Objawy cukrzycy u dzieci – przyczyny, jak rozpoznać

Najważniejsze informacje:

• Cukrzyca u dzieci wynika najczęściej z autoimmunologicznego uszkodzenia komórek beta trzustki (cukrzyca typu 1) lub insulinooporności spowodowanej m.in. otyłością i brakiem aktywności fizycznej (cukrzyca typu 2).
• Objawy choroby u dzieci mogą być niespecyficzne i nietypowe, ale do najczęstszych należą: nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu (i/lub moczenie nocne), nagła utrata masy ciała, przewlekłe zmęczenie oraz okresowe zaburzenia widzenia. 
• Diagnostyka cukrzycy u dziecka obejmuje: pomiar poziomu glukozy we krwi na czczo, test tolerancji glukozy (OGTT) oraz oznaczenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c). W przypadku podejrzenia cukrzycy typu 1 dodatkowo wykonuje się badania przeciwciał przeciwwyspowych i oznaczenie peptydu C.
• Leczenie zależy od typu choroby – cukrzyca typu 1 wymaga stałej insulinoterapii, natomiast cukrzyca typu 2 może być kontrolowana przez zmianę stylu życia (dieta, aktywność fizyczna) i stosowanie doustnych leków przeciwcukrzycowych (np. metforminy). Niekiedy jednak również w tym przypadku konieczne może okazać się włączenie insuliny do terapii. 

U dzieci diagnozuje się najczęściej cukrzycę typu 1 (insulinozależną), która stanowi ok. 80% przypadków. To przewlekła i nieuleczalna choroba, która rozwija się na skutek autoimmunologicznego uszkodzenia komórek beta trzustki. W ostatnich latach wzrosła również liczba przypadków cukrzycy typu 2 (nieinsulinozależnej) u dzieci, co wiąże się z epidemią otyłości i siedzącym trybem życia – czynnikami prowadzącymi do insulinooporności. Objawy choroby bywają niespecyficzne (warto zwracać uwagę na codzienne funkcjonowanie oraz zachowanie dziecka) i nietypowe (np. zmiany skórne). W celu potwierdzenia cukrzycy u małych pacjentów wykonuje się podstawowe badania laboratoryjne – pomiar glukozy na czczo, doustny test tolerancji glukozy (OGTT) oraz oznaczenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c). Sposób leczenia jest uzależniony od typu cukrzycy zdiagnozowanej u dziecka.

Cukrzyca u dzieci – skąd się bierze i jakie są przyczyny?

Cukrzyca to choroba metaboliczna charakteryzująca się brakiem lub niewystarczającą ilością insuliny w organizmie – hormonu, który odpowiada za regulowanie poziomu glukozy we krwi. Cukrzyca typu 1 wynika głównie z reakcji autoimmunologicznej, podczas gdy cukrzyca typu 2 jest skutkiem siedzącego trybu życia oraz nadwagi lub otyłości.

Cukrzyca typu 1 u dzieci – przyczyny i czynniki ryzyka

W 80% przypadków u dzieci diagnozuje się cukrzycę typu 1 (autoimmunologiczną, insulinozależną) wywołaną nieprawidłową reakcją układu odpornościowego i trwałym uszkodzeniem komórek beta trzustki odpowiedzialnych za wytwarzanie insuliny, w wyniku czego organizm traci zdolność do regulowania poziomu glukozy we krwi.

Przyczyny cukrzycy typu 1 nie są do końca poznane, ale wśród głównych czynników ryzyka rozwoju choroby zalicza się również predyspozycje genetyczne (obecność określonych genów zwiększa ryzyko zachorowania). 

Istnieje także przypuszczenie, że przeciwciała, które atakują komórki trzustki, mogą być powiązane z infekcjami wirusowymi, które dziecko przebyło przed pojawieniem się pierwszych objawów cukrzycy. Do wywołania procesu autoimmunologicznego mogą przyczynić się m.in.: enterowirusy (np. wirus Coxsackie B), wirusy różyczki, świnki oraz cytomegalii, a także wirus Epsteina-Barr (EBV) i rotawirusy.

Przyczyny i czynnika ryzyka cukrzycy typu 2 u dzieci

Wzrost liczby przypadków cukrzycy typu 2 u dzieci jest związany głównie z nieodpowiednią dietą i brakiem aktywności fizycznej. Główną przyczyną choroby jest insulinooporność, czyli zmniejszona wrażliwość tkanek na insulinę, co prowadzi do zaburzeń w regulacji glukozy we krwi. 

Główne czynniki ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 u dzieci to:

• nadwaga i otyłość – szczególnie otyłość brzuszna;
• nieprawidłowa dieta – spożywanie dużej ilości cukrów prostych, przetworzonej żywności i wykluczenie błonnika;
• brak aktywności fizycznej – siedzący tryb życia obniża zdolność organizmu do wykorzystywania insuliny;
• predyspozycje genetyczne – cukrzyca typu 2 częściej występuje w rodzinach, co sugeruje pewne dziedziczne zależności.

Dlaczego objawy cukrzycy u dzieci są stwierdzane coraz częściej?

Cukrzyca to przewlekła choroba metaboliczna związana z podwyższonym poziomem glukozy we krwi spowodowanym nieprawidłowym działaniem, niedoborem lub brakiem insuliny. U najmłodszych najczęściej diagnozuje się typ 1 choroby. Rosnąca liczba zachorowań wynika m.in. z wpływu czynników środowiskowych – infekcji wirusowych, zmiany mikrobiomu jelitowego, zanieczyszczenia środowiska – które mogą wywoływać nieprawidłową reakcję immunologiczną u genetycznie predysponowanych dzieci.

W ostatnich latach obserwuje się także wzrost przypadków cukrzycy typu 2 u dzieci. Wynika to przede wszystkim z epidemii otyłości i rozwijającej się insulinooporności, które zakłócają metabolizm glukozy oraz zwiększają ryzyko wystąpienia choroby już w młodym wieku. 

Cukrzyca u dzieci – objawy

Pierwsze objawy cukrzycy często są niespecyficzne i łatwe do przeoczenia, dlatego warto zwracać uwagę na zmiany w zachowaniu oraz codziennym funkcjonowaniu dziecka. W przypadku podejrzenia choroby należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem i wykonać badania poziomu glukozy we krwi.

Objawy cukrzycy u nastolatków

Najczęstsze objawy cukrzycy typu 1 i typu 2 u nastolatków to:

• wzmożone pragnienie – nastolatek może przyjmować duże ilości wody lub innych napojów;
• częste oddawanie moczu – także w nocy (nokturia);
• utrata masy ciała – mimo normalnego lub zwiększonego apetytu;
• przewlekłe zmęczenie – brak energii, senność, problemy z koncentracją;
• zwiększony apetyt – uczucie głodu nawet po posiłku; 
• rozdrażnienie i zmiany nastroju – nerwowość, drażliwość;
• zaburzenia wzroku – okresowe niewyraźne widzenie;
• powolne gojenie się ran – zadrapania czy skaleczenia goją się dłużej niż zwykle;
• częste infekcje – szczególnie skórne, grzybicze, dróg moczowych; 
• nieprzyjemny zapach z ust – przypominający aceton, pojawia się w zaawansowanych przypadkach.

Nietypowe objawy cukrzycy u dzieci

Niektóre objawy cukrzycy u dzieci mogą być mniej oczywiste. Wśród nich trzeba wymienić: 

• nawracające moczenie nocne – u dziecka, które wcześniej nie miało problemów z kontrolą pęcherza;
• nagłe zmiany zachowania – dziecko może stać się apatyczne, drażliwe lub smutne;
• problemy z nauką i koncentracją – mogą być mylone z zaburzeniami uwagi;
• gorsza kondycja fizyczna – nagła utrata sił, osłabienie, zmęczenie;
• nawracające zajady i infekcje jamy ustnej – trudności w gojeniu się drobnych ranek w kącikach ust;
• zmiana zapachu moczu – może mieć słodkawy zapach przypominający syrop klonowy;
• zaparcia lub biegunki – cukrzyca może wpływać na układ pokarmowy oraz rytm czy charakter wypróżnień;
• częstsze bóle brzucha – czasem mylone z zatruciami pokarmowymi.

Cukrzyca u dzieci – objawy skórne

Cukrzyca może powodować również zmiany na skórze, które bywają pierwszym zwiastunem choroby. U małego pacjenta często występują poniższe objawy: 

• rogowacenie ciemne (Acanthosis nigricans) – ciemniejsze „aksamitne” plamy na skórze, najczęściej w okolicach szyi, pach, łokci i pachwin;
• sucha, łuszcząca się skóra – częste przesuszenie, swędzenie, pieczenie;
• czerwone plamy na policzkach – mogą być mylone z alergią;
• owrzodzenia i trudno gojące się rany – każde skaleczenie czy zadrapanie goi się dłużej;
• grzybice skóry oraz infekcje intymne – wysoki poziom glukozy we krwi sprzyja rozwojowi drożdżaków (najczęściej Candida albicans);
• żółtawe i stwardniałe grudki na skórze – mogą występować na dłoniach, stopach czy pośladkach; 
• krostki i ropne zmiany skórne – skłonność do infekcji bakteryjnych.

Jak rozpoznać cukrzycę u dziecka i jakie badania wykonać?

W przypadku podejrzenia choroby należy jak najszybciej wykonać badania laboratoryjne krwi, ponieważ cukrzyca typu 1 może rozwijać się gwałtownie i prowadzić do groźnej kwasicy ketonowej u dziecka. Jakie wyniki mogą wskazywać na cukrzycę? 

Pomiar poziomu glukozy we krwi

• Na czczo: ≥126 mg/dl (7,0 mmol/l) – wskazuje na cukrzycę.
• Przypadkowy pomiar: ≥200 mg/dl (11,1 mmol/l) oraz nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu, utrata masy ciała – sugeruje cukrzycę.

Doustny test tolerancji glukozy (OGTT – test obciążenia glukozą)

• Wynik ≥200 mg/dl (11,1 mmol/l) po 2 godziny po podaniu dziecku glukozy potwierdza cukrzycę.

Oznaczenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c)

• Wynik ≥6,5% (48 mmol/mol) sugeruje cukrzycę.

Badania dodatkowe w celu określenia typu cukrzycy

• Przeciwciała przeciwko komórkom wysp trzustkowych (cukrzyca typu 1): Anty-GAD, Anty-IA2, Anty-ZnT8, ICA 
• Peptyd C: niskie stężenie wskazuje na cukrzycę typu 1, prawidłowe (może wskazywać na zachowaną rezerwę wydzielniczą insuliny) lub wysokie sugeruje cukrzycę typu 2. 

Wyniki należy zawsze skonsultować z lekarzem w kontekście objawów i innych badań diagnostycznych.

Cukrzyca u dzieci – leczenie

Metoda leczenia jest zawsze dostosowana do typu zdiagnozowanej cukrzycy oraz indywidualnych potrzeb dziecka. Głównym celem terapii jest utrzymanie stabilnego poziomu glukozy we krwi, co zapobiega długofalowym powikłaniom. 

Leczenie cukrzycy typu 1 u dzieci – insulinoterapia

Leczenie cukrzycy typu 1 u dzieci opiera się na insulinoterapii, która jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Insulinę podaje się w formie wielokrotnych wstrzyknięć lub za pomocą pompy insulinowej, dostosowując jej dawki do poziomu glukozy we krwi, posiłków oraz aktywności fizycznej dziecka. 

Bardzo ważne jest regularne monitorowanie glikemii za pomocą glukometru lub systemów ciągłego monitorowania (CGM). Celem terapii jest zapobieganie zarówno hipoglikemii (niskiemu poziomowi glukozy we krwi), jak i hiperglikemii (wysokiemu poziomowi glukozy we krwi).

Ważną rolę w leczeniu odgrywa dieta uwzględniająca produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG) i oparta na wyliczaniu wymienników węglowodanowych oraz spożywaniu dobrze zbilansowanych posiłków o stałych porach. 

Regularna aktywność fizyczna sprzyja lepszej kontroli glikemii, jednak wymaga dostosowania dawek insuliny oraz spożycia przekąski przed wysiłkiem w celu uniknięcia hipoglikemii. 

Oprócz aspektów medycznych niezwykle istotne jest wsparcie psychologiczne i edukacja zarówno dziecka, jak i jego rodziny. Nauka samokontroli, radzenia sobie ze stresem oraz świadomego podejścia do choroby znacząco wpływa na jakość życia i skuteczność terapii.

Leczenie cukrzycy typu 2 u dzieci – dieta, ruch, kontrola masy ciała

Oprócz konieczności regularnego monitorowania poziomu glukozy we krwi u dziecka podstawę leczenia cukrzycy typu 2 stanowi zmiana stylu życia, tj.:

• ograniczenie cukrów prostych, tłuszczów trans i przetworzonej żywności na rzecz posiłków bogatych w błonnik, białko oraz zdrowe tłuszcze; 
• wdrożenie codziennej aktywności fizycznej (co najmniej 60 minut), która poprawia wrażliwość tkanek na insulinę i ułatwia kontrolę masy ciała.

Kontrola masy ciała jest kluczowym elementem terapii, ponieważ nadwaga i otyłość wpływają na rozwój insulinooporności. Leczenie nie powinno polegać na restrykcyjnych dietach, lecz na stopniowym wprowadzaniu trwałych zmian w sposobie odżywiania i trybie życia. Długofalowe podejście do terapii pozwala uniknąć powikłań oraz poprawia jakość życia dziecka.

Jeśli zmiana stylu życia nie przynosi oczekiwanych efektów, lekarz decyduje o rozpoczęciu farmakoterapii. Najczęściej stosowanym lekiem jest metformina, choć w niektórych przypadkach niezbędne może okazać się włączenie insulinoterapii. 

Warto pamiętać, że wsparcie psychologiczne i edukacja są niezwykle istotne, ponieważ pomagają dziecku oraz jego rodzinie w utrzymaniu motywacji do kontrolowania cukrzycy, a także w radzeniu sobie z emocjami towarzyszącymi chorobie. 

Czy cukrzyca u dzieci jest uleczalna?

Obecnie nie ma możliwości całkowitego wyleczenia cukrzycy typu 1 u dzieci, ale można ją skutecznie kontrolować. To choroba autoimmunologiczna, w której organizm niszczy komórki beta trzustki odpowiedzialne za produkcję insuliny. Uszkodzenie tych komórek jest nieodwracalne, dlatego dzieci z cukrzycą typu 1 muszą do końca życia przyjmować insulinę. 

Cukrzyca typu 2 u dzieci to również schorzenie o przewlekłym charakterze, którego nie można w pełni wyleczyć. W wielu przypadkach jednak efektywne zarządzanie chorobą – zmiana diety, zwiększenie aktywności fizycznej i redukcja masy ciała – prowadzi do poprawy wrażliwości tkanek na insulinę oraz normalizacji poziomu glukozy we krwi. Trzeba jednak pamiętać, że w niektórych przypadkach może okazać się konieczne leczenie farmakologiczne (leki i/lub insulinoterapia).

Mimo że cukrzyca nie jest na ten moment uleczalna, odpowiednia terapia i zdrowy styl życia pozwalają dzieciom prowadzić normalne oraz aktywne życie bez powikłań związanych z chorobą. Nieustannie trwają też badania nad przeszczepami komórek trzustki i terapiami genetycznymi. 

Podwyższona glukoza u dziecka – powikłania związane z cukrzycą 

Nieleczona lub źle kontrolowana cukrzyca, zarówno typu 1, jak i typu 2, prowadzi do groźnych powikłań, które mogą dotyczyć wielu narządów oraz układów w organizmie. 

Ostre powikłania cukrzycy u dzieci

To stany, które mogą zagrażać życiu i wymagają natychmiastowej interwencji medycznej. 

• Ketoacidoza cukrzycowa (kwasica ketonowa) – dotyczy głównie cukrzycy typu 1. Organizmowi brakuje insuliny i zaczyna spalać tłuszcze, co prowadzi do gromadzenia się ciał ketonowych. Objawy to: odwodnienie, nudności, wymioty, przyspieszony oddech, senność, a w skrajnych przypadkach – śpiączka ketonowa.
• Hipoglikemia (niedocukrzenie) – spowodowana zbyt dużą dawką insuliny, pominięciem posiłku lub nadmiernym wysiłkiem fizycznym. Może powodować drżenie, osłabienie, dezorientację, utratę przytomności, a nawet śpiączkę. 
• Hiperglikemia (zbyt wysoki poziom cukru we krwi) – może prowadzić do odwodnienia, zaburzeń świadomości, a w dłuższej perspektywie do powikłań narządowych.

Przewlekłe powikłania cukrzycy u dzieci

Rozwijają się latami i mogą być nieodwracalne. 

• Retinopatia cukrzycowa – uszkodzenie naczyń krwionośnych siatkówki oka, prowadzące do pogorszenia wzroku, a nawet utraty wzroku.
• Neuropatia cukrzycowa – uszkodzenie nerwów, objawiające się bólem, mrowieniem, osłabieniem mięśni, a także zaburzeniami czucia w stopach (zwiększone ryzyko ran i owrzodzeń).
• Nefropatia cukrzycowa – uszkodzenie nerek, które może prowadzić do ich niewydolności i konieczności dializ.
• Choroby sercowo-naczyniowe – cukrzyca zwiększa ryzyko nadciśnienia, miażdżycy, zawału serca i udaru mózgu.
• Stopa cukrzycowa – powikłanie wynikające z uszkodzenia nerwów i naczyń krwionośnych. Prowadzi do powstawania trudno gojących się ran, zakażeń, a w skrajnych przypadkach nawet do amputacji.

Jak zapobiegać powikłaniom cukrzycy u dzieci?

Profilaktyka powikłań cukrzycowych obejmuje m.in.: systematyczne monitorowanie glikemii, przestrzeganie wytycznych dotyczących leczenia (dieta, aktywność fizyczna, podawanie insuliny i/lub przyjmowanie doustnych leków przeciwcukrzycowych), a także regularne wizyty u lekarza i badania kontrolne.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące cukrzycy u dzieci.