Cukrzyca ciążowa – objawy, normy, dieta

Najważniejsze informacje:

• Główną przyczyną cukrzycy ciążowej jest insulinooporność, która rozwija się pod wpływem hormonów ciążowych. Chorobę diagnozuje się zazwyczaj w drugim lub trzecim miesiącu ciąży. 
• Objawy cukrzycy (np. nadmierne pragnienie oraz apetyt, częstsze oddawanie moczu, zmęczenie) są często mylone z dolegliwościami ciążowymi, dlatego regularne badania laboratoryjne (pomiar stężenia glukozy) są niezwykle istotne.
• Pierwsze badanie poziomu glukozy we krwi należy wykonać do 10. tygodnia ciąży. Norma na czczo wynosi ≤92 mg/dl. 
• Leczenie cukrzycy ciążowej opiera się m.in. na: przestrzeganiu zbilansowanej diety o niskim indeksie glikemicznym, monitorowaniu stężenia glukozy we krwi, a także systematycznej aktywności fizycznej. W niektórych przypadkach konieczne okazuje się włączenie insulinoterapii. 

Cukrzyca ciążowa rozwija się przeważnie w drugim lub trzecim trymestrze ciąży. To stan, kiedy trzustka nie jest w stanie produkować wystarczającej ilości insuliny, co prowadzi do hiperglikemii. W diagnozowaniu choroby wykorzystuje się m.in. test doustnego obciążenia glukozą, którego normy są ściśle określone. Objawy cukrzycy ciężarnych obejmują m.in.: zwiększone pragnienie i apetyt, częste oddawanie moczu, zmęczenie oraz nawracające infekcje układu moczowego. Leczenie polega na stosowaniu diety o niskim indeksie glikemicznym, regularnej aktywności fizycznej oraz monitorowaniu poziomu glukozy we krwi, jednak w razie potrzeby lekarz może zadecydować o konieczności włączenia insulinoterapii. 

Cukrzyca ciążowa – co to za choroba i czy może się cofnąć?

Cukrzyca ciążowa (ICD-10: O24.4) rozwija się w drugim lub trzecim trymestrze ciąży, gdy trzustka nie produkuje wystarczającej ilości insuliny, aby zaspokoić zwiększone zapotrzebowanie na ten hormon, co prowadzi do insulinooporności i wysokiego poziomu glukozy we krwi (hiperglikemii). 

Opisywane zaburzenie metaboliczne pojawia się po raz pierwszy w czasie ciąży i zazwyczaj ustępuje po porodzie, choć szacuje się, że ryzyko nawrotu cukrzycy ciążowej może wynosić nawet 40–60%, a ok. 30–50% kobiet, u których ją zdiagnozowano, zachoruje na cukrzycę typu 2 w ciągu 10–20 lat po porodzie.

Aby zapobiec rozwojowi cukrzycy w przyszłości, bardzo ważne jest monitorowanie poziomu glukozy we krwi po porodzie, zdrowe odżywianie, regularna aktywność fizyczna, kontrola masy ciała oraz systematyczne badania. 

Cukrzyca ciążowa – przyczyny i czynniki ryzyka 

Rozwój cukrzycy ciążowej jest wynikiem zaburzeń w metabolizmie glukozy wywoływanych często przez zmiany hormonalne zachodzące w organizmie kobiety w czasie ciąży. Istnieje wiele czynników, które predysponują do wystąpienia choroby – zarówno tych związanych z samą ciążą, jak i z ogólnym stanem zdrowia kobiety. 

Jakie są czynniki ryzyka rozwoju cukrzycy ciężarnych?

• Hormony ciążowe – w okresie ciąży wydzielany jest laktogen łożyskowy (hPL), estrogeny i progesteron, które zmniejszają wrażliwość tkanek na insulinę (insulinooporność), co może prowadzić do podwyższonego poziomu glukozy we krwi, jeśli trzustka nie jest w stanie wydzielać wystarczającej ilości insuliny.
• Czynniki genetyczne – historia cukrzycy w rodzinie, szczególnie cukrzycy typu 2. 
• Masa ciała – kobiety, które mają nadwagę lub chorują na otyłość przed zajściem w ciążę są bardziej narażone na rozwój cukrzycy. Nadmiar tkanki tłuszczowej wpływa negatywnie na metabolizm.
• Zbyt duży przyrost masy ciała w ciąży – może prowadzić do rozwoju cukrzycy, zwłaszcza jeśli prowadzi do otyłości. 
• Wiek matki (25–30. rok życia) – wraz z wiekiem rośnie prawdopodobieństwo wystąpienia insulinooporności. 
• Historia cukrzycy ciążowej – organizm kobiety, która chorowała w poprzedniej ciąży, wykazuje tendencje do rozwoju insulinooporności, co wiąże się z wyższym ryzykiem jej wystąpienia również w przyszłości. 

Ponadto do wystąpienia cukrzycy u kobiety ciężarnej może prowadzić: nadciśnienie tętnicze, zgon wewnątrzmaciczny oraz urodzenie dziecka z wadą rozwojową w przeszłości, wielorództwo, wysoka masa urodzeniowa dziecka z poprzedniej ciąży. 

Cukrzyca ciążowa – objawy

Objawy cukrzycy są często mylone z typowymi dolegliwościami występującymi u kobiet w ciąży, co utrudnia wczesne rozpoznanie, dlatego tak ważne jest regularne wykonywanie badań przesiewowych.

Objawy, które mogą wskazywać na cukrzycę ciążową, to:

• zwiększone pragnienie i suchość w ustach – nadmiar glukozy we krwi może powodować uczucie ciągłego pragnienia;
• częste oddawanie moczu – organizm stara się usuwać nadmiar cukru wraz z moczem;
• zmęczenie i osłabienie – wysoki poziom glukozy we krwi może powodować spadek energii i uczucie ciągłego zmęczenia, nawet po odpoczynku;
• zwiększony apetyt – odczucie głodu może utrzymywać się nawet po posiłku, ponieważ glukoza nie jest prawidłowo wykorzystywana przez komórki;
• nawracające infekcje – cukrzyca ciężarnych zwiększa podatność na infekcje układu moczowego, grzybicze (drożdżakowe) oraz skórne;
• zamglone i niewyraźne widzenie – wysokie stężenie glukozy we krwi może prowadzić do przejściowych problemów ze wzrokiem.

Wysoki cukier na czczo w ciąży – jaki wynik wskazuje na cukrzycę? 

Pierwsze badanie poziomu glukozy we krwi w ciąży należy wykonać do 10. tygodnia. Jeśli poziom glukozy na czczo jest niższy niż 92 mg/dl, pacjentka zostanie skierowana na test obciążenia glukozą (OGTT) między 24. a 28. tygodniem ciąży. 

Test OGTT przeprowadza się niezwłocznie, gdy wynik mieści się w przedziale 92–126 mg/dl. Poziom glukozy we krwi powyżej 126 mg/dl może wskazywać na cukrzycę przedciążową i wymaga dalszej diagnostyki. 

Cukrzyca ciążowa – normy krzywej cukrowej

Test doustnego obciążenia glukozą OGTT („krzywa cukrowa”) przeprowadza się zwykle między 24. a 28. tygodniem ciąży, a u kobiet z czynnikami ryzyka (np. nadwagą, otyłością, przypadkami cukrzycy w rodzinie, cukrzycą w poprzedniej ciąży) już w 1. trymestrze. Badanie wykonuje się na rano, po co najmniej 8–12 godzinach bez przyjmowania pokarmu. 

W pierwszej kolejności pobierana jest krew w celu oznaczenia poziomu glukozy na czczo. Następnie pacjentka wypija 75 g glukozy rozpuszczonej w wodzie. Kolejne próbki krwi pobierane są po godzinie i po 2 godzinach od wypicia roztworu. 

Normy OGTT w ciąży (według WHO i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego):

• na czczo: ≤92 mg/dl (5,1 mmol/l);
• po godzinie: ≤180 mg/dl (10,0 mmol/l);
• po 2 godzinach: ≤153 mg/dl (8,5 mmol/l).

Jeśli choć jeden z wyników przekracza normę, diagnozowana jest cukrzyca ciążowa.

Cukrzyca ciążowa – co jeść, a czego unikać?

Odpowiednia dieta w cukrzycy ciążowej pomaga w utrzymaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi, przez co zmniejsza ryzyko powikłań. Kobieta powinna zwrócić uwagę na jakość spożywanych produktów i wybierać te z niskim indeksem glikemicznym (≤55).

Aby utrzymać stabilny poziom cukru we krwi, warto spożywać regularne, ale mniejsze posiłki (najlepiej 5–6 razy dziennie) w równych odstępach czasu. Ważne jest także odpowiednie nawodnienie (woda, niesłodzona herbata). Posiłki powinny składać się z białka i tłuszczów połączonych z węglowodanami, co pomoże uniknąć gwałtownych wzrostów poziomu glukozy. 

Dieta cukrzycowa w ciąży – co jeść?

• produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG) – pełnoziarniste pieczywo, brązowy ryż, kasza gryczana, komosa ryżowa, płatki owsiane,
• warzywa nieskrobiowe – brokuły, szpinak, cukinia, papryka, sałata, ogórek, kalafior
• chude białko – drób, chude mięso, jaja, ryby, tofu, rośliny strączkowe,
• zdrowe tłuszcze – oliwa z oliwek, awokado, orzechy, nasiona chia, siemię lniane, tłuste ryby (łosoś, makrela),
• produkty mleczne o niskiej zawartości tłuszczu – jogurt naturalny, kefir, twaróg,
• świeże owoce o niskim IG – jagody, maliny, truskawki, jabłka, grejpfruty.

Jakie produkty podnoszą cukier w ciąży?

• cukry proste – słodycze, ciasta, dżemy, napoje gazowane, soki owocowe,
• biała mąka i produkty z niej wykonane – białe pieczywo, biały makaron, drożdżówki, pączki,
• węglowodany proste – słodycze, ciasta, pączki, drożdżówki, dżemy, miód, słodzone i gazowane napoje, soki owocowe, nektary, białe pieczywo, makaron, ryż, frytki, chipsy, chrupki kukurydziane, słodkie płatki śniadaniowe, ziemniaki (szczególnie purée i frytki), kukurydza, gotowana marchewka, chipsy, dania instant,
• tłuste i przetworzone produkty – fast food, smażone mięsa, wędliny o wysokiej zawartości tłuszczu.

Cukrzyca ciążowa – leczenie

Leczenie cukrzycy ciążowej polega głównie na kontrolowaniu poziomu glukozy we krwi. Istotnym elementem terapii (obok diety) jest regularna aktywność fizyczna, np.: spacery, pływanie czy joga. 

Pacjentka powinna monitorować poziomu glukozy we krwi kilka razy dziennie, zazwyczaj przed posiłkami i dwie godziny po nich. Kiedy dieta i aktywność fizyczna nie pomagają w optymalnym zarządzaniu chorobą, konieczne może okazać się leczenie farmakologiczne. Najczęściej stosowaną metodą jest insulinoterapia (podskórne podawanie insuliny krótko- lub długo działającej), która pozwala skutecznie obniżyć poziom cukru. 

Leczenie insuliną po porodzie zazwyczaj nie jest konieczne, chyba że u kobiety w ciąży zdiagnozowano cukrzycę typu 1. (insulinozależną) – chorobę przewlekłą i nieuleczalną. W przypadku cukrzycy typu 2 istnieje możliwość leczenia doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi po zakończeniu etapu karmienia piersią. Decyzję o kontynuacji lub zmianie terapii podejmuje lekarz prowadzący, który uwzględnia stan zdrowia pacjentki oraz dziecka. 

Nieleczona cukrzyca ciążowa a poród – zagrożenia dla dziecka i matki 

Nieleczona cukrzyca ciążowa może mieć wpływ na przebieg porodu. U kobiet z niekontrolowaną chorobą istnieje większe ryzyko makrosomii płodu (nadmiernej masy urodzeniowej dziecka, tj. powyżej 4000–4500 g), co może utrudniać poród siłami natury i prowadzić do urazów okołoporodowych. W takich przypadkach często zaleca się cesarskie cięcie. U narodzonego dziecka może wystąpić z kolei hipoglikemia (spadek poziomu glukozy we krwi), problemy z oddychaniem, żółtaczka noworodkowa oraz zwiększone ryzyko otyłości i cukrzycy typu 2 w przyszłości.

U ciężarnej cukrzyca zwiększa ryzyko infekcji układu moczowego oraz przyczynia się do rozwoju cukrzycy typu 2 po rozwiązaniu. Ponadto może prowadzić do przedwczesnego porodu, stanu przedrzucawkowego czy nadciśnienia ciążowego, a w niektórych przypadkach nawet do obumarcia płodu w trzecim trymestrze ciąży. 

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące cukrzycy ciążowej.