Stan przedcukrzycowy – objawy, dieta, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Stan przedcukrzycowy (prediabetes) oznacza, że poziom glukozy we krwi jest podwyższony, ale nie na tyle, aby można było postawić rozpoznanie cukrzycy typu 2.
• Główne czynniki ryzyka rozwoju prediabetes to: insulinooporność, spożywanie dużych ilości cukrów prostych i tłuszczów trans, otyłość (zwłaszcza brzuszna), brak aktywności fizycznej, przewlekły stres oraz predyspozycje genetyczne. 
• Stan przedcukrzycowy często przebiega bez wyraźnych objawów. Do symptomów, które powinny skłonić do wizyty u lekarza zaliczamy się m.in.: wzmożone pragnienie i zwiększone spożycie płynów, suchą skórę, częste oddawanie moczu, nadmierny głód (nawet po posiłku), przybieranie na wadze, zmęczenie czy problemy ze wzrokiem. 
• Pomiar glukozy na czczo jest podstawowym badaniem w diagnostyce stanu przedcukrzycowego. W celu dokładniejszej oceny zdolności organizmu do metabolizowania węglowodanów stosuje się również test obciążenia glukozą (OGTT). Oznaczenie poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c) dostarcza z kolei informacji o średniej glikemii w ciągu ostatnich 2–3 miesięcy, co umożliwia ocenę ryzyka rozwoju stanu przedcukrzycowego. 
• Leczenie opiera się głównie na zdrowej diecie, regularnej aktywności fizycznej, redukcji stresu oraz kontrolowaniu masy ciała. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić farmakoterapię, np. stosowanie metforminy, która poprawia wrażliwość tkanek na insulinę, lub inhibitorów SGLT-2 czy agonistów GLP-1. 
• Dieta osoby ze stanem przedcukrzycowym powinna być przede wszystkim zbilansowana i oparta na produktach o niskim indeksie glikemicznym (IG), co pomaga regulować poziom cukru we krwi. Należy unikać produktów wysoko przetworzonych, bogatych w cukry proste i tłuszcze trans. 

Stan przedcukrzycowy (prediabetes) to sytuacja, w której poziom glukozy we krwi jest wyższy niż norma, ale nie osiąga jeszcze wartości charakterystycznych dla cukrzycy typu 2. Może wynikać z insulinooporności, nieprawidłowej diety, nadwagi, otyłości lub braku aktywności fizycznej. Objawy stanu przedcukrzycowego to m.in.: nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu, zmęczenie oraz trudności w utracie masy ciała. Diagnostyka obejmuje pomiar glukozy na czczo, test obciążenia glukozą (OGTT) oraz oznaczenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c). Leczenie stanu przedcukrzycowego polega na zmianie stylu życia (zdrowa diecie, regularna aktywność fizyczna, redukcja masy ciała), a w niektórych przypadkach także na farmakoterapii (np. metformina).

Co to jest stan przedcukrzycowy (prediabetes)? 

Stan przedcukrzycowy (prediabetes, predyspozycja do rozwoju cukrzycy typu 2) – klasyfikowany w ICD-10 jako R73 – to stan, w którym poziom glukozy we krwi jest podwyższony, ale nie na tyle wysoki, aby spełniać kryteria diagnostyczne cukrzycy typu 2.

Stan przedcukrzycowy zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, chorób sercowo-naczyniowych i innych powikłań metabolicznych. Wczesne wykrycie i interwencja (zmiana stylu życia, dieta, aktywność fizyczna) mogą znacząco opóźnić lub zapobiec progresji do cukrzycy. 

Stan przedcukrzycowy w ciąży 

W przypadku kobiet ciężarnych stan przedcukrzycowy może wystąpić, jednak w diagnostyce zaburzeń gospodarki węglowodanowej u ciężarnych stosuje się inne kryteria niż u osób niebędących w ciąży. Zmiany hormonalne i metaboliczne zachodzące w trakcie ciąży mogą prowadzić do insulinooporności, co zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy ciążowej.

Normy diagnostyczne u kobiet ciężarnych różnią się od tych obowiązujących poza ciążą. Stan przedcukrzycowy nie jest stosowany jako osobna jednostka chorobowa w ciąży – diagnozuje się albo prawidłową tolerancję glukozy, albo cukrzycę ciążową (GDM).

Według rekomendacji Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego i Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wartości diagnostyczne w teście obciążenia glukozą (OGTT, oral glucose tolerance test) dla kobiet w ciąży są następujące:

• na czczo: ≥92 mg/dl (5,1 mmol/l) – nieprawidłowy wynik;
• po 1 godzinie: ≥180 mg/dl (10,0 mmol/l) – nieprawidłowy wynik;
• po 2 godzinach: ≥153 mg/dl (8,5 mmol/l) – nieprawidłowy wynik. 

Jeśli choć jedna z tych wartości jest przekroczona, diagnozuje się cukrzycę ciążową (GDM).

Stan przedcukrzycowy u dzieci 

Stan przedcukrzycowy u dzieci może wynikać z czynników genetycznych, insulinooporności lub niezdrowej diety. Objawy mogą być subtelne, np.: zwiększone pragnienie, zmęczenie lub przybieranie na wadze. 

Stan przedcukrzycowy u szczupłej osoby

Chociaż stan przedcukrzycowy często kojarzy się z nadwagą, może występować także u osób szczupłych. Może być to związane z genetyką, niską masą mięśniową, nieprawidłowym metabolizmem insuliny lub innymi czynnikami, np. stresem. 

Czy stan przedcukrzycowy można cofnąć?

Stan przedcukrzycowy jest odwracalny. Najważniejszą kwestią jest zmiana stylu życia, tj.: 

• zdrowa dieta (ograniczenie cukrów prostych, przetworzonej żywności), 
• regularna aktywność fizyczna, 
• redukcja stresu, 
• kontrola masy ciała. 

Z badań wynika, że 5–10% redukcji masy ciała i aktywność fizyczna (minimum 150 minut w ciągu tygodnia) mogą znacznie obniżyć ryzyko cukrzycy typu 2. 

Stan przedcukrzycowy – przyczyny

Jakie są główne przyczyny stanu przedcukrzycowego?

• Insulinooporność – komórki organizmu nie reagują prawidłowo na insulinę, co prowadzi do wzrostu poziomu glukozy we krwi.
• Nieprawidłowa dieta – nadmierne spożycie cukrów prostych, wysoko przetworzonych produktów i tłuszczów trans sprzyja zaburzeniom gospodarki węglowodanowej.
• Wysokie stężenie triglicerydów i niski poziom „dobrego” cholesterolu HDL – są związane z zespołem metabolicznym, który zwiększa ryzyko stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 2.
• Nadwaga i otyłość – zwłaszcza otyłość brzuszna zwiększa ryzyko insulinooporności.
• Brak aktywności fizycznej – siedzący tryb życia prowadzi do obniżonej wrażliwości komórek na insulinę.
• Predyspozycje genetyczne – osoby z rodzinną historią cukrzycy są bardziej narażone na rozwój stanu przedcukrzycowego.
• Przewlekły stres – prowadzi do wzrostu poziomu kortyzolu, który może zaburzać metabolizm glukozy.
• Zaburzenia hormonalne – np. zespół policystycznych jajników (PCOS) czy choroby tarczycy mogą zwiększać ryzyko insulinooporności.
• Zła jakość snu – chroniczny niedobór snu może zaburzać metabolizm glukozy i prowadzić do insulinooporności.

Stan przedcukrzycowy – objawy

Stan przedcukrzycowy charakteryzuje się niewielkim podwyższeniem poziomu cukru we krwi, który nie osiąga jeszcze wartości diagnostycznych dla cukrzycy typu 2 (glikemia na czczo wynosi od 100 do 125 mg/dl), co sprawia, że wiele osób nie odczuwa wyraźnych dolegliwości, a zaburzenia gospodarki węglowodanowej często pozostają niezdiagnozowane. Rozpoznanie stanu przedcukrzycowego często następuje przypadkowo, podczas rutynowych badań krwi. 

Jakie objawy mogą świadczyć o stanie przedcukrzycowym? 

• Wzmożone pragnienie oraz zwiększone spożycie płynów (polidypsja) – podwyższony poziom cukru może prowadzić do odwodnienia organizmu.
• Suchość w ustach – może występować w wyniku odwodnienia organizmu spowodowanego podwyższonym poziomem cukru we krwi.
• Częste oddawanie moczu – organizm stara się pozbyć nadmiaru glukozy poprzez nerki.
• Nadmierny głód, nawet po posiłku (polifagia) – komórki nie są w stanie efektywnie wykorzystać glukozy, co powoduje uczucie głodu.
• Przybieranie na wadze lub trudności w jej utracie – niewłaściwe przetwarzanie glukozy przez organizm prowadzi do magazynowania tłuszczu, co skutkuje przyrostem masy ciała. 
• Przewlekłe zmęczenie i brak energii – wynika z niedostatecznego wykorzystania glukozy przez komórki.
• Problemy ze wzrokiem („rozmazane” i niewyraźne widzenie) – wysokie stężenie cukru we krwi może powodować zmiany w soczewce oka, prowadząc do problemów z ostrością widzenia.
• Nawracające infekcje, w tym skórne i grzybicze – wysoki poziom cukru we krwi sprzyja namnażaniu się bakterii i grzybów, osłabiając układ odpornościowy. 
• Ciemniejsze plamy na skórze (tzw. rogowacenie ciemne) – często pojawiają się w miejscach zgięć skórnych (np. na szyi, łokciach, kolanach). Objaw ten może wskazywać na insulinooporność lub stan przedcukrzycowy. 
• Spowolnione gojenie się ran – wysokie stężenie glukozy we krwi może osłabić układ odpornościowy, utrudniając regenerację tkanek i spowalniając proces gojenia.

Testy na stan przedcukrzycowy – normy 

Jeśli pojawiają się objawy stanu przedcukrzycowego, należy skonsultować się z lekarzem i wykonać badania diagnostyczne – pomiar glukozy na czczo czy doustny test obciążenia glukozą (OGTT). Ignorowanie symptomów może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2 i groźnych powikłań zdrowotnych.

Stan przedcukrzycowy – kiedy mierzyć cukier? 

W Polsce stan przedcukrzycowy dotyka około 5 milionów osób, w szczególności w wieku 40–55 lat. 

• Osobom powyżej 45. roku życia zaleca się regularne badanie poziomu glukozy we krwi, najlepiej co trzy lata. 
• W przypadku pacjentów z czynnikami ryzyka – nadwaga, nadciśnienie tętnicze, rodzinne obciążenie cukrzycą, brak aktywności fizycznej – oznaczanie stężenia glukozy we krwi należy wykonywać nawet raz w roku.

Glikemia na czczo – kiedy jest stan przedcukrzycowy? 

Stan przedcukrzycowy jest diagnozowany na podstawie poziomu glukozy we krwi na czczo. Zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego wartości glikemii na czczo przedstawiają się następująco:

• prawidłowy poziom glukozy na czczo: 70–99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l);
• stan przedcukrzycowy (nietolerancja glukozy): 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l);
• cukrzyca: 126 mg/dl i więcej (7 mmol/l i więcej).

Doustny test obciążenia glukozą 

Jeśli istnieje podejrzenie stanu przedcukrzycowego (np. na podstawie podwyższonej glikemii na czczo), lekarz może zlecić dodatkowo wykonanie testu obciążenia glukozą (OGTT, Oral Glucose Tolerance Test), który polega na spożyciu określonej ilości glukozy (najczęściej 75 g) i sprawdzeniu jej stężenia we krwi po dwóch godzinach. 

Badanie pozwala ocenić zdolność organizmu do metabolizowania węglowodanów. Wynik wskazujący na nieprawidłową tolerancję glukozy (IGT, impaired glucose tolerance) jest sygnałem ostrzegawczym przed rozwojem cukrzycy typu 2. 

Podwyższony poziom hemoglobiny glikowanej a stan przedcukrzycowy 

Hemoglobina glikowana (HbA1c) odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi w ciągu ostatnich 2–3 miesięcy. Może być wykorzystywana do oceny ryzyka rozwoju cukrzycy, zwłaszcza u osób z nieprawidłowymi wynikami testów tolerancji glukozy. Wartości HbA1c w zakresie 5,7–6,4% (39–46 mmol/mol) sugerują stan przedcukrzycowy.

Stan przedcukrzycowy – leczenie 

Leczenie stanu przedcukrzycowego opiera się głównie na zmianie stylu życia (dieta, aktywność fizyczna), ale w niektórych przypadkach lekarz może zalecić farmakoterapię.

Leki na stan przedcukrzycowy – na receptę i bez recepty 

Leki stosowane w terapii stanu przedcukrzycowego pomagają w kontrolowaniu poziomu glukozy we krwi i poprawiają wrażliwość na insulinę.

• Leki na receptę
  • Metformina – najczęściej stosowany lek, poprawia wrażliwość tkanek na insulinę i zmniejsza produkcję glukozy w wątrobie.
  • Inhibitory SGLT-2 (np. empagliflozyna, dapagliflozyna) – stosowane głównie w cukrzycy, ale bywają stosowane w niektórych przypadkach u pacjentów ze stanem przedcukrzycowym.
  • Agoniści GLP-1 (np. semaglutyd, liraglutyd) – wspierają redukcję masy ciała i poprawiają metabolizm glukozy.
• Preparaty bez recepty
  • Suplementy diety – chrom, berberyna, kwas alfa-liponowy, magnez i cynamon wspierają metabolizm cukrów.
  • Błonnik pokarmowy – pomaga w stabilizacji poziomu glukozy we krwi.
  • Preparaty z morwą białą – obniżają poziom glukozy po posiłkach.

Aktywność fizyczna, czyli jak odwrócić stan przedcukrzycowy

Regularna aktywność fizyczna to fundamentalny element profilaktyki i leczenia stanu przedcukrzycowego. 

• Ćwiczenia aerobowe (np. szybki marsz, bieganie, pływanie) – co najmniej 150 minut tygodniowo.
• Trening siłowy (2–3 razy w tygodniu) – poprawia wrażliwość na insulinę.
• Codzienna aktywność – spacery po posiłkach, jazda na rowerze, taniec. 

Stan przedcukrzycowy – dieta – jadłospis 

Dieta przy stanie przedcukrzycowym powinna być zbilansowana i oparta na produktach o niskim IG, co pomaga regulować poziom cukru we krwi. 

Najepsze formy przygotowywania potraw to gotowanie, parowanie lub duszenie. Warto unikać smażenia i pieczenia w dużej ilości tłuszczu. 

Ważne jest również spożywanie mniejszych porcji, ale częściej – najlepiej 5 posiłków dziennie w regularnych odstępach (co ok. 3 godziny). Regularne posiłki pomagają utrzymać stabilny poziom cukru we krwi i wspierają prawidłowy metabolizm.

Aby ustalić odpowiednią dietę w stanie przedcukrzycowym, warto skonsultować się z lekarzem diabetologiem lub dietetykiem. Specjalista może przygotować spersonalizowany jadłospis, który uwzględni wszystkie niezbędne składniki odżywcze oraz indywidualne potrzeby organizmu.

• Przykładowy jednodniowy jadłospis 
  • Śniadanie – jajecznica na oliwie z oliwek z pomidorami i szczypiorkiem, pełnoziarnisty chleb, zielona herbata
  • Drugie śniadanie – garść orzechów włoskich i jogurt naturalny
  • Obiad – pieczony łosoś z kaszą gryczaną i surówką z kapusty kiszonej, woda z cytryną
  • Podwieczorek – chudy twaróg z orzechami włoskimi lub migdałami i cynamonem (maliny albo borówki – opcjonalnie)
  • Kolacja – sałatka z rukoli, awokado, grillowanym kurczakiem i pestkami dyni, herbata ziołowa 

Dieta na stan przedcukrzycowy w ciąży

Zalecenia dietetyczne dla kobiet ciężarnych z podwyższonym poziomem glukozy we krwi powinny być dostosowane indywidualnie i uwzględniać:

• regularne posiłki o niskim indeksie glikemicznym (IG);
• unikanie cukrów prostych i wysokoprzetworzonej żywności;
• zbilansowaną ilość białka, zdrowych tłuszczów i węglowodanów;
• odpowiednią kaloryczność diety w zależności od trymestru ciąży.

Stan przedcukrzycowy – co można jeść?

Dieta powinna być oparta na produktach o niskim i średnim IG, bogatych w błonnik, zdrowe tłuszcze i białko. Jakie produkty są zalecane? 

• warzywa nieskrobiowe – brokuły, cukinia, papryka, kapusta, sałata, szpinak
• pełnoziarniste produkty zbożowe – chleb razowy, kasza gryczana, brązowy ryż
• zdrowe tłuszcze – oliwa z oliwek, orzechy, nasiona, awokado
• białko roślinne i chude mięso – tofu, rośliny strączkowe, chude mięso drobiowe, ryby
• nabiał fermentowany – jogurt naturalny, kefir, maślanka
• owoce o niskim IG – jagody, maliny, truskawki, jabłka w umiarkowanej ilości.

Stan przedcukrzycowy – czego nie jeść?

Co powinna wykluczyć z jadłospisu osoba ze zdiagnozowanym stanem przedcukrzycowym? 

• żywność wysokoprzetworzoną, o wysokim indeksie glikemicznym, bogatą w cukry proste i tłuszcze nasycone – słodycze, ciasta, ciastka, biały cukier, syrop glukozowo-fruktozowy
• białe pieczywo i wysokoprzetworzone produkty z mąki pszennej – np. bułki, makaron, biały ryż
• słodzone napoje – gazowane i energetyczne, a także soki owocowe oraz nektary
• fast foody i tłuszcze trans – frytki, chipsy, margarynę utwardzoną, gotowe wypieki
• alkohol – zwłaszcza piwo i słodkie drinki
• nadmierną ilość czerwonego mięsa i przetworzonego mięsa – np. wędliny, kiełbasy, bekon.

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące stanu przedcukrzycowego.