Najważniejsze informacje:

• Cukrzyca typu 1 (cukrzyca insulinozależna) to przewlekła choroba autoimmunologiczna, która dotyka głównie dzieci i młodzież, choć może wystąpić u osób w każdym przedziale wiekowym. 
• U pacjenta z cukrzycą organizm nie jest w stanie produkować insuliny – hormonu niezbędnego do regulacji stężenia glukozy we krwi. 
• Brak insuliny w organizmie prowadzi do hiperglikemii, czyli wysokiego poziomu glukozy we krwi, co w przyszłości może skutkować licznymi powikłaniami. 
• Przyczynami rozwoju cukrzycy typu 1 są czynniki genetyczne, autoimmunologiczne i środowiskowe. 
• Objawy cukrzycy insulinozależnej to m.in.:. wzmożone pragnienie, częste oddawanie moczu, niezamierzona utrata masy ciała, przewlekłe zmęczenie oraz zaburzenia widzenia.
• Leczenie cukrzycy typu 1 obejmuje systematyczną kontrolę stężenia glukozy we krwi oraz regularne podawanie insuliny. Istotne jest także przestrzeganie zasad diety odpowiedniej dla diabetyka, a także codzienna aktywność fizyczna. 

Cukrzyca typu 1 (insulinozależna) to przewlekła choroba metaboliczna o podłożu autoimmunologicznym, która objawia się hiperglikemią wynikającą z uszkodzenia komórek beta trzustki odpowiedzialnych za produkcję insuliny. Prowadzi to do konieczności codziennego podawania tego hormonu w postaci zastrzyków podskórnych. Wśród złożonych przyczyn wpływających na rozwój cukrzycy można wymienić predyspozycje genetyczne oraz czynniki środowiskowe. Objawy choroby pojawiają się nagle i mogą obejmować m.in.: nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu oraz utratę masy ciała. Na czym polega efektywne leczenie cukrzycy? Jaką rolę w terapii odgrywa dieta i wysiłek fizyczny? 

Co to jest cukrzyca typu 1 (cukrzyca insulinozależna)?

Cukrzyca typu 1 (ICD-10: E10), cukrzyca insulinozależna lub cukrzyca pierwszego stopnia, to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której organizm nie produkuje insuliny, co jest spowodowane uszkodzeniem komórek beta trzustki odpowiedzialnych za produkcję wspomnianego hormonu. W rezultacie dochodzi do hiperglikemii (wysoki poziom glukozy we krwi).

Na cukrzycę insulinozależną można zachorować w każdym wieku, jednak najczęściej jest diagnozowana u dzieci, młodzieży oraz młodych dorosłych (do 30. roku życia). Choroba rozwija się nagle i wymaga natychmiastowego włączenia leczenia insuliną. 

Przyczyny cukrzycy typu 1 u dzieci i młodzieży

Cukrzyca typu 1 u dzieci oraz młodzieży rozwija się głównie z powodu nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego, w wyniku której dochodzi do zniszczenia komórek beta trzustki. Na rozwój choroby wpływają ponadto czynniki genetyczne oraz środowiskowe i niektóre infekcje wirusowe. Warto podkreślić, że wystąpienie cukrzycy typu 1 nie jest związane ze stylem życia czy dietą dziecka.

Jakie są najważniejsze przyczyny rozwoju cukrzycy typu 1?

• Dziedziczenie w rodzinie – ryzyko zachorowania wzrasta, jeśli cukrzyca typu 1 występuje u krewnych dziecka, m.in.: u rodziców czy rodzeństwa. Predyspozycja do zachorowania wynika z obecności określonych genów, które wpływają na funkcjonowanie układu odpornościowego, jednak ich posiadanie nie oznacza, że cukrzyca na pewno się rozwinie. 
• Infekcje wirusowe – wirus odry oraz świnki czy enterowirusy zakłócają funkcjonowanie układu odpornościowego i mogą wywołać proces autoimmunologiczny.
• Czynniki hormonalne – okres intensywnych zmian hormonalnych (dojrzewanie) lub silny i przewlekły stres mogą nasilać istniejące procesy autoimmunologiczne oraz zwiększać zapotrzebowanie na insulinę. 

Cukrzyca typu 1 – objawy cukrzycy insulinozależnej

Organizm osoby z cukrzycą typu 1 nie może skutecznie regulować poziomu glukozy we krwi, co prowadzi do nagłego wystąpienia szeregu objawów o różnym stopniu nasilenia. 

Do najczęstszych objawów cukrzycy typu 1 należą: 

• wzmożone pragnienie (polidypsja) – odczuwanie intensywnego pragnienia i przyjmowanie dużych ilości płynów;
• częste oddawanie moczu (poliuria) – oddawanie dużych ilości moczu, często również w nocy (moczenie nocne u dzieci);
• utrata masy ciała – szybka utrata kilogramów, mimo normalnego lub zwiększonego apetytu; 
• zwiększony apetyt (polifagia) – nieustanne odczuwanie głodu, pomimo spożywania dużych ilości pokarmu; 
• osłabienie i zmęczenie – uczucie przewlekłego braku energii, problemy z koncentracją; 
• charakterystyczny zapach acetonu z ust – powstaje w wyniku spalania tłuszczów w organizmie;
• sucha skóra – wynika głównie z odwodnienia oraz zaburzeń krążenia, często pojawia się też uczucie pieczenia i świąd; 
• problemy z gojeniem ran – nawet drobne skaleczenia mogą goić się dłużej niż zwykle; 
• nawracające infekcje – utrzymująca się hiperglikemia osłabia układ odpornościowy i sprzyja rozwojowi drobnoustrojów, co prowadzi do częstych infekcji skóry, błon śluzowych lub dróg moczowych;
• zaburzenia widzenia – wysoki poziom glukozy we krwi może powodować zmiany w soczewce oka, prowadząc do rozmycia obrazu i słabszej ostrości widzenia.

Przy pomocy jakich badań diagnozuje się cukrzycę typu 1?

Diagnoza cukrzycy polega na oznaczeniu poziomu glukozy we krwi za pomocą badań laboratoryjnych, takich jak: pomiar glukozy na czczo, test tolerancji glukozy lub oznaczenie poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c). 

W przypadku podejrzenia cukrzycy typu 1 mogą być wykonywane również badania w kierunku obecności przeciwciał autoimmunologicznych. 

Jaki poziom glukozy we krwi oznacza cukrzycę typu 1?

Rozpoznanie cukrzycy typu 1 opiera się na pomiarach poziomu glukozy we krwi. Trzeba zaznaczyć, że ze względu na brak insuliny w organizmie może on wzrosnąć do niebezpiecznych wartości. 

• Glukoza na czczo: ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l): po co najmniej 8 godzinach postu.
• Test tolerancji glukozy (OGTT): glukoza po 2 godzinach ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l).
• Poziom hemoglobiny glikowanej (HbA1c): ≥ 6,5% (48 mmol/mol).
• Poziom glukozy w próbce krwi w dowolnym momencie: ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) z towarzyszącymi objawami cukrzycy (np. nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu).

Inne badania w kierunku diagnozy cukrzycy insulinozależnej

Oprócz wspomnianych wyżej testów diagnostyka cukrzycy typu 1 może obejmować także:

• badanie obecności autoprzeciwciał – np. przeciwciał przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego (GAD), przeciwciał przeciw wyspom trzustkowym (ICA) oraz przeciwciał przeciwko tyrozynazie fosfatazowej (IA2); 
• testy na obecność ciał ketonowych w moczu lub we krwi – potwierdzają występowanie kwasicy ketonowej (ostrego powikłania cukrzycy typu 1);
• oznaczenie mikroalbuminurii – badanie wykrywające małe ilości albuminy (białka) w moczu, które mogą być wczesnym wskaźnikiem uszkodzenia nerek;
• badania genetyczne – przeprowadzane w celu oceny ryzyka zachorowania, szczególnie w rodzinach, gdzie występują przypadki cukrzycy typu 1. 

Leczenie cukrzycy typu 1 – insulinoterapia

Celem insulinoterapii jest jak najwierniejsze odwzorowanie naturalnego rytmu wydzielania insuliny przez komórki beta trzustki, co pozwala na utrzymanie poziomu glukozy we krwi w granicach normy. 

Pacjenci z cukrzycą typu 1 muszą stosować się do zasad insulinoterapii intensywnej, która polega na wielokrotnych pomiarach poziomu glukozy we krwi w ciągu dnia i dostosowywaniu dawek insuliny do bieżącej glikemii oraz rodzaju posiłku. 

Insulina może być podawana na dwa sposoby: za pomocą wstrzykiwaczy do iniekcji podskórnych (potocznie zwanych penami) lub pomp insulinowych. Wstrzykiwacze umożliwiają precyzyjne dawkowanie insuliny w określonych porach dnia. Pompy insulinowe z kolei (podłączone do ciała na stałe) dostarczają insulinę w sposób ciągły, naśladując rytm wydzielania insuliny przez zdrową trzustkę.

Rodzaje insulin stosowanych w leczeniu cukrzycy typu 1

Istnieje kilka rodzajów insulin, które różnią się budową oraz czasem działania, co umożliwia wybór optymalnej terapii dostosowanej do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Ze względu na budowę i pochodzenie wyróżnić można: 

• insulinę ludzką (rekombinowaną) – jest identyczna z naturalną insuliną produkowaną przez ludzką trzustkę. Wytwarzana w laboratoriach przy użyciu technologii rekombinacji DNA, co zapewnia jej wysoką czystość; najczęściej stosowana insulina w leczeniu cukrzycy typu 1;
• insulinę zwierzęcą – pochodzi z trzustek świńskich lub bydła; obecnie rzadko stosowana z powodu rozwoju technologii produkcji insuliny ludzkiej;
• insulinę analogową – jej struktura została zmodyfikowana, aby uzyskać pożądane właściwości, takie jak szybsze lub dłuższe działanie; 
• insulinę szybko działająca (analogową) – jej działanie rozpoczyna się bardzo szybko po podaniu, a szczyt występuje w krótszym czasie niż w przypadku insuliny ludzkiej;
• insulinę długo działającą (analogową) – zapewnia stabilny poziom insuliny przez całą dobę, bez wyraźnego szczytu działania.

Ze względu na czas działania rozróżniamy:

• insuliny szybko działające – charakteryzują się szybkim początkiem działania (10–15 minut) i krótkim czasem działania (do 4 godzin); stosowane bezpośrednio przed posiłkami w celu kontrolowania wzrostu poziomu glukozy po ich spożyciu;
• insuliny krótko działające – zaczynają działać po około 30 minutach i utrzymują swoje działanie przez 4–6 godzin; również podawana przed posiłkami;
• insuliny o pośrednim czasie działania – działają od 4 do 12 godzin, zapewniając kontrolę glukozy przez całą dobę, zwłaszcza w nocy; pokrywają podstawowe zapotrzebowanie organizmu na insulinę, podawana zwykle dwa razy dziennie;
• insuliny długo działające – działają od 24 do 42 godzin; dzięki równomiernemu uwalnianiu insuliny przez całą dobę, utrzymują stały poziom hormonu w organizmie; podawane raz dziennie.

Rola diety w leczeniu cukrzycy typu 1

Zbilansowana dieta, bogata w błonnik, pełnowartościowe białko i zdrowe tłuszcze, odgrywa istotną rolę w leczeniu oraz zarządzaniu cukrzycą typu 1. Dzięki odpowiedniemu żywieniu oraz regularnym posiłkom (zazwyczaj co 3–4 godziny) możliwe jest utrzymanie stabilnego poziomu glukozy we krwi, a także prawidłowej masy ciała. W przypadku pacjentów z cukrzycą typu 1 ważne jest liczenie węglowodanów, które pozwala na precyzyjne dostosowanie dawki insuliny w zależności od rodzaju oraz ilości spożywanych produktów. Dobre opanowanie tej techniki pozwala na lepszą kontrolę glikemii, a ponadto zmniejsza ryzyko wystąpienia hipoglikemii i hiperglikemii. 

W diecie pacjenta z cukrzycą typu 1 można uwzględnić: 

• warzywa, szczególnie zielonolistne, bogate w błonnik oraz witaminy – szpinak, jarmuż, brokuły, cukinia; 
• owoce o niskim indeksie glikemicznym – jagody, maliny, truskawki, jabłka, grejpfruty,
• pełnoziarniste produkty zbożowe bogate w błonnik – brązowy ryż, kasza gryczana, płatki owsiane, pełnoziarnisty chleb;
• chude białko – drób, ryby, tofu, jaja oraz rośliny strączkowe;
• zdrowe tłuszcze – pochodzące z orzechów, nasion, oliwy z oliwek, awokado;
• nabiał o obniżonej zawartości tłuszczu – np. jogurty naturalne lub kefiry. 

Z diety osoby chorej na cukrzycę typu 1 należy wykluczyć:

• węglowodany proste, które powodują gwałtowny wzrost poziomu glukozy we krwi – biały chleb, ciasta, cukierki i inne słodycze; 
• słodzone napoje gazowane i soki owocowe z dodatkiem cukru – zawierają dużą ilość kalorii oraz bardzo szybko podnoszą poziom glukozy;
• produkty wysokoprzetworzone, które mogą pogarszać stan zdrowia i utrudniać kontrolę nad cukrzycą – fast food, chipsy, przekąski o wysokiej zawartości tłuszczu oraz soli; 
• tłuste mięsa oraz produkty smażone na głębokim tłuszczu – mogą wpływać negatywnie na poziom cholesterolu i ogólny stan zdrowia;
• alkohol (zwłaszcza w nadmiarze) – w znaczący sposób wpływa na poziom glukozy we krwi i działanie insuliny, co zwiększa ryzyko groźnej hipoglikemii. 

Cukrzyca pierwszego stopnia – aktywność fizyczna

Aktywność fizyczna wpływa korzystnie na zdrowie fizyczne i stan psychiczny pacjenta z cukrzycą typu 1. Dodatkowo regularny ruch zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań, takich jak: choroby sercowo-naczyniowe, neuropatia czy retinopatia. Co więcej, wysiłek fizyczny pomaga w optymalnym zarządzaniu poziomem glukozy we krwi, poprawia wrażliwość tkanek na insulinę, a także ułatwia utrzymywanie prawidłowej masy ciała. 

Osoby z cukrzycą typu 1 powinny regularnie monitorować poziom glukozy przed, w trakcie i po wysiłku, aby zapobiec zarówno spadkom, jak i wzrostom glikemii. Aby uniknąć wspomnianych ostrych powikłań, warto skonsultować plan treningowy z diabetologiem i/lub dietetykiem. Ważne jest również odpowiednie dostosowanie dawek insuliny oraz posiłków do rodzaju i intensywności aktywności fizycznej.

Zalecane formy aktywności dla pacjentów z cukrzycą typu 1 to:

• ćwiczenia wytrzymałościowe – szybki marsz, bieganie, nordic walking, jazda na rowerze i pływanie;
• trening aerobowy – taniec, zajęcia fitness, zumba;
• joga, pilates czy stretching – poprawiają elastyczność i działają relaksująco. 

Pacjentom z cukrzycą nie zaleca się natomiast intensywnych form aktywności fizycznej – szybkiego biegania czy podnoszenia dużych ciężarów – ponieważ mogą prowadzić do gwałtownych wahań poziomu glukozy, co zwiększa ryzyko hipoglikemii lub hiperglikemii.

Czy cukrzyca typu 1 jest dziedziczna?

Cukrzyca typu 1 nie jest chorobą dziedziczną w tradycyjnym rozumieniu, istnieje jednak pewne ryzyko genetyczne, które może predysponować do jej rozwoju.

Jeśli w rodzinie występuje przypadek cukrzycy typu 1, ryzyko zachorowania jest nieco wyższe. Trzeba natomiast podkreślić, że posiadanie genów predysponujących nie jest jednoznaczne z zachorowaniem w przyszłości. 

Choroba rozwija się głównie w wyniku interakcji genów (szczególnie tych związanych z układem odpornościowym) i czynników środowiskowych, takich jak np. infekcje wirusowe. 

Czy cukrzyca typu 1 jest uleczalna lub może się cofnąć? 

Obecnie cukrzyca typu 1 nie jest chorobą uleczalną, ponieważ organizm nie ma zdolności regenerowania uszkodzonych komórek beta trzustki. Choroba wymaga ciągłego monitorowania poziomu glukozy we krwi oraz podawania insuliny (iniekcje lub pompa insulinowa). 

Co odróżnia cukrzycę typu 1 i 2? 

Cukrzyca typu 1 i typu 2 to dwie choroby metaboliczne, które różnią się przede wszystkim przyczynami oraz mechanizmem rozwoju. 

• Cukrzyca typu 1 jest chorobą autoimmunologiczną – organizm niszczy komórki beta trzustki odpowiedzialne za produkcję insuliny, co prowadzi do jej całkowitego braku w organizmie. W cukrzycy typu 2 trzustka produkuje insulinę, lecz komórki ciała stają się oporne na jej działanie, a z czasem dochodzi do jej niedoboru. 
• Cukrzyca typu 1 występuje głównie u dzieci oraz młodych dorosłych, podczas gdy cukrzyca typu 2 rozwija się zwykle u osób starszych i jest często związana z otyłością, niewłaściwym stylem życia oraz predyspozycjami genetycznymi. 
• Leczenie cukrzycy typu 1 opiera się na codziennym podawaniu insuliny, natomiast cukrzyca typu 2 – w większości przypadków – może być kontrolowana za pomocą diety, aktywności fizycznej oraz doustnych leków przeciwcukrzycowych. Trzeba jednak zaznaczyć, że w niektórych sytuacjach konieczne jest wprowadzenie insulinoterapii. 

Profilaktyka cukrzycy typu 1

Ważną rolę w profilaktyce cukrzycy insulinozależnej odgrywają m.in. regularne badania przesiewowe w kierunku przeciwciał autoimmunologicznych, które mogą sygnalizować wczesne stadium procesu chorobowego. Choć nie ma sposobu, aby całkowicie zapobiec ewentualnemu rozwojowi cukrzycy typu 1, opisane niżej działania mogą w pewnym stopniu ograniczyć prawdopodobieństwo jej wystąpienia.

• Zapobieganie zakażeniom wirusowym – regularne szczepienia ochronne oraz przestrzeganie zasad higieny ograniczają ryzyko infekcji, które mogą wywołać reakcje autoimmunologiczne.
• Zdrowy styl życia – w rodzinach obciążonych cukrzycą typu 1 szczególnie ważna jest zbilansowana dieta, regularna aktywność fizyczna oraz utrzymywanie prawidłowej masy ciała.
• Unikanie przewlekłego stresu – przyspiesza procesy autoimmunologiczne i osłabia odporność organizmu.
• Unikanie czynników wyzwalających procesy autoimmunologiczne – w pierwszych miesiącach życia dzieci z wysokim ryzykiem genetycznym nie jest zalecana nadmierna podaż białka mleka krowiego i glutenu. 

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące cukrzycy typu 1 (insulinozależnej)