Cukrzyca typu 2 (insulinoniezależna) – objawy, leczenie, dieta

Najważniejsze informacje:

• W przypadku cukrzycy typu 2 komórki organizmu stają się oporne na działanie insuliny – hormonu odpowiedzialnego za regulację poziomu cukru we krwi. 
• Główne objawy choroby to m.in.: częste oddawanie moczu, nadmierne pragnienie, ciągłe uczucie głodu, zmęczenie, zaburzenia widzenia oraz trudno gojące się rany.
• Leczenie farmakologiczne obejmuje stosowanie doustnych preparatów przeciwcukrzycowych (np. metforminy) i środków zmniejszających ryzyko chorób sercowo-naczyniowych (np. flozyn czy agonistów receptora GLP-1). 
• Efektywne leczenie cukrzycy typu 2 opiera się również na odpowiedniej diecie oraz aktywności fizycznej – czynnikach, które pomogą pacjentowi w utrzymaniu prawidłowej masy ciała. 

W przebiegu cukrzycy typu 2 organizm nie wykorzystuje efektywnie insuliny, co prowadzi do przewlekłej hiperglikemii – podwyższonego poziomu glukozy we krwi. Wśród objawów choroby należy wymienić m.in.: częste oddawanie moczu, nadmierne pragnienie, zmęczenie, a także zaburzenia widzenia i problemy z gojeniem się ran. U diabetyków stosuje się leki obniżające poziom cukru we krwi (np. metforminę, leki inkretynowe, insulinę). Trzeba jednak pamiętać, że – obok leczenia farmakologicznego – bardzo ważną funkcję pełni również dieta składająca się z produktów o niskim indeksie glikemicznym (IG).

Cukrzyca typu 2 – co to za choroba?

Cukrzyca typu 2 (ICD-10: E11; cukrzyca drugiego stopnia, cukrzyca nieinsulinozależna) to przewlekła choroba metaboliczna związana z hiperglikemią, tj. podwyższonym poziomem glukozy utrzymującym się we krwi. 

Cukrzyca drugiego stopnia stanowi 90 do 95% wszystkich przypadków. Najczęściej dotyka dorosłych, zwłaszcza po 30. r.ż., jednak coraz częściej diagnozuje się ją także u dzieci i młodzieży, co wynika m.in. z ograniczenia aktywności fizycznej oraz konsumpcji żywności przetworzonej i wysokokalorycznej. 

Przyczyny cukrzycy typu 2 – co ją powoduje? 

Występowanie cukrzycy typu 2 wiąże się najczęściej z nadwagą lub otyłością (80% przypadków). 

• Kobiety z BMI ≥ 25 kg/m są szczególnie narażone na rozwój cukrzycy, zwłaszcza jeśli chorują na otyłość brzuszną (obwód talii > 80 cm). 
• U mężczyzn zwiększone ryzyko zachorowania występuje przy BMI ≥ 27–28 kg/m², a także – podobnie jak u kobiet – w przypadku otyłości trzewnej (obwód talii > 102 cm). 

Pozostałe przyczyny cukrzycy typu 2 to: 

• obciążony wywiad rodzinny,
• przebyta cukrzyca ciążowa,
• urodzenie dziecka o masie powyżej 4000 g,
• rozpoznany stan przedcukrzycowy,
• niedostateczna aktywność fizyczna lub jej brak,
• nadciśnienie tętnicze,
• zaburzenia gospodarki lipidowej – niski poziom HDL (poniżej 40 mg/dl) lub wysoki poziom trójglicerydów (powyżej 150 mg/dl),
• choroby sercowo-naczyniowe,
• zespół policystycznych jajników (PCOS).

Cukrzyca typu 2 – objawy

Objawy zazwyczaj rozwijają się stopniowo i początkowo mogą nie być łączone z rozwojem cukrzycy, dlatego diagnoza bywa często stawiana już w zaawansowanym stadium choroby. 

Nieswoiste objawy (zaburzenia koncentracji i/lub widzenia czy problemy z oddychaniem) powinny skłonić do wykonania odpowiednich badań diagnostycznych w kierunku cukrzycy.

Pierwsze i najczęstsze objawy cukrzycy typu 2

Objawy cukrzycy typu 2 są różnorodne, dlatego osoby dorosłe (nie tylko z grup ryzyka) powinny regularnie kontrolować poziom cukru we krwi (przynajmniej raz do roku).

Do objawów cukrzycy insulinoniezależnej zalicza się m.in.: 

• wzmożone pragnienie (polidypsja), 
• częste oddawanie moczu (poliuria, wielomocz), 
• spadek masy ciała (mimo zwiększonego apetytu),
• infekcje i stany zapalne narządów moczowo-płciowych (zapalenie pęcherza moczowego, cewki moczowej, żołędzi i napletka, grzybica pochwy)
• zakażenia grzybicze między fałdami skórnymi, na błonach śluzowych i paznokciach wywołane przez grzyby z gatunku Candida albicans,
• osłabienie, przewlekłe zmęczenie i senność,
• zaburzenia widzenia,
• uczucie drętwienia i tzw. mrowienia w kończynach,
• swędzenie skóry, która staje się sucha, mniej elastyczna i może pękać,
• czyraki, zapalenie mieszków włosowych, ropnie,
• trudno i długo gojące się rany.

Jaki poziom cukru może oznaczać cukrzycę?

Diagnostyka cukrzycy typu 2 opiera się na ocenie objawów klinicznych oraz wynikach badań laboratoryjnych, w tym na pomiarach poziomu cukru we krwi, które mogą być wykonywane na czczo i po posiłku. 

Prawidłowe stężenie glukozy we krwi wynosi 70–99 mg/dl. W przypadku podwyższonego poziom cukru, czyli ≥ 126 mg/dl, badanie należy powtórzyć za kilka dni. 

Inne możliwości diagnostyczne, z których może skorzystać lekarz w przypadku podejrzenia cukrzycy typu 2, to: 

• doustny test obciążenia glukozą (OGTT), 
• oznaczenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c), 
• lipidogram (cholesterol, triglicerydy), 
• monitorowanie funkcji nerek, tu: badanie ogólne moczu, oznaczenie kreatyniny we krwi, ocena wskaźnika filtracji kłębuszkowej (eGFR), test na obecność albuminy w moczu. 

Cukrzyca typu 2 – leczenie 

Leczenie cukrzycy typu 2 powinno obejmować zmianę stylu życia, jak i farmakoterapię. Podstawą są tutaj trwałe modyfikacje w diecie oraz regularna aktywność fizyczna – te dwa czynniki pomagają kontrolować i utrzymywać prawidłową masę ciała, regulują poziom cukru we krwi, a także zapobiegają powikłaniom. 

Doustne leki przeciwcukrzycowe stosuje się zazwyczaj w początkowych stadiach choroby, zwłaszcza gdy zmiana stylu życia i nawyków żywieniowych nie wystarcza, aby utrzymywać prawidłowy poziom cukru we krwi u pacjenta. Insulina z kolei jest włączana do terapii, kiedy – mimo stosowania leków na cukrzycę – nie jest możliwe osiągnięcie docelowych wartości poziomu glukozy we krwi. 

Leczenie cukrzycy wiąże się również z regularnym sprawdzaniem glikemii za pomocą glukometru lub systemu CGM (continuous glucose monitoring), a także systematycznym oznaczaniem hemoglobiny glikowanej. Warto podkreślić, że na skuteczność terapii wpływa przede wszystkim codzienne zaangażowanie pacjenta w kontrolowanie objawów choroby. 

Działanie metforminy a leczenie cukrzycy typu 2

Metformina to lek pierwszego rzutu stosowany u pacjentów z cukrzycą typu 2. Preparaty z jej zawartością są dostępne na receptę.

Metformina poprawia wrażliwość tkanek na działanie insuliny, a także obniża poziom cukru we krwi, zmniejszając częściowo wchłanianie glukozy z jelit. 

Warto podkreślić, że w przeciwieństwie do niektórych leków przeciwcukrzycowych (np. sulfonylomiedów) działanie metforminy nie prowadzi do hipoglikemii (spadków stężenia glukozy poniżej normy). 

Metformina nie jest lekiem na odchudzanie, ułatwia jednak kontrolowanie masy ciała, zwłaszcza u pacjentów z nadwagą lub otyłością. 

Leki na cukrzycę bez metforminy

Leki na cukrzycę typu 2, które nie zawierają metforminy, to: 

• pochodne sulfonylomocznika – stymulują komórki β trzustki do wydzielania insuliny, w wyniku czego obniżają stężenie glukozy we krwi; 
• inhibitory α-glukozydazy – zapobiegają wahaniom cukru we krwi po posiłkach, ponieważ spowalniają proces rozkładu węglowodanów złożonych na cukry proste, dzięki czemu wchłanianie glukozy do krwi odbywa się wolniej. 

Wymienione wyżej leki są dostępne wyłącznie na receptę.

Nowoczesne leki na cukrzycę typu 2

W ostatnich latach na rynku pojawiły się nowoczesne leki – np. agoniści receptorów GLP-1 oraz tirzepatyd – które dzięki zaawansowanym mechanizmom działania umożliwiają skuteczne kontrolowanie poziom cukru we krwi, wspierają walkę z otyłością u pacjentów z cukrzycą, a także zmniejszają ryzyko rozwoju powikłań. 

• Semaglutyd – należy do grupy leków znanych jako analogi GLP-1 (glukagonopodobny peptyd-1). Jest stosowany w leczeniu cukrzycy typu 2, a także w terapii wspomagającej redukcję masy ciała u pacjentów z nadwagą lub otyłością. To nowoczesny lek w formie zastrzyków lub tabletek, który może znacząco poprawić jakość życia osób z cukrzycą typu 2. 
• Tirzepatyd (dualny agonista receptorów GLP-1 i GIP), dulaglutyd (selektywny agonista receptorów GLP-1) – to leki w formie zastrzyków podskórnych, które stymulują wydzielanie insuliny w zależności od poziomu glukozy, hamują wydzielanie glukagonu (co ogranicza uwalnianie glukozy z wątroby) oraz spowalniają opróżnianie żołądka, zmniejszając poposiłkowy wzrost poziomu glukozy. Ponadto wpływają na ośrodkowy układ nerwowy, zwiększając uczucie sytości i redukując uczucie głodu. Dzięki wspomnianym mechanizmom umożliwiają lepszą kontrolę glikemii oraz wspomagają leczenie otyłości. 
• Połączenie insuliny glargine i liksysenatydu w formie roztworu do wstrzykiwań podskórnych – skutecznie wspiera kontrolę cukrzycy typu 2. Glargine to substancja o przedłużonym działaniu, która pomaga utrzymać stabilną glikemię przez 24 godziny, naśladując fizjologiczny rytm wydzielania insuliny. Z kolei mechanizm działania liksyzenatyd (analog GLP-1) jest zbliżony do wspomnianego wcześniej dulaglutydu. 
• Flozyny (dapagliflozyna, empagliflozyna, kanagliflozyna) w formie tabletek doustnych – uniemożliwiają ponowne wchłanianie glukozy do krwi, co powoduje jej wydalanie z moczem – w efekcie dochodzi do obniżenia poziomu cukru. Ponadto zmniejszają ryzyko niewydolności serca i uszkodzenia nerek. 

Stosowanie wspomnianych leków (dostępnych na receptę) wymaga regularnych konsultacji z lekarzem prowadzącym. 

Leczenie insuliną w cukrzycy typu 2 – kiedy jest konieczne? 

Insulina zostaje włączona do leczenia cukrzycy typu 2, kiedy inne metody terapii (np. stosowanie preparatów doustnych czy analogów GLP-1 i zmiana stylu życia) nie zapewniają odpowiedniej kontroli poziomu glukozy we krwi. Leczenie insuliną w przypadku cukrzycy typu 2 może być czasowe lub długoterminowe. 

Decyzja dotycząca rozpoczęcia insulinoterapii, dawkowania, a także doboru insuliny jest podejmowana przez lekarza prowadzącego na podstawie wyników badań oraz indywidualnych potrzeb pacjenta. W leczeniu cukrzycy typu 2 insulinę często stosuje się w połączeniu z doustnymi lekami hipoglikemizującymi.

Wskazania do włączenia insuliny u pacjenta z cukrzycą typu 2 to:

• utrzymujące się wysokie poziomy glukozy we krwi;
• hiperglikemia poposiłkowa;
• stany wymagające intensywnej kontroli glikemii (infekcje, stany zapalne, zawał serca, udar mózgu, zabieg chirurgiczny);
• planowanie ciąży lub ciąża;
• niewydolność nerek, choroby wątroby i serca, 
• nietolerancja lub działania niepożądane leków doustnych,
• zmniejszenie wydzielania insuliny endogennej potwierdzone badaniami, np. niskim stężeniem peptydu C. 

W leczeniu cukrzycy typu 2 wykorzystuje się insuliny o różnym czasie działania, tj.:

• krótko działające – są podawane przed posiłkami w celu kontrolowania wzrostu poziomu glukozy po jedzeniu; działanie rozpoczyna się po 30 minutach i trwa od 6 do 8 godzin;
• szybko działające (analogowe) – dzięki szybkiemu początkowi działania ułatwiają precyzyjne dobieranie dawki adekwatne do ilości węglowodanów zawartych w posiłku; działanie rozpoczyna się w ciągu 10–20 minut i trwa od 4 do 6 godzin; 
• o pośrednim czasie działania – stosowane w celu utrzymania stabilnego poziomu glukozy między posiłkami oraz w nocy; działanie rozpoczyna się po 1–2 godzinach i trwa od 18 do 24 godzin;
• długo działające – pomagają w utrzymaniu stałego poziomu insuliny w organizmie przez całą dobę; działanie rozpoczyna się po 1–2 godzinach i trwa od 24 do nawet 42 godzin; 
• mieszane (dwufazowe) – połączenie insuliny szybko lub krótko działającej z insuliną o pośrednim czasie działania; działanie rozpoczyna się po ok. 30–60 min i trwa od 12 do 22 godzin. 

Czy cukrzyca typu 2 jest uleczalna?

Cukrzyca typu 2 jest chorobą przewlekłą, której nie da się całkowicie wyleczyć, jednak w niektórych przypadkach możliwa jest remisja. Jest to stan, kiedy poziom cukru we krwi utrzymuje się w granicach normy bez konieczności stosowania leków przeciwcukrzycowych. Remisję można osiągnąć dzięki trwałym zmianom: zdrowej diecie, regularnej aktywności fizycznej i redukcji masy ciała. Trzeba jednak pamiętać, że objawy cukrzycy mogą powrócić, jeśli jakość stylu życia pacjenta ulegnie pogorszeniu.

Choć wyleczenie cukrzycy nie jest możliwe, wczesne rozpoznanie oraz odpowiednia terapia pomagają zmniejszyć ryzyko powikłań (np. nefropatii czy retinopatii cukrzycowej) i znacząco poprawiają jakość życia diabetyków (potocznie cukrzyków).

Jaka dieta pomaga w leczeniu cukrzycy typu 2?

Odpowiednio przygotowany plan żywieniowy dla diabetyka pozwala m.in. na stabilizację poziomu cukru we krwi. Ponadto zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę oraz zapobiega powikłaniom związanym z chorobą. Odpowiednia dieta dla osoby z cukrzycą typu 2 pomaga także zredukować masę ciała. 

W razie wątpliwości warto skorzystać z konsultacji z dietetykiem, który – biorąc pod uwagę ogólny stan zdrowia i potrzeby pacjenta – opracuje optymalny plan żywieniowy. 

Co może jeść osoba z cukrzycą typu 2?

W diecie dla diabetyka należy uwzględnić przede wszystkim produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG), dzięki czemu glukoza z posiłków będzie uwalniana do krwi stopniowo. Poniżej zebrano kategorie produktów spożywczych odpowiednich dla osób z cukrzycą wraz z przykładami. 

• Warzywa niskoskrobiowe (brokuły, szpinak, cukinia, papryka, ogórek, sałata, kapusta) – zawierają dużą ilość błonnika, który pomaga w utrzymaniu prawidłowego poziomu cukru we krwi.
• Owoce o niskim indeksie glikemicznym (jagody, maliny, wiśnie, kiwi, grejpfrut, jabłka, brzoskwinie) – choć zawierają naturalne cukry, wybór tych o niskim IG pozwoli uniknąć gwałtownego wzrostu poziomu glukozy we krwi.
• Produkty bogate w błonnik (otręby owsiane, siemię lniane, nasiona chia, migdały) – wspierają kontrolę glikemii, wspomagają procesy trawienne, a dodatkowo pozostawiają uczucie sytości na dłużej. 
• Pełnoziarniste produkty zbożowe (brązowy ryż, komosa ryżowa, kasza gryczana, chleb pełnoziarnisty, płatki owsiane) – dostarczają błonnika oraz składników mineralnych, po ich spożyciu poziom cukru we krwi wzrasta wolniej (stopniowo).
• Rośliny strączkowe (soczewica, ciecierzyca, fasola, groch, soja) – są bogatym źródłem błonnika, białka roślinnego i węglowodanów o niskim IG. 
• Zdrowe tłuszcze (oliwa z oliwek, awokado, orzechy włoskie, migdały, olej lniany) – wspierają funkcjonowanie serca, mózgu oraz układu nerwowego, pomagają utrzymać uczucie sytości, a także nie powodują gwałtownych wahań poziomu cukru we krwi. 
• Chude białko (pierś z kurczaka, indyk, łosoś, dorsz, tofu, białka jaj) – pomaga w budowie mięśni i stabilizuje poziom cukru we krwi, szczególnie w połączeniu z produktami bogatymi w błonnik.
• Niskotłuszczowe i naturalne produkty mleczne bez dodatku cukru (jogurt naturalny, kefir, mleko o obniżonej zawartości tłuszczu, ser twarogowy) – dostarczają białka i wapnia niezbędnych dla zdrowia kości i prawidłowego funkcjonowania mięśni.
• Zioła i przyprawy (np. cynamon, kurkuma, imbir, czosnek, oregano, bazylia) – wpływają korzystnie na poziom cukru we krwi dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym i przeciwutleniającym.
• Woda mineralna i niesłodzone napoje (napary ziołowe, zielona herbata, kawa bez cukru i śmietanki) – odpowiednie nawodnienie wspiera metabolizm oraz pomaga w utrzymaniu prawidłowego poziomu cukru we krwi. 

Czego nie powinna jeść osoba z cukrzycą typu 2?

Produkty o wysokim indeksie glikemicznym, bogate m.in. w cukry proste lub niezdrowe tłuszcze, powodują gwałtowny wzrost poziomu glukozy we krwi. Czego nie powinien jeść diabetyk, aby utrzymywać glikemię w zakresie docelowym oraz zmniejszyć ryzyko wystąpienia powikłań związanych z cukrzycą? 

• Cukry (węglowodany) proste (biały cukier, syropy glukozowo-fruktozowe, miód, dżemy słodzone cukrem) – mają bezpośredni wpływ na poziom glukozy we krwi, ponieważ są szybko trawione i wchłaniane przez organizm. Po ich spożyciu glukoza dostaje się do krwiobiegu niemal natychmiast, co prowadzi do gwałtownego wzrostu glikemii.
• Słodycze (ciastka, batoniki, cukierki, czekolady mleczne, kremy do smarowania pieczywa na bazie cukru) – to nie tylko źródło cukrów prostych, ale także niezdrowych tłuszczów, które wpływają negatywnie na zdrowie metaboliczne.
• Słodzone i gazowane napoje, soki oraz nektary, napoje energetyczne – są jednym z głównych źródeł tzw. pustych kalorii i szybkowchłanialnych cukrów, które powodują duże wahania glukozy.
• Rafinowane produkty zbożowe (biały chleb, biały ryż, makaron z białej mąki, pieczywo tostowe) – pozbawione błonnika trawią się szybciej, co sprzyja gwałtownemu wzrostowi poziomu cukru we krwi.
• Tłuszcze nasycone i tłuszcze trans (tłuste mięso, masło, smalec, margaryny twarde, fast food, gotowe wypieki) – zmniejszają wrażliwość na insulinę i przyczyniają się do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, które są częstym powikłaniem cukrzycy. 
• Produkty o wysokim indeksie glikemicznym (biały chleb, słodkie płatki śniadaniowe, purée ziemniaczane, frytki, produkty na bazie mąki pszennej) – powodują szybki wzrost poziomu cukru we krwi i utrudniają kontrolę glikemii.
• Alkohol i napoje wysokokaloryczne (piwo, likiery, drinki z syropami, słodzone koktajle mleczne) – mogą zakłócać gospodarkę węglowodanową i przyczyniać się do przyrostu masy ciała.
• Produkty przetworzone (dania instant, chipsy, gotowe zupy w proszku, konserwy z dodatkiem cukru i soli) – mają negatywny wpływ na poziom cukru we krwi, ponieważ zawierają cukry proste, niezdrowe tłuszcze oraz duże ilości soli. Ich spożywanie może prowadzić do wahań glukozy, insulinooporności, otyłości i poważnych powikłań związanych z cukrzycą. 

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące cukrzycy typu 2.