Najważniejsze informacje:

• Ból brzucha i wymioty mogą wynikać z infekcji przewodu pokarmowego, chorób narządów wewnętrznych lub stanów takich jak niedrożność jelit.
• Do częstych przyczyn bólu brzucha i wymiotów należą zakażenia bakteryjne (np. Clostridioides difficile, Shigella, Helicobacter pylori) lub wirusowe (SARS-CoV-2).
• Poważniejsze schorzenia z wymiotami i bólem brzucha, takie jak zapalenie wyrostka robaczkowego czy ostre zapalenie trzustki, wymagają natychmiastowej interwencji medycznej.
• Profilaktyka bólu brzucha i wymiotów obejmuje higienę, zbilansowaną dietę, odpowiednie nawodnienie oraz stosowanie probiotyków wspierających prawidłowego funkcjonowanie układu pokarmowego.

Ból brzucha, któremu towarzyszą wymioty, może być wywołany przez infekcje przewodu pokarmowego, (tzw. zatrucie pokarmowe) czy infekcje ogólnoustrojowe, ale może być również symptomem poważnych chorób przewodu pokarmowego. Warto znać najczęstsze przyczyny tych dolegliwości i objawy im współtowarzyszące. To ważne, aby jak najszybciej podjąć odpowiednie działania, pozbyć się uporczywych dolegliwości i przeciwdziałam powikłaniom.

Infekcje, które powodują bóle brzucha i wymioty

Zakażenie przewodu pokarmowego oraz niektóre infekcje ogólnoustrojowe mogą powodować nudności i wymioty, którym często towarzyszy ból brzucha oraz biegunka.

Zakażenie Clostridioides difficile

Clostridioides difficile to bakteria, która jest uznawana za jedną z głównych przyczyn biegunki i bólu brzucha, która pojawia się po zastosowaniu antybiotyków. Dolegliwościom często towarzyszą również nudności i wymioty. W ostatnich latach, zarówno w Polsce, jak i na całym świecie, odnotowuje się wzrost liczby przypadków zakażeń spowodowanych przez Clostridioides difficile.

Charakterystyka kliniczna zakażenia Clostridioides difficile jest ściśle powiązana z poziomem wirulencji danego szczepu bakterii oraz kondycją zdrowotną pacjenta. Wśród typowych objawów infekcji wymienia się biegunkę, bóle brzuszne, uczucie mdłości, wymioty oraz podwyższoną temperaturę ciała. Rozpoznanie zakażenia Clostridioides difficile opiera się na złożonym procesie diagnostycznym, który obejmuje zastosowanie testów immunoenzymatycznych, metod molekularnych oraz hodowli bakterii. W terapii tej choroby najczęściej wykorzystuje się antybiotyki takie jak wankomycyna i fidaksomycyna. Wybór konkretnej metody leczenia jest uzależniony od ciężkości przebiegu zakażenia.

Zakażenie bakterią Shigella – czerwonka bakteryjna

Shigella to rodzaj bakterii, które są przyczyną ciężkich przypadków biegunki nazywanych shigellozą lub czerwonką bakteryjną. Objawy zakażenia mogą obejmować również gorączkę oraz ostry ból brzucha i wymioty. Jedną z charakterystycznych cech tej bakterii jest jej zdolność do wywoływania choroby już przy bardzo niskiej liczbie komórek – wystarczy od 10 do 100 komórek bakteryjnych, aby doszło do zakażenia. Najczęściej dochodzi do niego poprzez kontakt fekalno-oralny lub bezpośrednio od osoby do osoby. Wczesne wykrycie infekcji przez Shigella zwiększa szanse na szybkie wyzdrowienie. Grupy pacjentów szczególnie podatne na infekcje Shigella to dzieci, seniorzy oraz osoby z obniżoną odpornością.

Zakażenie bakterią Shigella objawia się przede wszystkim biegunką, która często ma charakter krwawy. Jest to główny symptom tej choroby. Dodatkowo, osoby zakażone mogą doświadczać bólu brzucha, gorączki, a także nudności i wymiotów. Jednym z poważnych skutków zakażenia jest odwodnienie, będące bezpośrednim wynikiem intensywnej utraty płynów, zarówno przez biegunkę, jak i wymioty.

Shigelloza charakteryzuje się tym, że zazwyczaj mija bez konieczności stosowania specjalistycznego leczenia. W większości przypadków, terapia skupia się na łagodzeniu objawów oraz zapobieganiu dehydratacji. Pacjentom zaleca się picie dużej ilości płynów, w tym napojów zawierających elektrolity. Jednak w sytuacjach, gdy choroba przybiera na sile, może okazać się niezbędne zastosowanie antybiotyków.

Infekcja Helicobacter pylori, zapalenie błony śluzowej żołądka

Zakażeniem Helicobacter pylori związane jest z rozwojem zapalenia błony śluzowej żołądka. Zakażenie bakterią Helicobacter pylori, które często ma miejsce w okresie dzieciństwa lub dojrzewania, prowadzi do rozwoju ostrego zapalenia błony śluzowej żołądka. W pierwszej fazie choroby pacjenci mogą doświadczać ogólnych objawów niestrawności, takich jak piekący ból i uczucie ciężkości w górnej części brzucha, a także nudności, skurczowy ból żołądka i wymioty. Do tego może dołączyć również podchlorynia.

Z czasem, bez odpowiedniego leczenia, ostra postać zapalenia błony śluzowej żołądka wywołana przez H. pylori może przejść w stan przewlekły. Jest to naturalna progresja choroby, która wymaga terapii eradykacyjnej, aby zapobiec dalszym komplikacjom zdrowotnym, takim jak rozwój choroby wrzodowej żołądka lub nowotworu żołądka.

Zakażenie SARS-CoV-2

Światowa pandemia COVID-19, spowodowana przez wirus SARS-CoV-2, stanowiła znaczące wyzwanie dla globalnego zdrowia publicznego. Chociaż infekcja ta przede wszystkim manifestuje się poprzez objawy ze strony układu oddechowego, obserwuje się również, że u niektórych pacjentów pojawiają się problemy związane z układem pokarmowym, w tym biegunka, wymioty oraz bóle brzucha. W ramach badania naukowego przeanalizowano stan zdrowia 204 pacjentów, u których laboratoryjnie potwierdzono zakażenie COVID-19. Wyniki wskazują, że objawy takie jak nudności i wymioty występowały u 41,6% badanych. Ponadto wirus SARS-CoV-2 może replikować się w przewodzie pokarmowym, co prowadzi do poważnych zaburzeń, w tym do zmian w strukturze śluzówki oraz uszkodzeń jelit. Leczenie infekcji to głównie działanie objawowe, podawanie preparatów przeciwwirusowych lub osocza rekonwalescencyjnego.

Niedrożność przewodu pokarmowego

Niedrożność przewodu pokarmowego jest stanem, w którym dochodzi do blokady lub zatrzymania ruchów skurczowych jelit, co skutkuje problemami z przemieszczaniem się treści jelitowej. Może ona występować w dowolnej części układu pokarmowego, od jamy ustnej, przez gardło, przełyk, żołądek, dwunastnicę, z kolei niedrożność jelit może dotyczyć zarówno jelita cienkiego jak i grubego.

W przypadku ostrej niedrożności mechanicznej, pacjenci doświadczają nagłego początku problemu, który charakteryzuje się intensywnymi objawami i ostrym bólem brzucha. Z kolei niedrożność mechaniczna o charakterze przewlekłym przebiega z objawami, które są mniej intensywne i rozwijają się stopniowo. Często, ten drugi typ niedrożności jest spotykany u osób cierpiących na zaawansowane stadia chorób nowotworowych. Nudności oraz wymioty są typowymi objawami, które pojawiają się w przypadku niedrożności jelit. Intensywność tych objawów zależy od lokalizacji przeszkody – im wyżej się ona znajduje, tym objawy są silniejsze. Wymioty mogą z czasem zyskać nieprzyjemny zapach i kałowy charakter, co jest efektem zalegania treści jelitowej i aktywności bakterii. To z kolei prowadzi do odwodnienia organizmu i zaburzeń równowagi elektrolitowej.

Jednym z charakterystycznych objawów niedrożności przewodu pokarmowego jest suchość w ustach, a język pokrywa się brązowym nalotem. W przypadku niedrożności porażennej, wymiotom towarzyszy zwiększone wzdęcie brzucha. Początkowo pacjent wymiotuje treścią żołądkową, później wymioty przyjmują żółciowy charakter, a w końcowym etapie mogą przypominać brunatne wymioty kałowe. Ból brzucha towarzyszący niedrożności ma charakter kolki, pojawia się falami – intensywny ból zmienia się w okresy złagodzenia lub całkowitego ustąpienia, po czym następuje kolejna fala bólu. Z czasem częstotliwość i intensywność bólu wzrasta. Jeśli dojdzie do wtórnego zapalenia otrzewnej, ból może stać się ciągły. Niedrożność przewodu pokarmowego, w tym niedrożność jelit jest leczona chirurgicznie lub objawowo.

Zapalenie wyrostka robaczkowego

Zapalenie wyrostka robaczkowego może wystąpić w każdym wieku, ale jest jedną z najczęstszych przyczyn dolegliwości bólowych brzucha u dzieci. W przypadku ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego, niemal wszyscy pacjenci (około 100%) doświadczają ostrego bólu brzucha oraz utraty apetytu. Nudności i wymioty również są częstymi objawami, pojawiającymi się odpowiednio u 90% i 75% osób cierpiących na tę dolegliwość. Charakterystyczny dla tej choroby jest proces, w którym ból przemieszcza się z okolicy pępka do prawego dołu biodrowego, co obserwuje się u połowy pacjentów. Dodatkowo, typowa jest określona sekwencja pojawiania się symptomów: początkowo ból w okolicy pępka, następnie nudności, po nich wymioty, przesunięcie bólu do prawego dołu biodrowego i na końcu gorączka.

Mniej powszechne objawy to biegunka, uczucie parcia oraz uczucie pełności odbytnicy, zaparcia, a także problemy z oddawaniem moczu, takie jak częstomocz, uczucie parcia na pęcherz czy zatrzymanie moczu. W niektórych przypadkach może również pojawić się ból prawego jądra. Leczenie zapalenia wyrostka robaczkowego polega na interwencji chirurgicznej.

Ostre zapalenie trzustki

Ostre zapalenie trzustki to stan chorobowy, który może być inicjowany przez szereg różnych przyczyn, które skutkują uwolnieniem oraz aktywacją proteaz w obrębie tego organu. W wyniku działania czynników zewnętrznych, takich jak urazy, może dojść do uwolnienia enzymów trzustkowych z komórek, które ulegają rozpadowi. Ponadto możliwa jest przedwczesna aktywacja tych enzymów z ich nieaktywnych form w przewodach trzustkowych. Proces ten prowadzi do zjawiska znanego jako autodigestia, czyli samostrawienie trzustki, co stanowi kluczowy element w rozwoju ostrego zapalenia trzustki.

W przypadku zapalenia trzustki ból brzucha, zwłaszcza lokalizujący się w górnej części jamy brzusznej, jest najczęściej zgłaszanym symptomem. Często wymioty mogą występować jako dodatkowy objaw. Szczególnie u dzieci, silny ból brzucha z wymiotami jest wskazaniem do diagnostyki w kierunku ostrego zapalenia trzustki. Terapia polega zazwyczaj na podawaniu pacjentowi substancji przeciwbólowych oraz na leczeniu żywieniowym.

Domowe sposoby na ból żołądka i mdłości

Domowe sposoby, które wspierają ograniczenie dolegliwości jamy brzusznej, żołądka, mdłości i bólu brzucha oraz innych objawów ze strony układu pokarmowego obejmują zastosowanie diety łatwostrawnej. Jej założenia opierają się na ograniczeniu produktów wysoko przetworzonych, smażonych, grillowanych, ostrych i marynowanych. Warto wybierać za to produkty gotowane, gotowane na parze, duszone bez obsmażania, pieczone bez dodatku tłuszczu. Potrawy powinny być delikatnie doprawione świeżymi lub suszonymi ziołami i najlepiej spożywać je w temperaturze pokojowej unikając bardzo gorących i bardzo zimnych dań. Dodatkowe wsparcie mogą stanowić napary ziołowe – z lipy, rumianku, nagietka i melisy, które łagodzą dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Pacjenci powinni unikać za to napojów alkoholowych, mocnej kawy i herbaty.

Gdy pojawia się ostry ból brzucha i pozostałe objawy nasilają się, niezbędna jest konsultacja z lekarzem internistą lub gastroeneterologiem w celu ustalenia przyczyny dolegliwości i wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Ból brzucha oraz wymioty – profilaktyka

Najważniejsze elementy profilaktyki zakażeń i chorób przewodu pokarmowego, które prowadzą do bólów brzucha, mdłości i wymiotów to unikanie spożywania alkoholu, zachowanie odpowiedniej higieny przygotowywania posiłków, a także mycie rąk po każdorazowym skorzystaniu z toalety oraz przed jedzeniem. Bardzo ważne jest też dbanie o odpowiednie nawodnienie organizmu. 

W profilaktyce infekcji przewodu pokarmowego, które często prowadzą do wymiotów i bólów brzucha, pomocna może być odpowiednio zaplanowana probiotykoterapia. Stosowanie probiotyków może przyczynić się do obniżenia ryzyka wystąpienia zakażeń, na przykład bakterią Clostridioides difficile. Wśród różnych szczepów probiotycznych, Lactobacillus plantarum 299v (LP299v) wykazuje obiecujące działanie w profilaktyce tych zakażeń.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące bólu brzucha i wymiotów.