Cukrzyca typu 1 a 2 – czym się różni?

Najważniejsze informacje 

• Cukrzyca typu 1 (insulinozależna) i cukrzyca typu 2 (nieinsulinozależna) to choroby metaboliczne, które różnią się przede wszystkim przyczyną, przebiegiem oraz metodami leczenia. 
• Cukrzyca insulinozależna (typu 1) jest wywołana przez autoimmunologiczne uszkodzenie komórek beta trzustki, które są odpowiedzialne za wydzielanie insuliny. Cukrzyca insulinoniezależna (typu 2) natomiast wiąże się z insulinoopornością i występuje najczęściej u osób z nadwagą lub otyłością. 
• Objawy cukrzycy typu 1 zazwyczaj występują nagle. Cukrzyca typu 2 z kolei rozwija się stopniowo, co sprawia, że diagnoza często zostaje postawiona, dopiero gdy poziom glukozy we krwi jest już znacznie podwyższony lub wystąpią pierwsze powikłania.
• Pacjenci z cukrzycą typu 1 od chwili diagnozy muszą codziennie przyjmować insulinę, wykonując podskórne zastrzyki lub korzystając z pompy. U chorych z cukrzycą typu 2 poziom glukozy we krwi można kontrolować przy pomocy leków hipoglikemizujących, diety i aktywności fizycznej, jednak w niektórych sytuacjach insulinoterapia może okazać się koniecznością. 

Cukrzyca typu 1 i cukrzyca typu 2 to choroby metaboliczne, które prowadzą do podwyższonego poziomu glukozy we krwi (hiperglikemii), jednak rozwijają się w wyniku odmiennych mechanizmów. W przypadku cukrzycy typu 1 i typu 2 różnic jest więcej – dotyczą one przebiegu obu chorób, czynników ryzyka oraz metod leczenia. 

Cukrzyca typu 1 i cukrzyca typu 2 – nie tylko różnice 

Czynniki genetyczne oraz środowiskowe mogą wpływać zarówno na rozwój cukrzycy typu 1, jak i typu 2. Co więcej, oba rodzaje choroby są związane z wysokim poziomem glukozy we krwi (hiperglikemią) wynikającym z zaburzeń w produkcji oraz działaniu insuliny. 

W znacznej części podobieństwa dotyczą również objawów cukrzycy insulinozależnej oraz nieinsulinozależnej – nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu, zmęczenie, niewyraźne widzenie.

Leczenie w obu przypadkach polega głównie na utrzymywaniu właściwego poziomu glukozy we krwi. Trzeba też pamiętać, że – niezależnie od typu – niekontrolowana cukrzyca prowadzi do powikłań.  

Czym się różni cukrzyca typu 1 od typu 2 – przyczyny rozwoju

Cukrzyca typu 1 jest chorobą autoimmunologiczną – układ odpornościowy atakuje i niszczy komórki beta trzustki, w wyniku czego insulina przestaje być produkowana. To z kolei prowadzi do wysokiego poziomu glukozy we krwi. Typ 1 cukrzycy występuje głównie u dzieci i młodzieży.

Cukrzyca typu 2 rozwija się głównie w wyniku insulinooporności – komórki stają się mniej wrażliwe na działanie hormonu. Z czasem trzustka nie jest w stanie produkować wystarczającej ilości insuliny. Cukrzyca insulinoniezależna jest ściśle związana z otyłością, brakiem aktywności fizycznej i niezdrową dietą. Najczęściej diagnozuje się ją u osób dorosłych, jednak w ostatnich latach coraz częściej również u nastolatków i dzieci.

Cukrzyca typu 1 a 2 – czynniki ryzyka

Do rozwoju cukrzycy typu 1 mogą doprowadzić:

• predyspozycje rodzinne (w przypadku bliskich krewnych z cukrzycą typu 1),
• obecność określonych genów predysponujących, 
• wiek (często diagnozowana u dzieci i młodzieży),
• częste infekcje wirusowe,
• inne choroby autoimmunologiczne (np. choroby tarczycy).

Ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 zwiększają:

• nadwaga lub otyłość,
• niska aktywność fizyczna lub jej brak,
• wysoka zawartość tłuszczów i cukrów w diecie, 
• predyspozycje genetyczne (rodzinne występowanie cukrzycy), 
• nadciśnienie, wysoki poziom cholesterolu,
• niedobory snu,
• wiek>45 lat,
• przebyta cukrzyca ciążowa i stan przedrzucawkowy,
• nadciśnienie tętnicze,
• przewlekły stres. 

Warto dodać, że witamina D odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu układu odpornościowego, regulacji poziomu glukozy we krwi, a także działaniu komórek beta trzustki, dlatego jej niedobór może przyczyniać się do rozwoju obu typów choroby.

Objawy cukrzycy typu 1 i typu 2

Objawy cukrzycy typu 1 pojawiają się nagle – w ciągu kilku dni lub tygodni. Z kolei cukrzyca typu 2 rozwija się stopniowo – w początkowej fazie choroby natężenie symptomów nie jest duże, dlatego łatwo je zlekceważyć. 

Najczęstsze objawy cukrzycy typu 1 to:

• nadmierne pragnienie (polidypsja),
• częste oddawanie moczu (poliuria), również w nocy,
• nagły spadek wagi (pomimo zwiększonego apetytu),
• uczucie głodu nawet po posiłku (polifagia),
• zmęczenie i osłabienie (niedobór energii spowodowany brakiem insuliny w organizmie),
• zaburzenia widzenia,
• zapach acetonu z ust. 

Do najczęstszych objawów cukrzycy typu 2 należą:

• przyrost masy ciała spowodowany insulinoopornością,
• napadowy głód,
• zwiększone pragnienie,
• zmęczenie i senność (zwłaszcza po posiłkach),
• częste oddawanie moczu,
• sucha i swędząca skóra oraz ciemne obszary w okolicy karku, pach, czy pachwin,
• liczne infekcje (zwłaszcza dróg moczowych i jamy ustnej),
• trudno gojące się rany oraz owrzodzenia (szczególnie na stopach),
• mrowienie lub drętwienie kończyn (neuropatia cukrzycowa),
• niewyraźne widzenie. 

Powyższe objawy wymagają niezwłocznej konsultacji z lekarzem i wykonania badań diagnostycznych (poziom glukozy we krwi lub test obciążenia glukozą). 

Różnice w przebiegu cukrzycy typu 1 i 2

Oba typy cukrzycy wymagają odpowiedniego leczenia i monitorowania, jednak różnią się znacząco dynamiką rozwoju oraz sposobami zarządzania chorobą.

Charakterystyka przebiegu cukrzycy typu 1

• Poziom glukozy we krwi może osiągać bardzo wysokie albo bardzo niskie wartości, powodując gwałtowne i silne objawy. 
• Wymaga systematycznej kontroli poziomu glukozy we krwi i codziennego podawania insuliny.
• Bez leczenia choroba szybko prowadzi do ciężkich powikłań (kwasica ketonowa).

Charakterystyka przebiegu cukrzycy typu 2

• Poziom glukozy we krwi jest nieco niższy, a objawy mniej nasilone (symptomy są często przypisywane innym schorzeniom, co opóźnia diagnozę).
• Leczenie polega na stosowaniu zbilansowanej diety, regularnej aktywności fizycznej i przyjmowaniu leków doustnych. Z czasem jednak ilość insuliny produkowanej przez trzustkę może się zmniejszać, co u części pacjentów wymaga wdrożenia insulinoterapii. 
• Choroba ma charakter progresywny. Źle kontrolowana lub nieleczona prowadzi do przewlekłych powikłań, takich jak: nefropatia, retinopatia czy choroby układu krążenia. 

Różnice w leczeniu cukrzycy typu 1 i 2

Leczenie cukrzycy typu 1 polega m.in. na regularnych pomiarach glikemii (glukometr lub system ciągłego monitorowania glikemii, CGM) oraz codziennym podawaniu insuliny (za pomocą wstrzykiwacza (potocznie pena) albo pompy). 

Dieta osoby z cukrzycą insulinozależną powinna opierać się na regularnych posiłkach, co pomoże w utrzymywaniu stabilnej glikemii. Ważne jest także kontrolowanie spożycia węglowodanów oraz wybieranie produktów o niskim indeksie glikemicznym, które wolniej podnoszą poziom glukozy we krwi. W diecie należy uwzględnić również białko (chude mięso, rośliny strączkowe, jogurty naturalne bez cukru) oraz zdrowe tłuszcze (orzechy, olej lniany, dorsz, makrela, pstrąg). Pacjent z cukrzycą typu 1 powinien unikać z kolei tłuszczów nasyconych (tłuste mięsa, przetworzona żywność) i tłuszczów trans (fast foody, produkty smażone i margaryny).

Głównym założeniem leczenia cukrzycy typu 2 jest zwiększenie wrażliwości organizmu na insulinę oraz utrzymanie prawidłowej masy ciała, co pozwala na stabilizację poziomu glukozy we krwi i zmniejszenie ryzyka rozwoju powikłań. 

Na ogół osoby z cukrzycą nieinsulinozależną powinny sprawdzać poziom glukozy 1–2 razy dziennie, np. przed posiłkami lub 2 godziny po jedzeniu, jednak częstotliwość pomiarów glikemii zależy przede wszystkim od indywidualnych potrzeb pacjenta, zaleceń diabetologa oraz wybranej metody leczenia. 

Leczenie cukrzycy nieinsulinozależnej (typu 2) zwykle rozpoczyna się od stosowania doustnych środków przeciwcukrzycowych (metformina, inhibitory DPP-4, agoniści GLP-1 czy sulfonylomoczniki), które – w początkowych stadiach choroby – umożliwiają optymalne zarządzanie glikemią. Wraz z postępem cukrzycy skuteczność leków doustnych może się jednak zmniejszać – wtedy konieczne jest rozpoczęcie insulinoterapii. 

Celem diety stosowanej w cukrzycy typu 2 jest utrzymanie stabilnego poziomu glukozy, zapobieganie skokom glikemii, a także wspieranie kondycji serca oraz naczyń krwionośnych. Węglowodany powinny pochodzić głównie z pełnoziarnistych produktów (pełnoziarnisty chleb, kasze, brązowy ryż, makaron pełnoziarnisty), warzyw i strączków o niskim indeksie glikemicznym. Do posiłków warto włączyć białko (kurczak, indyk, chudy twaróg, tofu) oraz zdrowe tłuszcze (oliwa z oliwek, orzechy, awokado oraz nasion chia). Unikać należy tłuszczów nasyconych, które znajdują się m.in. w przetworzonych produktach spożywczych, a także węglowodanów prostych (słodycze, soki, napoje gazowane). 

Leczenie cukrzycy – niezależnie od typu – trwa do końca życia, z tego względu nie można zapominać o systematycznych badaniach kontrolnych (np. HbA1c, profil lipidowy, kreatynina, eGFR, badanie ogólne moczu, mikroalbuminuria, morfologia krwi, kontrole okulistyczne). Ważną rolę odgrywają ponadto regularne wizyty u lekarza prowadzącego, który pomaga w dostosowaniu leczenia do indywidualnych potrzeb pacjenta (m.in. w doborze odpowiednich leków czy ustalaniu dawek insuliny). Systematyczne wizyty kontrolne pozwalają również na wczesne wykrycie ewentualnych powikłań i ich efektywne leczenie.

Cukrzyca stopnia 1 i 2 – ryzyko powikłań

Cukrzyca typu 1 wiąże się z większym ryzykiem nagłych powikłań, podczas gdy dla cukrzycy typu 2 charakterystyczne są przewlekłe problemy kardiologiczne, nerkowe i naczyniowe, które rozwijają się stopniowo. 

Osoby z cukrzycą typu 1 są narażone przede wszystkim na wystąpienie kwasicy ketonowej (DKA) – stanu, który może prowadzić do śpiączki – oraz hipoglikemii, czyli nagłego spadku poziomu glukozy we krwi (poniżej normy). Z kolei powikłania, takie jak: neuropatia, retinopatia i nefropatia, rozwijają się w wyniku długoletnich zaniedbań związanych z leczeniem oraz zarządzaniem chorobą. 

Cukrzyca typu 2 rozwija się stopniowo, często po wielu latach insulinooporności, dlatego powikłania mogą pojawić się później. U osób z cukrzycą nieinsulinozależną częściej występują problemy z sercem i naczyniami krwionośnymi (np. miażdżyca), nefropatia cukrzycowa oraz zespoły stopy cukrzycowej. Dodatkowo, osoby z tym typem cukrzycy są bardziej narażone na choroby układu krążenia i nadciśnienie.

Cukrzyca typu 2 a 1 – remisja i możliwość wyleczenia

Aktualnie cukrzyca typu 1 pozostaje chorobą nieuleczalną. U pacjentów może wystąpić jedynie częściowa remisja, czyli okres przejściowego ustąpienia objawów hiperglikemii. Jest to czas, gdy niezniszczone komórki beta trzustki produkują insulinę w ilościach wystarczających do częściowej kontroli glikemii. Trzeba jednak pamiętać, że tzw. miesiąc miodowy jest stanem tymczasowym, ponieważ finalnie proces autoimmunologiczny doprowadza do zniszczenia pozostałych komórek beta. 

Badania nad całkowitym wyleczeniem cukrzycy typu 1 obejmują wiele dziedzin nauki – od immunologii po inżynierię genetyczną. Celem projektów badawczych jest odkrycie sposobów na regenerację trzustki oraz zastąpienie komórek beta. Eksperymentalne terapie – transplantacja komórek wysp trzustkowych czy leczenie komórkami macierzystymi – znajdują się w fazie testów i nie są jeszcze dostępne na szeroką skalę. Równocześnie trwają prace nad rozwijaniem systemów zamkniętej pętli (tzw. sztuczna trzustka), które ułatwiają kontrolę glikemii i – chociaż nie zwalniają z dalszego leczenia – poprawiają komfort oraz jakość życia pacjentów. 

U części pacjentów z cukrzycą typu 2 możliwa jest z kolei trwała remisja. Sprzyjają jej czynniki, takie jak: utrata kilogramów i utrzymywanie prawidłowej masy ciała, dieta niskokaloryczna, a także regularna aktywność fizyczna. W utrzymaniu stanu remisji pomagają także nowoczesne leki (np. agoniści GLP-1), które zwiększają wrażliwość tkanek na insulinę. Warto pamiętać, że nawrót choroby jest możliwy, jeśli pacjent nie wykaże się konsekwencją i nie będzie przestrzegał diety oraz zasad zdrowego stylu życia. 

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące cukrzycy typu 1 i 2.