przerażających wydarzeń, które wywołują reakcje w trzech głównych obszarach. 

Należą do nich:

• Ponowne przeżywanie traumatycznego wydarzenia – w tym koszmary senne i retrospekcje (flashbacki), które mogą być wywołane przez różne bodźce, jak dźwięki, zapachy czy widoki przypominające o przeżytej traumie.
• Unikanie bodźców związanych z traumą – takich jak miejsca, osoby czy sytuacje przypominające o wydarzeniu, co prowadzi do izolacji od normalnego życia i unikania konfrontacji z przeszłością.
• Zwiększona pobudliwość – objawiająca się drażliwością, trudnościami ze snem, nadmierną czujnością, łatwością popadania w lęk oraz napadami złości, które mogą prowadzić do zachowań impulsywnych i problemów w relacjach interpersonalnych.

W diagnostyce wykorzystywany jest test PCL-5 – jego najnowsza wersja, oparta na kryteriach diagnostycznych DSM-5, ocenia objawy związane z PTSD, takie jak nawracające myśli, unikanie, nadmierna pobudliwość i inne.

Aby rozpoznać PTSD, objawy te muszą utrzymywać się przez co najmniej kilka tygodni i znacząco wpływać na funkcjonowanie w życiu codziennym, zarówno prywatnym, zawodowym, jak i społecznym. 

PTSD (zespół stresu pourazowego) – leczenie

Terapia PTSD zazwyczaj łączy pracę psychoterapeutyczną z odpowiednio dobranym leczeniem farmakologicznym. Skuteczność leczenia zależy od dostosowania metod do indywidualnych potrzeb pacjenta i doświadczeń, które wywołały u niego traumę. 

Głównym celem terapii jest pomoc w zrozumieniu wpływu traumy na funkcjonowanie oraz w wypracowaniu skutecznych mechanizmów radzenia sobie z trudnymi objawami.

Psychoterapia w leczeniu zespołu pourazowego

Terapia zespołu stresu pourazowego stanowi fundament procesu zdrowienia. Istnieje kilka różnych podejść terapeutycznych, które dobiera się indywidualnie do potrzeb i doświadczeń pacjenta, aby skutecznie zmniejszyć objawy i pomóc w przetwarzaniu traumatycznych doświadczeń.

Terapia poznawczo-behawioralna

Najczęściej stosowana jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która pomaga pacjentom rozpoznawać i zmieniać negatywne schematy myślenia oraz zachowania utrwalone w wyniku traumy. CBT koncentruje się na pracy z myślami wywołującymi stres i trudne emocje, a jej celem jest przywrócenie pacjentowi poczucia wpływu na własne życie. W ramach terapii poznawczo-behawioralnej wykorzystuje się także techniki ekspozycji, które umożliwiają bezpieczne konfrontowanie się z trudnymi wspomnieniami.

Terapia EMDR

W leczeniu PTSD coraz częściej wykorzystuje się również terapię EMDR (ang. Eye Movement Desensitization and Reprocessing). Ta innowacyjna metoda, oparta na ruchach gałek ocznych lub innych formach obustronnej stymulacji, pomaga w odblokowaniu i prawidłowym przetwarzaniu traumatycznych wspomnień. Dzięki temu możliwe jest złagodzenie objawów stresu pourazowego i poprawa jakości życia pacjentów.

Terapia poznawcza oparta na traumie 

W terapii osób, zwłaszcza dzieci i młodzieży, skuteczna okazuje się także terapia poznawcza oparta na traumie (TF-CBT). Łączy ona elementy klasycznej terapii poznawczo-behawioralnej z technikami ukierunkowanymi na pracę nad traumatycznymi doświadczeniami, ucząc pacjentów skutecznych strategii radzenia sobie z emocjami i lękiem.

Mindfulness

W leczeniu PTSD znaczenie zyskuje także podejścia oparte na mindfulness, które uczy pacjentów skupienia na chwili obecnej oraz redukcji stresu związanego z bolesnymi wspomnieniami.

Leki na PTSD

Gdy objawy są nasilone, lekarz psychiatra może zdecydować o włączeniu leczenia farmakologicznego. 

Stosowane przy PTSD leki obejmują:

• Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), takie jak paroksetyna i sertralina – pomagają w łagodzeniu objawów depresyjnych i lękowych.
• Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI), na przykład wenlafaksyna – zmniejszają lęk oraz obniżają poziom pobudzenia typowego dla PTSD.
• Leki przeciwlękowe, głównie benzodiazepiny – stosowane krótkoterminowo w celu redukcji intensywnego lęku i napięcia, ze względu na ryzyko uzależnienia używane jedynie przez ograniczony czas.
• Leki przeciwpsychotyczne, takie jak kwetiapina – pomocne w stabilizacji nastroju oraz redukcji skrajnych stanów lękowych lub objawów psychotycznych.
• Leki normotymiczne, np. karbamazepina – wykorzystywane w stabilizowaniu nastroju.
• Leki nasenne, np. zolpidem – stosowane przy trudnościach ze snem towarzyszących PTSD.

Dobór odpowiedniego leku zawsze dostosowywany jest indywidualnie, z uwzględnieniem nasilenia objawów i reakcji pacjenta na dotychczasowe leczenie.

Czy zespół stresu pourazowego można wyleczyć?

Zespół stresu pourazowego można skutecznie leczyć, choć tempo i stopień poprawy różnią się w zależności od osoby. Zarówno psychoterapia, jak i farmakoterapia mają na celu zapobieganie rozwojowi trwałych zmian w psychice, w tym zaburzeń osobowości. 

Czas leczenia zależy od nasilenia objawów, ogólnego stanu zdrowia i wybranych metod terapii. Zwykle wynosi od kilku miesięcy do nawet kilku lat. 

Pełne wyleczenie jest możliwe, ale w niektórych przypadkach objawy zespołu stresu pourazowego mogą utrzymywać się przez dłuższy czas, wymagając dalszego wsparcia terapeutycznego. 

PTSD a depresja

Zespół stresu pourazowego i depresja często współistnieją, a ich objawy mogą się wzajemnie przenikać. 

Depresja, podobnie jak PTSD, wiąże się z uczuciem smutku, brakiem zainteresowania codziennymi aktywnościami oraz trudnościami w utrzymaniu relacji. Objawy PTSD, takie jak poczucie winy czy beznadziei, mogą też sprzyjać rozwojowi depresji. 

Długotrwały stres i lęk związany z traumatycznymi przeżyciami osłabiają zdolność radzenia sobie z emocjami, co może pogłębiać objawy depresyjne. 

Leczenie zaburzeń wymaga holistycznego podejścia, które często łączy terapię psychologiczną z farmakoterapią.

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące PTSD (zespołu stresu pourazowego).