Najważniejsze informacje:

• Stopa cukrzycowa to poważne powikłanie, które może wystąpić zarówno u pacjentów z cukrzycą typu 1, jak i typu 2.
• Do głównych czynników ryzyka rozwoju powikłania należą: przewlekła hiperglikemia, neuropatia cukrzycowa, zaburzenia krążenia oraz niewłaściwa higiena i pielęgnacja stóp.
• Typowe objawy to: uczucie mrowienia i drętwienia, osłabione czucie, deformacje, zaczerwienienie skóry, obrzęk oraz trudno gojące się owrzodzenia stóp (często z oznakami zakażenia). 
• Diagnostyka obejmuje m.in.: ocenę czucia (np. przy użyciu monofilamentu), badanie tętna na stopach oraz testy naczyniowe, takie jak wskaźnik kostka-ramię (ABI) czy badanie USG Doppler. 
• Leczenie polega na skutecznym zarządzaniu cukrzycą i ustabilizowaniu glikemii, właściwej pielęgnacji ran, odciążeniu chorej stopy, stosowaniu antybiotyków w przypadku infekcji, a w ciężkich przypadkach – na interwencji chirurgicznej. Terapia powinna być prowadzona przez zespół specjalistów, w skład którego wchodzą m.in.: diabetolog, chirurg, podolog oraz specjalista chorób zakaźnych lub angiolog.

Stopa cukrzycowa to powikłanie cukrzycy, które rozwija się na skutek przewlekłej hiperglikemii (podwyższonego poziomu glukozy we krwi) prowadzącej do uszkodzenia nerwów (neuropatii) i naczyń krwionośnych (angiopatii). 

Objawy obejmują uczucie drętwienia oraz mrowienia, ból, deformacje stopy oraz powstawanie trudno gojących się owrzodzeń, które często ulegają zakażeniom. 

Terapia wymaga kompleksowego podejścia — od ustabilizowania glikemii, przez antybiotykoterapię i odciążenie chorej kończyny, aż po interwencje chirurgiczne czy leczenie hiperbaryczne. Nieleczona stopa cukrzycowa może prowadzić do martwicy, a w skrajnych przypadkach – do amputacji kończyny. 

Co to jest stopa cukrzycowa (zespół stopy cukrzycowej)?

Zespół stopy cukrzycowej (ZSC) to złożony stan obejmujący zakażenie, owrzodzenie lub destrukcję tkanek głębokich stopy, najczęściej w obrębie okolicy poniżej kostki. Zwykle towarzyszą mu objawy neuropatii cukrzycowej i/lub choroby naczyń obwodowych (w tym mikroangiopatii i makroangiopatii), które prowadzą do zaburzenia czucia, niedokrwienia i zmniejszonej zdolności organizmu do zwalczania infekcji.

Zmiany dotyczą zwykle części podeszwowej lub grzbietowej stopy i są wynikiem długotrwałych powikłań cukrzycy, takich jak: neuropatia obwodowa, niedokrwienie kończyn dolnych i zwiększona podatność na zakażenia.

To jedno z najcięższych powikłań cukrzycy – nieleczone może prowadzić do poważnych komplikacji, w tym konieczności amputacji kończyny dolnej. Szacuje się, że 15–25% osób z cukrzycą (zarówno typu 1, jak i typu 2) doświadczy problemów związanych ze stopą cukrzycową, w tym owrzodzeń i infekcji.

Stopa cukrzycowa – kod ICD-10

Zespół stopy cukrzycowej nie posiada jednego, odrębnego kodu w klasyfikacji ICD-10 – z tego względu lekarz stosuje ich kombinację, uwzględniając: typ cukrzycy, obecność powikłań naczyniowych i/lub neurologicznych, a także ewentualne zmiany miejscowe, takie jak owrzodzenia czy zakażenia.

Kody ICD-10 stosowane w przypadku stopy cukrzycowej:

• E10.5 – cukrzyca typu 1 z powikłaniami obwodowymi naczyniowymi;
• E11.5 – cukrzyca typu 2 z powikłaniami obwodowymi naczyniowymi;
• E10.6/E11.6 – cukrzyca typu 1/2 z powikłaniami neurologicznymi;
• L97 – owrzodzenie kończyny dolnej (dodatkowy kod opisujący zmiany miejscowe, ważny w przypadku nawracających lub trudno gojących się ran);
• M86.x – zapalenie kości i szpiku (osteomyelitis) – używany w przypadku współistnienia infekcji kości.

Przy neuropatycznym mechanizmie stopy cukrzycowej, jako uzupełnienie, stosuje się często również kod G63.2 (polineuropatia w cukrzycy). 

Rodzaje cukrzycowej stopy

Rodzaje stopy cukrzycowej klasyfikuje się w zależności od dominującego mechanizmu uszkodzenia tkanek. 

• Stopa neuropatyczna – przeważa uszkodzenie nerwów obwodowych (neuropatia cukrzycowa). Stopa ma zachowane ukrwienia – jest ciepła, sucha, ale często występują odciski, modzele, deformacje i brak czucia. 
• Stopa niedokrwienna (naczyniowa) – związana głównie z niedostatecznym dopływem krwi (angiopatia cukrzycowa). Skóra jest chłodna, blada lub sina. Puls na tętnicach stopy jest słabo wyczuwalny lub nieobecny. 
• Stopa mieszana (neuropatyczno-niedokrwienna) – charakteryzuje się jednoczesnym występowaniem objawów neuropatii oraz zaburzeń krążenia. To postać najtrudniejsza do leczenia. Wiąże się z wysokim ryzykiem rozwoju owrzodzeń i zakażeń. W przypadku martwicy (obumarcie tkanek), której nie udaje się opanować leczeniem zachowawczym lub chirurgicznym (oczyszczanie ran czy angioplastyka), amputacja może okazać się jedynym sposobem na uratowanie życia pacjenta.

Klasyfikacja Wagnera

Klasyfikacja Wagnera (nazywana też skalą Wagnera) to system oceny stopy cukrzycowej, który pozwala określić stopień uszkodzenia tkanek i ryzyko amputacji. Skala pomaga również w planowaniu leczenia – od zachowawczego po chirurgiczne. Klasyfikacja obejmuje 6 stopni, tj.: 

• stopień 0.: skóra nienaruszona, obecność deformacji stopy, ryzyko owrzodzeń;
• stopień 1.: powierzchowne owrzodzenie skóry;
• stopień 2.: głębokie owrzodzenie sięgające do ścięgien, kości lub stawu;
• stopień 3.: głębokie owrzodzenie z zakażeniem, ropniem lub zapaleniem kości (osteomyelitis);
• stopień 4.: martwica ograniczona, np. palców lub przodostopia;
• stopień 5.: rozległa martwica całej stopy – często konieczność amputacji.

Stopa cukrzycowa – przyczyny

Rozwój zespołu stopy cukrzycowej jest wynikiem długotrwałej hiperglikemii (podwyższonego poziomu glukozy we krwi), która prowadzi do uszkodzenia nerwów (neuropatia) oraz naczyń krwionośnych (niedokrwienie), co zaburza prawidłowe funkcjonowanie stopy. W efekcie pacjenci z cukrzycą (zwłaszcza nieleczoną lub źle kontrolowaną) są bardziej narażeni na urazy, rozwój infekcji oraz powstawanie owrzodzeń i trudno gojących się ran. 

Hiperglikemia i miażdżyca

Podwyższony poziom glukozy we krwi (hiperglikemia) prowadzi do glikacji białek w ścianach naczyń krwionośnych, co uszkadza ich strukturę i przyspiesza rozwój miażdżycy oraz tworzenie blaszek miażdżycowych. W efekcie następuje ograniczenie przepływu krwi, zwłaszcza w drobnych naczyniach krwionośnych. Konsekwencją jest niedostateczne odżywienie i dotlenienie tkanek, co z czasem prowadzi do ich uszkodzenia.

Skóra na stopach staje się bardziej podatna na urazy oraz podrażnienia, co może objawiać się m.in. uczuciem mrowienia, świądem czy przebarwieniami. Utrudnione gojenie ran oraz zwiększone ryzyko infekcji są bezpośrednim skutkiem osłabienia mechanizmów obronnych i regeneracyjnych w niedokrwionych tkankach.

Niedokrwienie i neuropatia cukrzycowa

Zgodnie z definicją podaną przez Światową Organizację Zdrowia niedokrwienie (np. w wyniku miażdżycy tętnic kończyn dolnych) oraz neuropatia cukrzycowa to podstawowe czynniki prowadzące do rozwoju zespołu stopy cukrzycowej.

Niedokrwienie skutkuje ograniczonym dopływem tlenu i składników odżywczych do tkanek, co znacznie utrudnia ich prawidłowe funkcjonowanie oraz procesy gojenia.

Neuropatia cukrzycowa prowadzi z kolei do uszkodzenia nerwów, co może skutkować utratą wrażliwości na ból i inne bodźce. To sprzyja powstawaniu urazów, które mogą pozostać niezauważone, a brak reakcji na zmiany oraz towarzyszące im niedokrwienie zwiększają ryzyko nadkażeń, owrzodzeń i trudnych do leczenia powikłań.

Zmiany w nerwach ruchowych prowadzą do deformacji, takich jak przykurcze mięśniowe czy palce młotkowate, zmieniając sposób rozkładu nacisku na stopę. W rezultacie częściej powstają modzele i odciski, które mogą stanowić punkt wyjścia dla owrzodzeń. 

Neuropatia autonomiczna

Neuropatia autonomiczna – prowadząca do uszkodzenia układu nerwowego odpowiedzialnego za regulację potliwości – skutkuje zmniejszeniem wydzielania potu i przesuszeniem skóry stóp, co zwiększa ryzyko pęknięć naskórka oraz zakażeń. 

Pozostałe czynniki ryzyka rozwoju stopy cukrzycowej

Do innych czynników ryzyka rozwoju stopy cukrzycowej należą:

• insulinooporność – komórki organizmu stają się mniej wrażliwe na insulinę, co utrudnia kontrolowanie poziomu glukozy we krwi i prowadzi do rozwoju powikłań cukrzycowych;
• nadciśnienie tętnicze – uszkadza naczynia krwionośne, co wpływa negatywnie na ukrwienie stóp, zwiększając ryzyko wystąpienia zmian skórnych i ran opornych na leczenie;
• zaburzenia lipidowe (wysoki cholesterol i trójglicerydy) – przyczyniają się do rozwoju miażdżycy, co osłabia ukrwienie stóp oraz sprzyja powstawaniu owrzodzeń, które są trudne do leczenia;
• nieprawidłowe obciążenie stóp wynikające z wad postawy lub otyłości – prowadzi do nadmiernego nacisku na określone obszary, zwiększając ryzyko uszkodzeń skóry, owrzodzeń oraz deformacji;
• zbyt ciasne obuwie lub skarpetki wykonane z niewłaściwych materiałów – mogą prowadzić do otarć, mikrourazów skóry oraz zaburzeń krążenia, co w przypadku pacjentów z cukrzycą zwiększa ryzyko powikłań – infekcji czy owrzodzeń.

Stopa cukrzycowa – objawy

Objawy zespołu stopy cukrzycowej mogą różnić się w zależności od dominującej przyczyny powikłania – neuropatii lub niedokrwienia. Wczesne wykrycie nawet najmniejszych zmian na stopach jest niezwykle istotne, ponieważ ich zlekceważenie czy zaniedbanie może prowadzić do infekcji, owrzodzeń, a w ciężkich przypadkach – do amputacji lub sepsy. Aby zapobiec tym konsekwencjom, konieczne są regularne kontrole stóp wykonywane samodzielnie przez osobę z cukrzycą, a także systematyczne wizyty u specjalistów – diabetologa oraz podologa. 

Pierwsze objawy stopy cukrzycowej

Wczesne objawy stopy cukrzycowej mogą być subtelne i łatwe do przeoczenia, zwłaszcza przez osoby z długoletnią cukrzycą. 

Jak zaczyna się stopa cukrzycowa? Początkowe objawy obejmują zazwyczaj:

• zmianę koloru skóry – stopy mogą przyjmować czerwony, sinawy lub niebieskawy odcień;
• suchą skórę stóp i pęknięcia naskórka – szczególnie na piętach;
• zaburzenia czucia – osłabione odczuwanie dotyku, temperatury oraz bólu;
• mrowienie, drętwienie lub pieczenie – często opisywane przez pacjentów jako „uczucie gorących stóp”;
• trudno gojące się rany lub otarcia – nawet drobne urazy mogą prowadzić do poważnych owrzodzeń;
• uczucie zimna w stopach – mimo prawidłowej temperatury otoczenia.

Jakie są inne objawy stopy cukrzycowej?

Inne objawy, które mogą wskazywać na rozwój zespołu stopy cukrzycowej, to:

• przesuszona skóra stóp (może przypominać pergamin) – sucha, cienka i mało elastyczna skóra staje się podatna na pęknięcia, co ułatwia wnikanie drobnoustrojów i rozwój infekcji; 
• „popękane” pięty – skóra staje się sucha i grubieje, tworząc twarde, zrogowaciałe obszary; z czasem mogą pojawić się pęknięcia, które są bolesne i łatwo ulegają zakażeniom;
• modzele, odciski, otarcia – powstają w wyniku z nadmiernego ucisku lub tarcia, często spowodowanego przez źle dopasowane obuwie; mogą prowadzić do uszkodzeń skóry i owrzodzeń; 
• zaczerwienienie skóry – oznaka stanu zapalnego, podrażnienia lub infekcji;
• palec młotkowaty – deformacja palców stopy, zazwyczaj drugiego, trzeciego lub czwartego, które zginają się w stawie środkowym, przybierając kształt młotka, co zwiększa ryzyko otarć i ran.
• spowolnione gojenie się nawet niewielkich ran – częsty problem u pacjentów z cukrzycą, który zwiększa ryzyko zakażeń i powikłań; 
• pulsujący ból stopy lub dolegliwości bólowe nasilające się w nocy – mogą świadczyć o zaburzeniach krążenia lub neuropatii cukrzycowej (uszkodzeniu nerwów);
• wrastające paznokcie oraz pogrubienie płytki paznokciowej – powodują ból, stan zapalny i prowadzą do infekcji, szczególnie jeśli nie są odpowiednio pielęgnowane;
• nawracające infekcje grzybicze paznokci – powszechny problem u diabetyków, który utrudnia leczenie i zwiększa ryzyko zakażeń bakteryjnych. 

Objawy cukrzycy na nogach – jak wygląda stopa cukrzycowa?

Wygląd stopy cukrzycowej może być bardzo zróżnicowany i zależy od stopnia zaawansowania choroby, rodzaju uszkodzenia (niedokrwienne, neuropatyczne, mieszane), a także od obecności zakażenia lub martwicy.

Stopa cukrzycowa – jak wygląda?

Stopa cukrzycowa wygląda nienaturalnie – często jest obrzęknięta, zdeformowana, a jej powierzchnia bywa nadmiernie przesuszona lub wilgotna w wyniku obecności wysięku, który może świadczyć o toczącym się procesie zapalnym lub infekcyjnym. 

Skóra na stopie ma nienaturalne zabarwienie – od bladego, przez szarozielone, aż po sinofioletowe – co wskazuje na zaburzenia perfuzji tkankowej, czyli nieprawidłowy przepływ krwi, który utrudnia dostarczanie tlenu i składników odżywczych do tkanek. 

Skóra sprawia wrażenie nieukrwionej (zimna, blada), pozbawionej witalności. Często traci elastyczność i zdrowy połysk. Widać na niej liczne pęknięcia, głębokie szczeliny oraz owrzodzenia, których brzegi są nieregularne, zaczerwienione i otoczone obrzękiem – to oznaki stanu zapalnego. Czasem pojawiają się także pęcherze wypełnione przezroczystym lub krwistym płynem.

Owrzodzenia i martwica

Rany w zespole stopy cukrzycowej bywają głębokie – niekiedy sięgają do mięśni, ścięgien, a nawet kości. Ich dno jest często pokryte martwą tkanką. 

Z ran może wydobywać się gęsta, ropna wydzielina, która ma nieprzyjemny zapach i zielonkawe, żółte lub brązowe zabarwienie – to typowe objawy zakażenia bakteryjnego.

W bardziej zaawansowanych przypadkach, zwłaszcza przy braku odpowiedniego leczenia, może dojść do rozwoju zgorzeli gazowej (gangreny) – stanu, w którym bakterie beztlenowe wytwarzają gazy, a charakterystycznym objawem jest „trzeszczenie” pod skórą. Zgorzel gazowa stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej, która zapobiegnie rozprzestrzenianiu się zakażenia – usunięcia martwej tkanki lub, w skrajnych przypadkach, amputacji. 

Paznokcie i palce „cukrzycowe” 

Zmiany w wyglądzie paznokci i palców u stóp u osób z cukrzycą mogą przybierać różne formy i często są wynikiem współistniejących powikłań, takich jak: neuropatia obwodowa, zaburzenia krążenia czy podatność na zakażenia.

• Kruchość i łamliwość – paznokcie są osłabione, kruche i łamliwe, co wynika z zaburzeń mikrokrążenia oraz niedotlenienia tkanek.
• Przebarwienia – infekcje grzybicze prowadzą do żółknięcia, brązowienia lub zmatowienia płytki paznokciowej.
• Zgrubienie i deformacja – często obserwuje się pogrubienie paznokci, które może być zarówno skutkiem infekcji, jak i przewlekłych zaburzeń krążenia. Zmiany te mogą przypominać tzw. paznokcie szponiaste (onychogryfoza).
• Zniekształcenia płytki paznokciowej – są związane z uszkodzeniem oraz zmianą struktury, co zwiększa ryzyko wrastania paznokci i rozwoju infekcji.
• Palce młotkowate – charakterystyczne zgięcie palców w stawach międzypaliczkowych, często wynika z zaburzeń nerwowo-mięśniowych.
• Haluks (paluch koślawy) – deformacja polegająca na bocznym odchyleniu dużego palca w stronę pozostałych, często współistnieje z cukrzycą, zwiększając ryzyko otarć i owrzodzeń.
• Obrzęki – zaburzenia krążenia oraz retencja płynów mogą prowadzić do opuchlizny palców i stóp.
• Bardzo sucha, łuszcząca się skóra – wynika z neuropatii autonomicznej upośledzającej funkcje gruczołów potowych. Na stopach mogą pojawiać się pęknięcia sprzyjające rozwojowi wtórnych zakażeń.
• Rany i owrzodzenia – cukrzyca prowadzi do uszkodzenia nerwów (neuropatii) i pogorszenia czucia, przez co drobne urazy mogą zostać niezauważone, nie goją się prawidłowo i przekształcają się w przewlekłe owrzodzenia – typowy objaw zespołu stopy cukrzycowej.

Stopa Charcota

Stopa Charcota (neuroartropatia Charcota) to poważne powikłanie długotrwałej neuropatii obwodowej. Występuje najczęściej u osób z zaawansowaną cukrzycą. Deformacja ta jest związana z uszkodzeniem kości, stawów i tkanek miękkich stopy. Pacjent najczęściej nie odczuwa dolegliwości, ponieważ uszkodzone nerwy nie przekazują prawidłowo sygnałów bólowych. 

Jakie są objawy neuropatii Charcota?

• Szeroka, zniekształcona stopa – zmienia się anatomia, występują deformacje.
• Zapadnięcie łuku podłużnego przyśrodkowego stopy – może prowadzić do deformacji znanej jako rocker-bottom foot (tzw. stopa w kształcie bujanego fotela). Spód stopy przybiera wypukły, zaokrąglony kształt przypominający podstawę bujanego krzesła. Deformacja ta może prowadzić do zaburzeń chodu, bólu, ograniczenia zakresu ruchomości, a także trudności w doborze obuwia. Szczególnie istotne klinicznie jest to, że rocker-bottom foot wiąże się ze zwiększonym ryzykiem powstawania owrzodzeń, zwłaszcza u pacjentów z neuropatią cukrzycową. W wyniku nieprawidłowego rozkładu sił nacisku na podeszwę stopy dochodzi do nadmiernego obciążenia jej środkowej części, co sprzyja uszkodzeniom skóry i głębiej położonych tkanek. Może to skutkować powikłaniami w postaci infekcji, a w skrajnych przypadkach koniecznością amputacji.
• Obrzęk, zaczerwienienie, podwyższona temperatura – szczególnie we wczesnych fazach choroby.
• Brak bólu lub minimalny ból – mimo zaawansowanych zmian kostnych.

Jeśli stopa Charcota nie jest szybko rozpoznana oraz odpowiednio leczona, może prowadzić do owrzodzeń, infekcji i w skrajnych przypadkach – amputacji.

Czy stopa cukrzycowa boli? 

Pacjenci często pytają, czy stopa cukrzycowa wiąże się z dolegliwościami bólowymi. Wszystko zależy od stadium choroby i rodzaju uszkodzenia nerwów czy tkanek. 

• Piekący ból, uczucie mrowienia, palenia czy kłucia, a także nadwrażliwość na dotyk (tzw. allodynia) to typowe objawy neuropatii obwodowej. Są one wynikiem uszkodzenia nerwów czuciowych.
• Infekcje, zgorzel, ropnie, martwica – to stany, które zazwyczaj wywołują silny ból stopy.
• W zaawansowanej neuropatii dochodzi do znacznego uszkodzenia włókien nerwowych, w wyniku czego pacjent przestaje odczuwać ból i może nie zauważyć zmian pojawiających się na stopach (ran, owrzodzeń). Brak dolegliwości bólowych w takich sytuacjach opóźnia rozpoczęcia leczenia i zwiększa ryzyko poważnych powikłań. 

Badania i diagnostyka – jak rozpoznać stopę cukrzycową?

Diagnostyka stopy cukrzycowej to złożony proces, który pozwala na ocenę stanu nerwów, naczyń krwionośnych oraz tkanek miękkich kończyny dolnej. Obejmuje ona badania kliniczne, laboratoryjne i obrazowe, a także testy oceniające funkcje neurologiczne oraz naczyniowe. Kompleksowe podejście diagnostyczne umożliwia wczesne wykrycie patologicznych zmian i opracowanie optymalnego planu leczenia.

Badanie neurologiczne (czucia)

Neuropatia czuciowa to jedno z najczęstszych powikłań cukrzycy zwiększające ryzyko urazów oraz owrzodzeń. Poniższe metody pozwalają na ocenę funkcji nerwów obwodowych i wczesne wykrycie nieprawidłowości.

• Włókno monofilamentowe (włókno Semmensa-Weinsteina) – narzędzie stosowane do oceny neuropatii obwodowej (najczęściej związanej z cukrzycą). Test polega na wywieraniu nacisku o wartości 10 g, co odpowiada naciskowi generowanemu przez cienkie włókno o grubości 5.07. Test pozwala na ocenę utraty czucia dotykowego, co jest istotne w diagnozowaniu wczesnych objawów neuropatii czuciowej, szczególnie w kontekście cukrzycy. 
• Kamyczek Rydla lub widełki (128 Hz) – wykorzystywane do oceny czucia wibracji. Kamyczek Rydla jest powszechnie stosowany w diagnostyce neuropatii obwodowej, szczególnie u pacjentów z cukrzycą. Zmniejszenie czucia wibracji wskazuje na neuropatię czuciową, co zwiększa ryzyko powikłań, takich jak owrzodzenia stopy.
• Test z igłą lub patyczkiem – ocena czucia bólu (nocyceptywnego) i temperatury pomocna w diagnostyce neuropatii. Zmniejszenie wrażliwości w tym zakresie może prowadzić do ignorowania urazów i infekcji, co zwiększa ryzyko uszkodzeń tkanek. Test jest szczególnie ważny w rozpoznawaniu uszkodzenia włókien nerwowych odpowiedzialnych za przewodzenie bodźców bólowych i termicznych.
• Badanie odruchów ścięgnistych (np. odruch skokowy) – pozwala na ocenę funkcji nerwów obwodowych. Niedostateczne lub zanikłe odruchy mogą wskazywać na zaawansowaną neuropatię, zwłaszcza w kontekście cukrzycy. Ponadto obniżenie odruchów może sugerować również uszkodzenie motorycznych włókien nerwowych, co w połączeniu z utratą czucia zwiększa ryzyko deformacji stopy i owrzodzeń.

Badanie naczyniowe

Ocena ukrwienia kończyn dolnych ma fundamentalne znaczenie w zapobieganiu powikłaniom stopy cukrzycowej. Prawidłowa perfuzja (przepływ krwi przez naczynia krwionośne w tkankach i narządach) odgrywa istotną rolę w procesie gojenia ran oraz utrzymaniu zdrowych tkanek. 

• Pomiar tętna na tętnicach stopy – pozwala na ocenę perfuzji kończyny dolnej. W cukrzycy często dochodzi do zwężenia tętnic, co skutkuje ograniczeniem przepływu krwi i zwiększa ryzyko owrzodzeń. Regularne monitorowanie tętna pozwala na wykrywanie problemów z ukrwieniem kończyn dolnych na wczesnym etapie.
• Wskaźnik kostka-ramię (ABI, Ankle-brachial index) – pomiar stosunku ciśnienia skurczowego w tętnicach stopy do ciśnienia w ramieniu. Wartość poniżej 0,9 sugeruje niedrożność tętnic i niedostateczną perfuzję, co zwiększa ryzyko powikłań w stopie cukrzycowej. Należy pamiętać, że u pacjentów z cukrzycą ABI może być zawyżone z powodu zwapnienia tętnic i prowadzić do trudności w interpretacji wyników.
• Wskaźnik palucha (TBI, Toe-brachial index) – badanie polegające na pomiarze ciśnienia skurczowego w tętnicach palucha stopy. Jest szczególnie przydatne u pacjentów z zaawansowaną miażdżycą, u których standardowy pomiar wskaźnika kostka-ramię (ABI) bywa trudny do wykonania lub zafałszowany z powodu sztywności naczyń. TBI umożliwia dokładniejszą ocenę stopnia ukrwienia kończyn dolnych, co ma istotne znaczenie w diagnostyce chorób naczyń obwodowych.
• USG Doppler naczyń kończyn dolnych – wykorzystywane do oceny przepływu krwi i identyfikacji ewentualnych zwężeń lub niedrożności tętnic, które mogą prowadzić do pogorszenia perfuzji stopy. USG Doppler pozwala na szczegółową ocenę przepływu krwi i jest szczególnie przydatne w monitorowaniu pacjentów z miażdżycą.

Ocena stanu skóry i deformacji stopy

Lekarz podczas badania pacjenta z podejrzeniem zespołu stopy cukrzycowej poddaje ocenie poniższe kryteria. 

• Skóra – owrzodzenia, rany, pęknięcia, modzele, suchość, przebarwienia
• Krążenie – temperatura skóry, kolor (bladość, zaczerwienienie, sinica), tętno, obrzęki
• Deformacje – haluksy, palce młotkowate, płaskostopie, stopa Charcota, zniekształcenia
• Neuropatia – zaburzenia czucia (dotyk, ból, wibracje, temperatura), test monofilamentowy, odruchy
• Infekcja – ropa, zaczerwienienie, obrzęk, ból, martwica, nieprzyjemny zapach, gorączka
• Paznokcie – zgrubienia, deformacje, zmiana koloru, grzybica, wrastanie

Badania obrazowe

Diagnostyka obrazowa umożliwia ocenę zmian strukturalnych i zapalnych w obrębie stopy, które mogą być niewidoczne gołym okiem, a mają istotne znaczenie w planowaniu leczenia.

• RTG stopy – wykorzystywane do wykrywania zmian kostnych, takich jak: osteoliza, zwichnięcia, złamania czy zapalenie kości (osteomyelitis). W przypadku podejrzenia infekcji kości zdjęcia rentgenowskie mogą wskazać na zmiany zapalne lub martwicze. RTG pomaga również w identyfikacji mikrozłamań, które mogą występować u pacjentów z neuropatią.
• MRI (rezonans magnetyczny) – pomocne w diagnostyce zapalenia kości, ropni, a także w przypadku trudności w interpretacji RTG. MRI pozwala na dokładną ocenę struktur miękkich – ścięgien, więzadeł i mięśni, co jest istotne w przypadku infekcji lub zapalenia tkanek miękkich.
• Scyntygrafia – wykorzystywana w diagnozowaniu zapalenia kości, gdy inne badania obrazowe (np. RTG) nie dają jednoznacznych wyników. Scyntygrafia ocenia ukrwienie i aktywność metaboliczną w kościach, co pozwala na wykrycie stanów zapalnych oraz infekcji, które mogą być trudne do rozpoznania przy użyciu innych metod.

Badania laboratoryjne

Wskaźniki laboratoryjne oraz markery stanu zapalnego mogą wskazywać na ryzyko rozwoju stopy cukrzycowej, dlatego ich regularna kontrola jest istotnym elementem zarządzania chorobą.

• CRP, OB, leukocyty – używane do oceny stanu zapalnego. Wzrost poziomu CRP oraz liczby leukocytów sugeruje obecność infekcji, szczególnie w przypadku owrzodzeń lub ropni. Regularne monitorowanie tych parametrów jest bardzo ważne w przypadku pacjentów z cukrzycą, którzy są bardziej podatni na infekcje.
• Hemoglobina glikowana (HbA1c) – wskaźnik długoterminowej kontroli glikemii. Poziom HbA1c wskazuje na średni poziom glukozy we krwi w ciągu ostatnich 2–3 miesięcy. Wysokie wartości są związane z ryzykiem rozwoju powikłań, w tym stopy cukrzycowej.

Stopa cukrzycowa – leczenie

Leczenie zespołu stopy cukrzycowej wymaga interdyscyplinarnego podejścia ze względu na złożoność mechanizmów prowadzących do jego rozwoju.

W procesie terapeutycznym powinni uczestniczyć m.in.: diabetolog, chirurg, specjalista rehabilitacji medycznej, podolog, ortopeda, a w wielu przypadkach także angiolog, chirurg naczyniowy oraz specjalista chorób zakaźnych. Każdy wymieniony specjalista odgrywa istotną rolę w terapii stopy cukrzycowej, które musi być kompleksowe i ukierunkowane zarówno na ogólnoustrojowe aspekty choroby (kontrola glikemii), jak i na miejscowe leczenie owrzodzeń, infekcji oraz poprawę ukrwienia kończyny. 

Jak leczyć stopę cukrzycową z wykorzystaniem farmakoterapii? 

Farmakoterapia u pacjentów z zespołem stopy cukrzycowej jest stosowana w celu stabilizacji glikemii, poprawy ukrwienia kończyn oraz leczenia infekcji. 

Insulina i doustne leki przeciwcukrzycowe 

Utrzymywanie stężenia glukozy we krwi w granicach normy stanowi fundament leczenia stopy cukrzycowej, ponieważ przewlekła hiperglikemia hamuje proces gojenia ran i sprzyja infekcjom. 

• Insulina – stosowana głównie w cukrzycy typu 1, ale także w bardziej zaawansowanej cukrzycy typu 2. 
• Doustne leki hipoglikemizujące (metformina, sulfonylomoczniki, inhibitory DPP-4, gliflozyny – inaczej inhibitory SGLT2) – stosowane w cukrzycy typu 2 w zależności od stopnia zaawansowania choroby oraz kontroli glikemii. 

Antybiotykoterapia

Infekcje ran w zespole stopy cukrzycowej są częstym problemem, dlatego konieczne jest stosowanie odpowiednich antybiotyków. Posiew z rany pozwala określić, jakie bakterie wywołują zakażenie, co umożliwia dobór najskuteczniejszego leku. 

W przypadku ciężkich zakażeń (np. ropowica, zakażenia głębokie) konieczne może być włączenie antybiotyków dożylnych o szerokim spektrum działania. Leczenie może również obejmować tzw. antybiotykoterapię empiryczną, czyli zastosowanie szerokospektralnych antybiotyków w początkowej fazie leczenia, zanim będą dostępne wyniki posiewu. . 

W niektórych przypadkach, w celu zapobiegania zakażeniom, mogą być również stosowane środki dezynfekujące lub preparaty wspomagające gojenie ran.

Leki poprawiające ukrwienie

Niedokrwienie kończyn dolnych jest częstym problemem u pacjentów z cukrzycą i może prowadzić do powstawania owrzodzeń, które trudno się goją, dlatego w terapii stopy cukrzycowej bardzo ważne jest poprawienie ukrwienia kończyn. 

• Leki rozszerzające naczynia krwionośne (prostacykliny lub pentoksyfilina) – poprawiają mikrokrążenie w stopach i nogach, wspomagając gojenie ran. 
• Statyny – działają ochronnie na naczynia krwionośne, poprawiają przepływ krwi oraz obniżają poziom cholesterolu, co zmniejsza ryzyko rozwoju miażdżycy i poprawia ukrwienie. 

Leki wspomagające gojenie ran 

Leczenie ran to proces wymagający kompleksowego podejścia, które obejmuje zarówno farmakologię, jak i odpowiednią pielęgnację. Wspomaganie gojenia polega na stosowaniu preparatów przyspieszających regenerację tkanek, zapobiegających infekcjom oraz wspomagających odbudowę uszkodzonych struktur skóry.

• Preparaty zawierające srebro (np. maści lub opatrunki) – działają bakteriobójczo i przyspieszają gojenie poprzez redukcję liczby bakterii w ranie.
• Kolagenazy – wspomagają rozpad martwych tkanek i stymulują procesy regeneracyjne.
• Preparaty z czynnikami wzrostu – rozwiązanie, które może znacząco przyspieszyć proces gojenia ran, szczególnie w przypadkach trudnych, które nie reagują na standardowe metody leczenia. Czynnikami wzrostu są białka, które występują naturalnie w organizmach żywych i regulują wiele procesów biologicznych, w tym wzrost, różnicowanie oraz naprawę komórek. Stosowanie tych substancji w leczeniu ran ma na celu stymulowanie naturalnych mechanizmów regeneracyjnych, co szczególnie pomaga w przypadkach, gdy proces gojenia jest opóźniony lub utrudniony.
• Preparaty z kolagenem – wspomagają odbudowę tkanek, w tym naskórka i skóry właściwej.

Istotnym elementem leczenia jest również zapewnienie ranie odpowiednich warunków, w tym utrzymywanie właściwej wilgotności, co sprzyja jej szybszemu i skuteczniejszemu gojeniu. 

Leczenie miejscowe ran oraz owrzodzeń na stopach

Rany i owrzodzenia na stopach wymagają specjalistycznego postępowania, które zapobiegnie dalszym komplikacjom oraz przyspieszy proces gojenia. 

• Oczyszczanie ran (debridement) z martwej tkanki – wykonywane chirurgicznie lub za pomocą enzymów, które rozpuszczają martwicze komórki. Debridement zapobiega infekcjom oraz stwarza odpowiednie warunki do regeneracji tkanek.
• Specjalistyczne opatrunki – w zależności od typu rany lekarz może zalecić konkretny rodzaj. 
• Opatrunki hydrożelowe – nawilżają ranę i pomagają utrzymać odpowiednią wilgotność, co sprzyja gojeniu.
• Opatrunki alginianowe – wchłaniają nadmiar płynów, dlatego są stosowane w przypadku ran z dużą ilość wysięku. 
• Opatrunki piankowe – przeznaczone do leczenia ran o dużej powierzchni lub głębokości. Skutecznie wchłaniają nadmiar wysięku, utrzymując jednocześnie wilgotne środowisko sprzyjające gojeniu. Dodatkowo chronią ranę przed urazami mechanicznymi i zakażeniem. 
• Kontrola zakażenia i skuteczne zwalczanie infekcji – w przypadku zakażenia rany stosuje się opatrunki zawierające antybiotyki. W razie potrzeby włącza się również leczenie ogólnoustrojowe. Ponadto wymagana jest regularna zmiana opatrunków oraz systematyczne monitorowanie stanu rany.

Co na ból nóg przy cukrzycy?

Ból nóg u diabetyków może wynikać z neuropatii cukrzycowej, problemów z krążeniem (np. miażdżyca), niewłaściwie dopasowanego obuwia lub deformacji stóp. Leczenie zależy od przyczyny i obejmuje zarówno metody farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne.

• Neuropatia cukrzycowa – środki przeciwbólowe (paracetamol) oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) są mniej skuteczne w przypadku bólu neuropatycznego. Zamiast nich stosuje się preparaty przeciwneuropatyczne (gabapentyna i pregabalina), a także leki przeciwdepresyjne (amitriptylinę) oraz środki przeciwpadaczkowe. Dodatkowo pomocna może być terapia TENS oraz akupunktura.
• Problemy z krążeniem – zaleca się stosowanie środków obniżających poziom cholesterolu (statyn), preparatów rozszerzających naczynia oraz regularne ćwiczenia fizyczne.
• Niewłaściwie dopasowane obuwie – należy zamienić je na specjalistyczne buty ortopedyczne. Bardzo ważne jest również dbanie o higienę stóp oraz ich właściwa pielęgnacja. 
• Deformacje (np. haluksy) – warto korzystać z wkładek ortopedycznych i ortez. W zaawansowanych przypadkach może być konieczna interwencja chirurgiczna.

Odciążenie chorej stopy

Ważnym punktem leczenia jest również zapobieganie nadmiernemu obciążeniu stopy, które może pogłębiać uszkodzenia tkanek oraz znacznie opóźniać proces gojenia się ran.

• Specjalistyczne obuwie ortopedyczne – rozkłada równomiernie nacisk na stopę, zapobiega dalszym urazom i sprzyja lepszemu krążeniu. Często stosuje się obuwie z miękką wkładką, która chroni stopę przed otarciami. 
• Ortezy i gipsowanie – w przypadku zaawansowanych owrzodzeń stosuje się ortezy lub opatrunki gipsowe, których zadaniem jest odciążenie chorej kończyny. Jedna z najskuteczniejszych metod to tzw. Total Contact Cast (TCC) – ściśle przylegający opatrunek gipsowy, który jednocześnie stabilizuje i odciąża stopę, minimalizując ryzyko dalszych uszkodzeń. 
• Zmiana pozycji ciała – w niektórych sytuacjach lekarz może zalecić pacjentowi unikanie długotrwałego stania lub chodzenia, szczególnie w przypadku poważnych owrzodzeń. Czasowe unieruchomienie może sprzyjać regeneracji.

Leczenie chirurgiczne

W przypadku zaawansowanej stopy cukrzycowej, gdy inne metody leczenia nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, niezbędne jest leczenie chirurgiczne. 

• Rewaskularyzacja – zabieg chirurgiczny wykonywany w celu poprawy ukrwienia kończyny, gdy zmiany miażdżycowe powodują zwężenie lub zamknięcie tętnic. W zależności od lokalizacji i rozległości zmian może obejmować procedury, takie jak angioplastyka balonowa z/lub bez stentowania, a także by-passy naczyniowe.
• Amputacja – w najcięższych przypadkach, gdy dochodzi do rozległej martwicy tkanek, a inne sposoby leczenia zawodzą, konieczne jest przeprowadzenie amputacji części stopy, palców, a w skrajnych przypadkach – całej kończyny dolnej. Decyzja o amputacji podejmowana jest w celu ratowania życia pacjenta i zapobiegania uogólnionemu zakażeniu (sepsie).

Stopy cukrzyka – pielęgnacja i profilaktyka

Stopy osób chorujących na cukrzycę wymagają szczególnej uwagi. Nawet drobne skaleczenia czy otarcia mogą prowadzić do poważnych problemów, jeśli nie zostaną odpowiednio wcześnie zauważone i zabezpieczone. 

Codzienna pielęgnacja, obserwacja zmian skórnych oraz dbanie o krążenie to podstawowe elementy profilaktyki. Zaniedbania we wspomnianych obszarach mogą skutkować rozwojem zespołu stopy cukrzycowej. 

Systematyczna kontrola i stabilizacja glikemii 

Utrzymywanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi ma fundamentalne znaczenie w zapobieganiu powikłaniom. Regularne monitorowanie poziomu glukozy i stosowanie się do zaleceń lekarza może znacznie zmniejszyć ryzyko rozwoju problemów ze stopami.

Wizyty u podiatry (specjalisty od stóp) 

Osoby chorujące na cukrzycę powinny regularnie korzystać z konsultacji u podiatry – specjalisty zajmującego się zdrowiem i pielęgnacją stóp. Systematyczne wizyty pozwalają na wczesne wykrycie ewentualnych zmian chorobowych oraz zapobiegają poważniejszym powikłaniom.

Regularna kontrola stóp

Należy codziennie dokładnie oglądać stopy, zwracając uwagę na ewentualne pęknięcia, odciski, oparzenia, rany, owrzodzenia, zaczerwienienia oraz oznaki infekcji. Wszelkie zmiany w wyglądzie i kolorze skóry powinny być niezwłocznie skonsultowane z lekarzem.

Leczenie ran i infekcji

Wszelkie rany na stopach należy oczyścić, zabezpieczyć opatrunkiem i – w razie potrzeby – skonsultować się z lekarzem. Trzeba podkreślić, że zakażenia u osób z cukrzycą mogą rozwijać się szybko i mieć poważny przebieg, dlatego wymagają szczególnej uwagi i szybkiej reakcji.

Higiena i pielęgnacja 

Stopy należy myć codziennie letnią wodą (gorąca może uszkodzić skórę, zwłaszcza u osób z neuropatią) z dodatkiem łagodnego mydła. Po umyciu trzeba je dokładnie osuszyć, zwracając szczególną uwagę na przestrzenie między palcami.

Skórę stóp warto regularnie nawilżać odpowiednimi preparatami, jednak należy unikać stosowania kremów między palcami, ponieważ sprzyja to namnażaniu się grzybów. 

Paznokcie u stóp powinny być obcinane na prosto, co zmniejsza ryzyko ich wrastania. Osoby, które mają trudności z samodzielną pielęgnacją stóp – np. z powodu ograniczonej sprawności ruchowej – powinny skorzystać z pomocy podologa.

Dobór właściwego obuwia oraz skarpetek 

Należy nosić wygodne obuwie, które nie uciska stóp, umożliwia swobodne krążenie krwi i chroni przed otarciami. 

Skarpetki powinny być wykonane z materiałów dobrze odprowadzających wilgoć, takich jak bawełna, oraz odpowiednio dopasowane – nie mogą być ani zbyt ciasne, ani zbyt luźne.

Aby zmniejszyć ryzyko urazów i infekcji, osoby z cukrzycą powinny unikać chodzenia boso, zwłaszcza w miejscach publicznych oraz po nierównych nawierzchniach. 

Aktywność fizyczna

Regularna aktywność fizyczna to jeden z najważniejszych elementów profilaktyki stopy cukrzycowej. Ruch wspomaga prawidłowe krążenie krwi, szczególnie w kończynach dolnych, co zapobiega niedotlenieniu tkanek i zmniejsza ryzyko owrzodzeń oraz infekcji. 

Ćwiczenia pomagają również w utrzymaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi, poprawiają wrażliwość komórek na insulinę oraz wzmacniają układ mięśniowo-szkieletowy.

W przypadku osób z cukrzycą zalecane są przede wszystkim umiarkowane formy aktywności – spacery, jazda na rowerze, nordic walking czy ćwiczenia w wodzie, które nie obciążają nadmiernie stóp. 

Ruch, dostosowany do indywidualnych możliwości i stanu zdrowia, może znacząco opóźnić lub zapobiec rozwojowi zespołu stopy cukrzycowej.

Rezygnacja z papierosów

Palenie tytoniu powoduje zwężenie naczyń krwionośnych, co pogarsza ukrwienie stóp i może prowadzić do poważnych powikłań, w tym martwicy tkanek.

Odpowiednia dieta i optymalne nawodnienie

Zrównoważona dieta wspomaga utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi, a także wpływa korzystnie na układ krwionośny.

Regularne spożywanie odpowiedniej ilości wody w ciągu dnia pomaga natomiast zachować odpowiednie nawilżenie skóry, wspiera jej elastyczność i zapobiega przesuszeniu.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące stopy cukrzycowej.