Poziom cukru we krwi – normy, za niski, za wysoki cukier

Najważniejsze informacje:

• Oznaczanie glikemii (poziomu glukozy we krwi) jest jednym z podstawowych badań, które służy zarówno do diagnozowania, jak i monitorowania leczenia cukrzycy.
• U osoby zdrowej prawidłowy poziom cukru we krwi na czczo powinien mieścić się w zakresie 70–99 mg/dL.
• Za wysoki poziom glukozy we krwi na czczo (≥126 mg/dL) wskazuje na cukrzycę, jeśli wspomniany wynik zostanie potwierdzony w dwóch niezależnych badaniach. 
• Za niski poziom cukru we krwi (hipoglikemia) występuje, gdy stężenie glukozy spada poniżej 70 mg/dL. Objawy to m.in.: zawroty głowy, drżenie rąk, nadmierna potliwość i tachykardia (przyspieszone bicie serca). 

Poziom cukru we krwi powinien mieścić się w określonych normach. Wahania glikemii w wynikach badań mogą świadczyć o zaburzeniach metabolicznych, a nawet o cukrzycy. W jakim zakresie mieści się prawidłowy poziom cukru na czczo oraz po posiłku? Co oznacza i jak objawia się za wysokie oraz za niskie stężenie glukozy? 

Ile wynosi norma cukru we krwi i kiedy badać glikemię?

Glikemia to termin medyczny odnoszący się do poziomu glukozy (pacjenci często używają zamiennie potocznego terminu „poziom cukru”) we krwi. 

Glukoza jest głównym źródłem energii dla komórek, dlatego jej stężenie musi być utrzymywane w odpowiednim zakresie, aby organizm mógł prawidłowo funkcjonować. U zdrowej osoby norma glikemii na czczo wynosi 70–99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l). 

Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2022 roku zaleca się, aby każda osoba po 45. roku życia poddawała się badaniu poziomu cukru we krwi co trzy lata. Natomiast pacjenci z grupy ryzyka (np. nadwaga, otyłość, cukrzyca w rodzinie itd.) powinni wykonywać pomiar cukru raz w roku niezależnie od wieku. 

Badanie cukru we krwi na czczo u kobiet w ciąży powinno zostać przeprowadzone jak najwcześniej, już po pierwszej wizycie u ginekologa. W zależności od wyników lekarz podejmie dalsze kroki diagnostyczne i w razie potrzeby wdroży leczenie, co pozwoli uniknąć rozwoju powikłań u matki oraz dziecka.

Objawy, które powinny skłonić do sprawdzenia poziomu cukru we krwi to m.in.: 

• wzmożone pragnienie;
• częste oddawanie moczu;
• objawy odwodnienia, np. utrata elastyczności skóry;
• nadmierne zmęczenie, senność, osłabienie;
• zawroty głowy;
• zaburzenia mowy oraz widzenia;
• kołatanie serca; 
• nagłe napady głodu;
• zwiększona podatność na infekcje skórne czy choroby układu moczowo-płciowego.

Prawidłowy poziom cukru we krwi „z palca” i w badaniach laboratoryjnych – normy

Pomiar glikemii jest standardową metodą oceny funkcjonowania organizmu w zakresie metabolizowania węglowodanów. Normy poziomu cukru we krwi zarówno dla dorosłych, jak i dzieci zależą od momentu oznaczania stężenia – na czczo lub po posiłku. 

Czy istnieją rozbieżności między pomiarem z krwi włośniczkowej („z palca”) a badaniem laboratoryjnym z krwi żylnej? 

• Na czczo – różnice są minimalne, dlatego przyjęte normy są takie same w obu przypadkach.
• Po posiłku – we krwi włośniczkowej poziom glukozy jest zwykle nieco wyższy (o ok. 10–15%) niż w badaniu laboratoryjnym z krwi żylnej.

Dlaczego wyniki poziomu cukru z krwi żylnej są preferowane w diagnozowaniu cukrzycy i stanów przedcukrzycowych?

• Większa dokładność – badanie laboratoryjne eliminuje błędy pomiarowe typowe dla glukometrów.
• Standaryzacja – wyniki są porównywalne między różnymi laboratoriami.
• Precyzyjny wynik – na pomiary z glukometru mogą wpływać różne czynniki (np. niedokładna kalibracja, zabrudzenie skóry, technika pobrania).

Wynik pomiaru cukru może być podawany w dwóch jednostkach – miligramach na decylitr (mg/dL) lub milimolach na litr (mmol/l).

Cukier na czczo – norma 

Aby wynik był wiarygodny, pomiar należy wykonać po 8–14 godzinach postu, najlepiej rano, przed spożyciem jakiegokolwiek posiłku. 

• Norma poziomu cukru we krwi na czczo mieści się w zakresie od 70 do 99 mg/dL (3,9–5,5 mmol/l). 
• Jeśli poziom cukru we krwi na czczo wynosi 100–125 mg/dL (5,6–6,9 mmol/l), oznacza to nieprawidłową tolerancję glukozy, czyli stan przedcukrzycowy. Taki wynik sugeruje, że należy podjąć działania w celu zmniejszenia ryzyka rozwoju cukrzycy, takie jak: zmiany w diecie, aktywność fizyczna oraz dążenie do utrzymania prawidłowej masy ciała.
• Poziom glukozy we krwi na czczo powyżej 126 mg/dL (≥7,0 mmol/l) wskazuje na cukrzycę, zwłaszcza gdy jest potwierdzony dwukrotnie. 

Prawidłowy poziom cukru po jedzeniu – norma 

Oznaczenie stężenia cukru we krwi 2 godziny po posiłku pozwala ocenić, w jaki sposób organizm reaguje na spożyte węglowodany i czy insulina działa efektywnie, umożliwiając prawidłowe przetwarzanie glukozy. Poziom cukru we krwi po jedzeniu (tzw. glikemia poposiłkowa) nie powinien przekraczać 140 mg/dl. 

Nieprawidłowa glikemia na czczo lub po posiłku wymaga dalszej diagnostyki, a następnie właściwego leczenia pod opieką specjalisty. 

Pomiar glikemii przygodnej – jaki poziom cukru we krwi oznacza cukrzycę?

Jednym z badań diagnostycznych wykonywanych w celu rozpoznania cukrzycy jest pomiar glikemii przygodnej, czyli oznaczenie poziomu glukozy we krwi w dowolnym momencie, niezależnie od tego, kiedy pacjent spożył ostatni posiłek.

Jeśli wynik pomiaru wynosi ≥200 mg/dl (11,1 mmol/l), może to wskazywać na cukrzycę, zwłaszcza jeśli towarzyszą temu typowe objawy choroby – nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu czy zmęczenie. 

Trzeba jednak pamiętać, że pomiar glikemii przygodnej nie jest jedynym narzędziem diagnostycznym. W przypadku podejrzenia cukrzycy zazwyczaj konieczne jest wykonanie dodatkowych badań, takich jak: pomiar glukozy na czczo, test obciążenia glukozą (OGTT) czy oznaczenie HbA1c. 

Normy cukru w teście obciążenia glukozą (OGTT)

Test obciążenia glukozą (OGTT) jest ważnym narzędziem diagnostycznym w rozpoznawaniu cukrzycy oraz stanu przedcukrzycowego. Pozwala ocenić, czy organizm prawidłowo metabolizuje glukozę, a także wykryć ewentualne zaburzenia gospodarki węglowodanowej.

Jak przebiega test obciążenia glukozą? 

• Pobranie krwi na czczo (pacjent nie powinien jeść przez 8–14 godzin przed badaniem).
• Wypicie 75 g glukozy rozpuszczonej w 250–300 ml wody. 
• Pomiar poziomu cukru po 2 godzinach (czasem dodatkowo po 30, 60 i 90 minutach, zależnie od wskazań). 

Co oznaczają poszczególne wyniki testu obciążenia glukozą? 

• Glikemia na czczo (przed spożyciem glukozy)
  • Norma: <100 mg/dl (5,6 mmol/l)
  • Stan przedcukrzycowy (nietolerancja glukozy): 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l)
  • Cukrzyca: ≥126 mg/dl (≥7,0 mmol/l)
• Glikemia 2 godziny po spożyciu glukozy
  • Norma: <140 mg/dl (7,8 mmol/l)
  • Stan przedcukrzycowy: 140–199 mg/dl (7,8–11,0 mmol/l)
  • Cukrzyca: jeśli poziom cukru po 2 godzinach wynosi ≥200 mg/dL (≥11,1 mmol/l), konieczna jest dalsza diagnostyka i konsultacja z lekarzem.

Poziom cukru we krwi a norma hemoglobiny glikowanej

Badanie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) jest szczególnie przydatne w diagnozowaniu i monitorowaniu cukrzycy, ponieważ nie jest zależne od jednorazowych wahań poziomu glukozy. 

• Glikemia – aktualny poziom cukru, który może się dynamicznie zmieniać; tymczasowe stężenie glukozy we krwi mierzone na czczo, po posiłku lub w dowolnym momencie dnia.
• HbA1c – odzwierciedlenie średniego poziomu cukru we krwi z ostatnich 2–3 miesięcy; pozwala ocenić długoterminową kontrolę glikemii. 

Jakie są normy hemoglobiny glikowanej (HbA1c)?

• Osoby zdrowe: ≤5,6% (≤38 mmol/mol)
• Stan przedcukrzycowy: 5,7–6,4% (39–46 mmol/mol)
• Cukrzyca: ≥6,5% (≥48 mmol/mol)

Dla osób z cukrzycą zalecany poziom HbA1c wynosi ≤7,0% (≤53 mmol/mol), choć wartości docelowe mogą być indywidualnie ustalane przez lekarza w zależności od wieku pacjenta, przebiegu choroby i ryzyka hipoglikemii.

„Aparat” do mierzenia cukru bez nakłuwania, czyli kontrola glikemii całą dobę

Na rynku są obecnie dostępne rozwiązania, które – w odróżnieniu od tradycyjnych glukometrów – pozwalają sprawdzać poziom glukozy we krwi bez konieczności nakłuwania palców.

Systemy monitorowania glukozy w czasie rzeczywistym (CGM, Continuous Glucose Monitoring) umożliwiają kontrolowanie glikemii przez całą dobę, co pozwala na lepsze zarządzanie cukrzycą lub innymi zaburzeniami metabolicznymi. Sensor umieszczony na ciele (najczęściej na tylnej stronie ramienia) automatycznie wysyła dane do odbiornika (np. telefonu, smartwatcha lub specjalnego czytnika), dzięki czemu pacjent może na bieżąco śledzić poziom glukozy na ekranie.

Za wysoki poziom cukru we krwi – przyczyny i objawy 

Podwyższony poziom glukozy we krwi nie zawsze oznacza cukrzycę, ponieważ wiele czynników może prowadzić do przejściowej hiperglikemii. 

Wśród innych przyczyn wysokiego poziomu cukru należy wymienić: silny stres, ostry zespół wieńcowy, udar mózgu, rozległe infekcje, operacje kardiologiczne, zaburzenia hormonalne (np. nadmiar kortyzolu, adrenaliny, noradrenaliny, hormonu wzrostu, glukagonu), przyjmowanie niektórych leków (np. kortykosteroidów, beta-blokerów), spożycie dużej ilości węglowodanów, brak aktywności fizycznej, odwodnienie. 

Wysoki poziom cukru objawia się m.in.:

• wzmożonym pragnieniem i częstym oddawaniem moczu;
• suchością w ustach;
• skórą pozbawioną elastyczności;
• sennością, zmęczeniem, osłabieniem;
• zaburzeniami widzenia (np. zamglonym obrazem);
• bólami i zawrotami głowy;
• trudniejszym gojeniem się ran;
• drażliwością, problemami z koncentracją;
• nawracającymi infekcjami skórnymi i grzybiczymi;
• utratą masy ciała.

Jak obniżyć poziom cukru? 

Aby obniżyć poziom glukozy we krwi, należy przestrzegać zrównoważonej diety ubogiej w cukry proste (słodycze, napoje gazowane) i przetworzoną żywność (gotowe dania, fast food, słodycze, napoje gazowane, wędliny, biały chleb, przekąski, sosy i dressingi). Warto wybierać natomiast produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG) – pełnoziarniste pieczywo, kasze, warzywa strączkowe i świeże warzywa. W diecie powinny znaleźć się również białka roślinne, chude mięso oraz ryby, a także oliwa z oliwek, awokado i orzechy. W utrzymaniu stabilnego poziomu cukru pomoże również spożywanie regularnych posiłków w mniejszych porcjach, a także dbanie o optymalne nawadnianie organizmu. 

Kolejnym sposobem na obniżenie poziomu cukru jest systematyczna aktywność fizyczna (spacerowanie, bieganie, pływanie), ponieważ poprawia wrażliwość komórek na insulinę, a także zapobiega nadwadze i otyłości, które sprzyjają rozwojowi cukrzycy typu 2.

W utrzymaniu prawidłowego poziomu cukru we krwi pomaga również odpowiednia ilość snu i ograniczenie spożycia alkoholu. 

Za niski poziom cukru we krwi – przyczyny i objawy 

Niski poziom cukru we krwi (hipoglikemia) to stan, w którym poziom glukozy spada poniżej 70 mg/dL, co może prowadzić do niebezpiecznych objawów i konsekwencji zdrowotnych. Przyczyny hipoglikemii to przede wszystkim: nieprawidłowo leczona cukrzyca (np. niewłaściwe dawkowanie insuliny), długotrwałe głodówki, niedożywienie, intensywny wysiłek fizyczny, nadmierne spożywanie alkoholu, choroby (dysfunkcje wątroby, zaburzenia pracy kory nadnerczy, choroby nerek, nowotwory, np. insulinoma).

Jeśli dochodzi do nagłego spadku cukru, objawy obejmują m.in.: 

• uczucie zmęczenia;
• bóle głowy i zawroty głowy;
• nudności;
• nagły wzrost apetytu (często na słodkie jedzenie);
• przyspieszoną pracę serca (tachykardia);
• nadmierne pocenie;
• drżenie rąk;
• zaburzenia koncentracji. 

W przypadku osób z cukrzycą hipoglikemia jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ może prowadzić do poważniejszych objawów – drgawek, zaburzeń oddychania czy śpiączki.

Spadek cukru u zdrowej osoby – co oznacza?

Objawy niskiego cukru we krwi u zdrowych osób mogą wystąpić w sytuacjach, które prowadzą do wyczerpania zapasów glukozy w organizmie (głodówki, zbyt długie przerwy między posiłkami, intensywny wysiłek fizyczny, nadmierne spożycie alkoholu, zwłaszcza na czczo).

Gdy poziom cukru spada, należy jak najszybciej przyjąć produkt zawierający węglowodany proste (sok owocowy, kostka cukru, tabletka glukozy, łyżeczka miodu). 

W przypadku nawracających epizodów hipoglikemii konieczna jest konsultacja z lekarzem w celu wykluczenia ewentualnych problemów zdrowotnych. 

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące normy glukozy (normy „cukru”) we krwi.