Biegunka i wymioty u dorosłych – co mogą oznaczać?

Najważniejsze informacje:

• Wymioty i biegunka to częste dolegliwości, które mogą być spowodowane infekcjami wirusowymi, bakteryjnymi lub zatruciem pokarmowym. Niekiedy na ich rozwój wpływają choroby przewodu pokarmowego, takie jak: zespół jelita drażliwego czy choroba Leśniowskiego-Crohna.
• Długotrwałe wymioty i biegunka prowadzą do odwodnienia organizmu oraz zaburzeń elektrolitowych, co jest szczególnie niebezpieczne dla osób starszych.
• Leczenie wymiotów i biegunki polega na uzupełnieniu płynów i elektrolitów, stosowaniu lekkostrawnej diety oraz, w razie potrzeby, leków przeciwwymiotnych i przeciwbiegunkowych.

Wymioty i biegunka to reakcja organizmu, której celem jest pozbycie się zalegającej lub szkodliwej treści żołądka bądź jelit. Niekiedy objawy te stanowią efekt silnego napięcia emocjonalnego lub zatrucia pokarmowego, jednak czasami mają związek z poważniejszymi problemami zdrowotnymi. Co robić w przypadku wymiotów i biegunki, a także kiedy należy skontaktować się z lekarzem?

Co się dzieje w organizmie w przypadku biegunki i wymiotów?

Wymioty i biegunka to dolegliwości, które mają na celu usunięcie z przewodu pokarmowego substancji, które mogą być szkodliwe lub powodować zaburzenia w jego funkcjonowaniu. Biegunka charakteryzuje się częstymi stolcami o nadmiernie luźnej konsystencji (półpłynnej, płynnej lub wodnistej), natomiast wymioty to gwałtowne wydalanie treści żołądkowej przez usta w wyniku silnych skurczów mięśni brzucha oraz klatki piersiowej.

Mechanizm powstawania biegunki i wymiotów jest wynikiem aktywacji układu nerwowego i hormonalnego w odpowiedzi na bodźce, takie jak obecność patogenów lub toksyn. W przypadku biegunki zwiększa się wydzielanie wody i elektrolitów do jelit, co powoduje rozrzedzenie treści jelitowej i przyspieszenie jej pasażu. Z kolei wymioty są wynikiem stymulacji ośrodka wymiotnego w mózgu, który uruchamia skoordynowany proces wydalania treści żołądkowej, chroniąc organizm przed dalszym wchłanianiem szkodliwych substancji. W rezultacie oba procesy pomagają organizmowi pozbyć się szkodliwych czynników i przywrócić równowagę.

Biegunka i wymioty u dorosłych – przyczyny

Obie dolegliwości mogą mieć różne podłoże, począwszy od niegroźnych czynników związanych ze stylem życia, aż po choroby przewlekłe oraz infekcje.

Wymioty, biegunka a grypa żołądkowa

Grypa żołądkowa, potocznie nazywana jelitówką, to inaczej ostre wirusowe zapalenie żołądka i jelit, które jest najczęściej wywoływane przez wirusy, takie jak norowirusy czy rotawirusy. Główne objawy grypy żołądkowej to nagłe wymioty, biegunka, ból brzucha oraz gorączka. W odróżnieniu od zatrucia pokarmowego, które zazwyczaj wynika z obecności toksyn lub bakterii w jedzeniu, grypa żołądkowa jest infekcją wirusową. Dolegliwości zwykle ustępują w ciągu kilku dni, ale mogą prowadzić do odwodnienia, zwłaszcza u osób starszych i osób z osłabionym układem odpornościowym.

Zakażenie bakteryjne lub pasożytnicze a wymioty i biegunka

W przypadku infekcji bakteryjnych, takich jak te wywołane przez Salmonellę, Escherichia coli czy Clostridium difficile, patogeny produkują toksyny, które uszkadzają błonę śluzową przewodu pokarmowego, prowadząc do stanu zapalnego, bólu brzucha, biegunki i wymiotów. Z kolei pasożyty, takie jak giardia czy toksoplazma, mogą wnikać w błonę jelitową, powodując przewlekłą biegunkę, wymioty i ogólne osłabienie.

Wymioty i biegunka – pozostałe przyczyny

Inne możliwe przyczyny biegunki i wymiotów to:

• stres – wpływa niekorzystnie na układ nerwowy i hormonalny, przez co może wywoływać wymioty i biegunkę;
• zatrucie pokarmowe – spożycie zepsutego jedzenia może wywołać wymioty, biegunkę, ból brzucha oraz osłabienie, ponieważ organizm próbuje w ten sposób pozbyć się toksyn;
• nietolerancja pokarmowa – niedobór enzymów trawiennych (m.in. laktazy), może prowadzić do trudności w trawieniu pokarmów, a tym samym do biegunki i wymiotów;
• ciąża – zwłaszcza w 1. trymestrze ciąży kobiety są szczególnie narażone na poranne wymioty, które niekiedy mogą być też powiązane z biegunką;
• niedrożność jelit – zablokowanie jelit, np. poprzez guz, zrosty lub przepuklinę, utrudnia przepływ treści pokarmowej, prowadząc niekiedy do wymiotów i biegunki;
• przyjmowanie niektórych leków – wybrane leki, m.in. antybiotyki, mogą zaburzać równowagę mikroflory jelitowej, wywołując biegunkę i wymioty.

Wymioty i biegunka a inne objawy – co powinno niepokoić?

Wymioty i biegunka w większości przypadków ustępują po kilku dniach, jednak towarzyszące im objawy mogą niekiedy wskazywać na poważniejsze problemy zdrowotne. Na szczególną uwagę zasługują takie dolegliwości jak:

• wysoka gorączka (powyżej 38°C), która nie ustępuje, może sugerować infekcję bakteryjną lub wirusową;
• krew w wymiotach lub stolcu – obecność krwi może wskazywać na uszkodzenie przewodu pokarmowego, wrzody, infekcje bakteryjne lub poważniejsze schorzenia;
• silny ból brzucha – intensywny, nieustępujący ból może wskazywać na niedrożność jelit, zapalenie wyrostka robaczkowego lub inne poważne stany zapalne;
• objawy odwodnienia, takie jak suchość w ustach, ciemny mocz, zawroty głowy, osłabienie lub trudności w oddychaniu.

W przypadku wystąpienia tych objawów należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem, aby ustalić przyczynę dolegliwości i wdrożyć odpowiednie leczenie.

Wymiotowanie i biegunka w ciąży

Szczególnie niebezpiecznym stanem jest wymiotowanie i biegunka w ciąży, ponieważ może to prowadzić do odwodnienia, które w tym okresie stanowi poważne zagrożenie zarówno dla matki, jak i dla dziecka. W pierwszym trymestrze ciąży wiele kobiet doświadcza porannych nudności i wymiotów, co jest zwykle wynikiem zmian hormonalnych. Jednak nasilające się objawy, takie jak ciągłe wymioty, biegunka, odwodnienie czy utrata apetytu, mogą wskazywać na poważniejsze problemy zdrowotne, takie jak infekcje wirusowe lub bakteryjne.

Wymioty i biegunka w ciąży mogą prowadzić do utraty cennych płynów i elektrolitów, co w skrajnych przypadkach może prowadzić do zaburzeń równowagi elektrolitowej, osłabienia organizmu i zmniejszenia przepływu krwi do łożyska. W związku z tym ważne jest, aby kobieta w ciąży dbała o odpowiednie nawodnienie i skonsultowała się z lekarzem, jeśli objawy nie ustępują lub nasilają się.

Biegunka i wymiotowanie u osób starszych

Na odwodnienie organizmu w wyniku biegunki i wymiotów narażone są też osoby starsze. Jest to o tyle niebezpieczne, że może prowadzić do pogorszenia funkcjonowania innych narządów, zaburzeń elektrolitowych, a także do obniżenia ciśnienia krwi, co z kolei zwiększa ryzyko upadków i utraty przytomności. W związku z tym w przypadku wystąpienia biegunki i wymiotów u osób starszych należy szczególnie zwrócić uwagę na objawy odwodnienia, takie jak suchość w ustach, zawroty głowy, ciemny mocz oraz osłabienie. W razie utrzymywania się objawów należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem, aby zapobiec poważnym powikłaniom i wdrożyć odpowiednie leczenie.

Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego – kiedy do lekarza?

Przedłużające się wymioty i biegunka mogą wskazywać na poważniejsze problemy zdrowotne, dlatego należy skonsultować się z lekarzem, gdy:

• objawy nie ustępują po 48 godzinach – może to wskazywać na infekcję, która wymaga leczenia, zwłaszcza jeśli objawy nasilają się;
• pojawia się wysoka gorączka – jeśli gorączka przekracza 38°C i nie ustępuje, może to oznaczać infekcję bakteryjną lub wirusową, która wymaga interwencji medycznej;
• widoczna jest krew w wymiotach lub stolcu – obecność krwi może sugerować poważne schorzenia, takie jak wrzody, uszkodzenie przewodu pokarmowego lub infekcje bakteryjne;
• dochodzi do odwodnienia – wszelkie objawy odwodnienia wymagają natychmiastowej pomocy medycznej;
• ból brzucha – silny, nieustępujący ból brzucha (szczególnie w okolicy prawego dolnego kwadrantu) może sugerować zapalenie wyrostka robaczkowego lub inne poważne schorzenia, które wymagają dalszej diagnostyki;
• dotykają osoby starsze lub kobiety w ciąży – w przypadku wymiotów i biegunki u osób starszych lub kobiet w ciąży objawy te mogą prowadzić do szybszego odwodnienia i innych powikłań, dlatego należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

Diagnostyka biegunki i wymiotów

Rozpoznanie wymiotów i biegunki zależy od nasilenia objawów, historii medycznej pacjenta oraz towarzyszących symptomów. Kluczową rolę odgrywa tu:

• wywiad lekarski – lekarz pyta pacjenta o czas trwania objawów, ich nasilenie, dietę, kontakt z osobami chorymi, podróże zagraniczne, przyjmowane leki oraz ewentualne wcześniejsze problemy zdrowotne (np. choroby przewlekłe, infekcje);
• badanie fizykalne – lekarz przeprowadza badanie fizykalne, oceniając stan ogólny pacjenta, m.in. oznaki odwodnienia (suchość skóry, zapadnięte oczy, mocz o nieprzyjemnym zapachu). Zwraca również uwagę na lokalizację bólu brzucha i inne objawy, które mogą sugerować konkretną przyczynę (np. zapalenie wyrostka robaczkowego);
• badania laboratoryjne – w przypadku biegunki analiza próbki kału pozwala wykryć obecność patogenów, takich jak bakterie, wirusy (np. norowirusy, rotawirusy), pasożyty (np. Giardia) czy krew. Badania krwi mogą pomóc w ocenie stanu zapalnego, oznaczeniu poziomu elektrolitów, funkcji nerek i wątroby oraz wykryciu ewentualnych infekcji bakteryjnych czy wirusowych;
• badania obrazowe – w bardziej zaawansowanych przypadkach, takich jak podejrzenie niedrożności jelit, zapalenia wyrostka robaczkowego lub innych chorób wymagających dokładniejszej analizy, lekarz może zlecić badanie ultrasonograficzne (USG), tomografię komputerową (CT) lub gastroskopię;
• testy na nietolerancje pokarmowe i alergie – jeśli podejrzewa się, że biegunka i wymioty są wynikiem nietolerancji pokarmowej lub alergii, lekarz może zalecić testy, które pozwolą określić, czy pacjent ma uczulenie na konkretne substancje (np. gluten, laktozę).

Biegunka i wymiotowanie u dorosłych – leczenie

Wymiotowanie i biegunka mogą skutkować odwodnieniem organizmu, w związku z czym zawsze wymagają szybkiej reakcji. Kluczowym elementem leczenia jest przywrócenie równowagi wodno-elektrolitowej i zapewnienie choremu wypoczynku.

Biegunka i wymioty – dieta i nawadnianie

• Nawadnianie – w przypadku wymiotów i biegunki ważne jest, aby pić dużo płynów, najlepiej w postaci napojów izotonicznych lub specjalnych roztworów elektrolitowych, które pomagają uzupełnić utracone minerały, takie jak sód, potas i magnez. W przypadku łagodnych objawów wystarczy stosowanie domowych metod nawadniania, jednak w bardziej zaawansowanych przypadkach, szczególnie w przypadku intensywnego odwodnienia, konieczna może być interwencja medyczna i podanie płynów dożylnie.
• Dieta – oprócz nawodnienia ważne jest również stosowanie lekkostrawnej diety, unikając tłustych, ciężkostrawnych potraw, które mogą pogłębiać objawy. Zaleca się spożywanie prostych, łatwo przyswajalnych produktów, takich jak gotowane ziemniaki, ryż, kasze, sucharki czy delikatne gotowane warzywa. Warto wprowadzić do diety białko, takie jak gotowane mięso drobiowe czy ryby. W pierwszych dniach choroby należy unikać potraw ciężkostrawnych, smażonych, pikantnych oraz surowych warzyw i owoców, które mogą podrażniać układ pokarmowy. Istotne jest również jedzenie w małych porcjach, ale częściej, co pozwoli uniknąć obciążenia przewodu pokarmowego.

Lek przeciw wymiotom i biegunce – co stosować?

W zależności od stopnia nasilenia objawów oraz ich przyczyny lekarz może wdrożyć również farmakologię, w tym:

• leki przeciw wymiotom, takie jak:
  • metoklopramid – działa na receptory w mózgu odpowiedzialne za wywoływanie wymiotów. Stosuje się go w przypadku wymiotów związanych z infekcjami żołądkowymi lub po operacjach;
  • dimenhydrynat – lek przeciwhistaminowy, który pomaga w łagodzeniu nudności i wymiotów, szczególnie tych związanych z chorobą lokomocyjną;
  • ondansetron – stosowany w ciężkich przypadkach wymiotów, szczególnie w wyniku chemioterapii lub poważniejszych chorób;
• leki przeciwbiegunkowe, w tym:
  • loperamid – jeden z najczęściej stosowanych leków przeciwbiegunkowych. Hamuje motorykę jelit, co zmniejsza częstotliwość wypróżnień. Stosuje się go w przypadku biegunki niezwiązanej z infekcją bakteryjną;
  • difenoksylat – podobnie jak loperamid zmniejsza perystaltykę jelit, ale jest dostępny tylko na receptę;
• probiotyki – stosowanie probiotyków zawierających szczepy bakterii, takich jak Lactobacillus czy Saccharomyces boulardii, może pomóc przywrócić równowagę flory bakteryjnej jelit i wspierać zdrowie układu pokarmowego.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące biegunki i wymiotów u osób dorosłych.