Angina u dziecka – objawy, leczenie, ile trwa

Najważniejsze informacje:

• Anginę u dzieci wywołują najczęściej wirusy, jednak w niektórych przypadkach za infekcję odpowiadają bakterie (głównie paciorkowce grupy A).
• Infekcja wirusowa rozwija się stopniowo, często towarzyszy jej katar, kaszel, chrypka oraz zapalenie spojówek. Angina bakteryjna z kolei ma gwałtowny początek i jest związana z silnym bólem gardła, wysoką gorączką, a także powiększeniem węzłów chłonnych.
• W przypadku anginy wirusowej stosuje się leczenie objawowe (środki przeciwbólowe, nawilżanie gardła, odpowiednie nawodnienie). Terapia anginy bakteryjnej wymaga natomiast wdrożenia antybiotykoterapii – złotym standardem leczenia jest penicylina fenoksymetylowa. U osób uczulonych na penicylinę stosuje się makrolidy (np. azytromycyna) lub cefalosporyny.
• W przypadku nawracających angin bakteryjnych konieczna może okazać się konsultacja specjalistyczna i wykonanie dodatkowych badań. W wyjątkowych sytuacjach może być wskazana tonsillektomia, czyli usunięcie migdałków podniebiennych. 
• Profilaktyka anginy i zapobieganie nawrotom choroby opiera się przede wszystkim na przestrzeganiu zasad higieny, wzmacnianiu odporności oraz prowadzeniu zdrowego trybu życia (odpowiednia ilość snu, aktywność fizyczna). Ważne jest także unikanie bliskiego kontaktu z osobami przechodzącymi infekcje dróg oddechowych.

Angina to ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych, które u dzieci występuje stosunkowo często. Choroba może mieć podłoże wirusowe lub bakteryjne. Angina wirusowa przebiega zazwyczaj z katarem, kaszlem, umiarkowanym bólem gardła i stanem podgorączkowym. Często towarzyszą jej także inne objawy infekcji wirusowej – bóle mięśni, osłabienie czy zapalenie spojówek. 

Angina bakteryjna z kolei charakteryzuje się nagłym początkiem, silnym bólem gardła, trudnościami w przełykaniu, wysoką gorączką, powiększeniem węzłów chłonnych szyi oraz ropnymi nalotami na migdałkach. Rozpoznanie jest stawiane przez lekarza na podstawie obrazu klinicznego. W razie potrzeby wykonuje się również test antygenowy lub pobiera wymaz z gardła do badania mikrobiologicznego (posiewu). Infekcje wirusowe leczy się objawowo, natomiast w przypadku anginy bakteryjnej konieczne jest zastosowanie antybiotyku. Właściwa terapia zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań, takich jak gorączka reumatyczna czy ropień okołomigdałkowy.

Angina u dziecka, czyli ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych

Angina to ostra infekcja gardła, która często dotyczy dzieci w wieku przedszkolnym oraz uczniów szkół podstawowych. Stan zapalny obejmuje przede wszystkim migdałki podniebienne oraz błonę śluzową gardła i może być wywoływany zarówno przez wirusy, jak i bakterie – najczęściej paciorkowce beta-hemolizujące grupy A (Streptococcus pyogenes).

Do zakażenia dochodzi głównie drogą kropelkową – poprzez kaszel, kichanie, a także przez kontakt bezpośredni z osobą chorą lub jej wydzielinami z górnych dróg oddechowych. Warto podkreślić, że niektóre dzieci mogą być bezobjawowymi nosicielami bakterii i – mimo braku dolegliwości – stanowić źródło zakażenia.

Szczyt zachorowań na anginę przypada najczęściej na sezon jesienno-zimowy oraz wczesną wiosnę, kiedy układ odpornościowy dzieci jest osłabiony, a przebywanie w zamkniętych pomieszczeniach sprzyja rozprzestrzenianiu się drobnoustrojów.

Angina u dzieci – przyczyny – co ją wywołuje?

Za około 70–85% przypadków ostrego zapalenia gardła i migdałków u dzieci odpowiadają:

• rinowirusy; 
• koronawirusy; 
• adenowirusy;
• wirus Epsteina-Barr (EBV); 
• wirusy Coxsackie;
• wirus opryszczki pospolitej (Herpes simplex virus, HSV).

Znacznie rzadziej przyczyną anginy są zakażenia bakteryjne. Wśród nich najważniejszym i najczęściej występującym patogenem jest Streptococcus pyogenes – paciorkowiec grupy A beta-hemolizujący. Bakteria ta odpowiada za anginę paciorkowcową, która ze względu na ryzyko powikłań wymaga leczenia antybiotykiem – najczęściej penicyliną lub amoksycyliną.

Angina u dziecka – objawy 

Objawy anginy mogą różnić się w zależności od przyczyny zakażenia – infekcje wirusowe zazwyczaj przebiegają łagodniej, natomiast angina bakteryjna, szczególnie wywołana przez paciorkowce beta-hemolizujące grupy A (Streptococcus pyogenes), charakteryzuje się nagłym początkiem oraz nasilonymi objawami ogólnymi i miejscowymi. 

Jak wygląda angina wirusowa u dziecka? 

Angina wirusowa u dzieci rozwija się przeważnie stopniowo, a objawy są mniej nasilone niż w przypadku zakażenia bakteryjnego. 

Temperatura ciała pozostaje w normie lub jest nieznacznie podwyższona. W badaniu przedmiotowym można zaobserwować rozlane zaczerwienienie błony śluzowej gardła i migdałków, ale bez obecności ropnego nalotu.

Do innych objawów anginy wirusowej u dziecka należą:

• umiarkowany ból gardła i uczucie dyskomfortu przy przełykaniu;
• kaszel i chrypka;
• katar (nieżyt nosa);
• ból głowy oraz mięśni;
• czasami zapalenie spojówek (zaczerwienienie, łzawienie, podrażnienie oczu);
• nadżerki lub owrzodzenia w jamie ustnej (częściej w przypadku zakażenia wirusem Coxsackie lub enterowirusami);
• biegunka (sporadycznie, częściej u młodszych dzieci w przebiegu infekcji enterowirusowej).

Objawy anginy bakteryjnej u dziecka

Angina bakteryjna ma zazwyczaj nagły początek i przebiega z bardziej nasilonymi objawami ogólnymi i miejscowymi.

W badaniu przedmiotowym widoczne jest intensywne zaczerwienienie gardła i migdałków oraz obecność ropnych nalotów. Charakterystyczny jest brak objawów typowych dla infekcji wirusowych – kaszlu, kataru czy chrypki.

Objawy anginy bakteryjnej u dziecka obejmują ponadto:

• silny ból gardła;
• trudności w przełykaniu;
• wysoką gorączka (zwykle powyżej 38°C, często przekraczająca 39°C);
• ból głowy;
• powiększenie i tkliwość węzłów chłonnych szyi (zwłaszcza przednich);
• ból brzucha, nudności i wymioty.

Angina u niemowlaka lub rocznego dziecka – czy jest groźna?

Większość zakażeń gardła – zarówno wirusowych, jak i bakteryjnych – ustępuje samoistnie, trzeba jednak podkreślić, że zaniechanie odpowiedniego leczenia zwiększa znacznie ryzyko wystąpienia u dziecka poważnych powikłań, takich jak: ropień okołomigdałkowy, gorączka reumatyczna czy ostre kłębuszkowe zapalenie nerek. 

W przypadku podejrzenia anginy paciorkowcowej u niemowląt i małych dzieci zaleca się niezwłoczne przeprowadzenie diagnostyki mikrobiologicznej – w szczególności szybkiego testu wykrywającego antygen paciorkowców lub posiewu z wymazu z gardła – oraz, w razie potwierdzenia zakażenia, wdrożenie odpowiedniej antybiotykoterapii.

Dodatkowo warto pamiętać, że u niemowląt i małych dzieci objawy anginy są niekiedy mniej specyficzne – mogą występować trudności w karmieniu, nadmierna drażliwość, apatia oraz gorączka (bez wyraźnych dolegliwości ze strony gardła). 

W jaki sposób diagnozuje się anginę u dzieci?

W celu postawienia prawidłowej diagnozy i zaplanowania odpowiedniego leczenia konieczna jest konsultacja z lekarzem pediatrą.

Diagnostyka anginy u dziecka opiera się na:

• dokładnym badaniu klinicznym i zebraniu wywiadu lekarskiego;
• zastosowaniu skal punktowych, takich jak skala Centora lub McIsaaca, które pomagają ocenić ryzyko infekcji paciorkowcowej. 

W przypadku wątpliwości co do etiologii zapalenia gardła pomocne może być wykonanie szybkiego testu antygenowego (RADT, rapid antigen detection test) lub posiewu z gardła.

Właściwa diagnoza pozwala uniknąć niepotrzebnego stosowania antybiotyków w przypadku infekcji wirusowych oraz umożliwia szybkie i skuteczne leczenie dziecka w sytuacjach wymagających interwencji.

Angina u dziecka – leczenie

W przypadku anginy wirusowej leczenie polega wyłącznie na łagodzeniu objawów, ponieważ antybiotyki nie działają na wirusy. Dziecku można podawać leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (paracetamol lub ibuprofen) w dawkach dopasowany do jego wieku oraz masy ciała. 

W celu złagodzenia miejscowych objawów anginy można zastosować:

• pastylki do ssania (u dzieci powyżej 6. r.ż.);
• płukanki z soli fizjologicznej lub naparów ziołowych, np. z rumianku (u dzieci, które potrafią płukać gardło);
• preparaty nawilżające błonę śluzową gardła (np. w formie sprayu).

Bardzo ważne jest zapewnienie dziecku odpowiedniego nawodnienia, odpoczynku oraz unikanie ekspozycji małego pacjenta na działanie czynników drażniących (suche powietrze, dym tytoniowy) czy intensywne zapachy (np. środki czystości, perfumy). 

Jeśli dolegliwości nasilają się, są obecne dłużej niż 7 dni lub pojawią się tzw. objawy alarmowe – problemy z oddychaniem, utrzymująca się wysoka gorączka, silny ból gardła z jednostronnym obrzękiem (może sugerować ropień okołomigdałkowy), problemy z przełykaniem lub mówieniem, wysypka (niekiedy objaw płonicy) – należy skonsultować się z lekarzem.

Leczenie anginy bakteryjnej u dzieci

Antybiotykiem pierwszego wyboru w leczeniu anginy paciorkowcowej (wywołanej przez Streptococcus pyogenes) jest fenoksymetylopenicylina (penicylina V) stosowana doustnie przez 10 dni.

W przypadku łagodnej nadwrażliwości na penicyliny (np. wysypka niepokrzywkowa bez cech anafilaksji) alternatywą może być cefadroksyl (antybiotyk z grupy cefalosporyn I generacji), zwykle podawany raz dziennie przez 10 dni. Cefadroksyl nie jest jednak odpowiedni dla pacjentów z ciężką reakcją nadwrażliwości na penicylinę (np. pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, skurcz oskrzeli, wstrząs anafilaktyczny) ze względu na ryzyko reakcji krzyżowej.

W przypadku ciężkiej alergii na penicyliny i cefalosporyny (reakcje anafilaktyczne), alternatywą może być klarytromycyna lub azytromycyna, jednak – ze względu na rosnącą oporność paciorkowców na makrolidy – ich stosowanie powinno być ograniczone do sytuacji koniecznych.

U dzieci, u których istnieje ryzyko nieprzestrzegania terapii doustnej (problem z połykaniem tabletek, nieregularne przyjmowanie leku, brak współpracy), można rozważyć jednorazowe domięśniowe podanie benzylopenicyliny benzatynowej (penicyliny długo działającej). Leczenie to zapewnia odpowiednie stężenia terapeutyczne antybiotyku przez około 3–4 tygodnie.

Angina u dzieci – domowe sposoby

Odpowiednie nawodnienie organizmu odgrywa istotną rolę w procesie zdrowienia dziecka. Małemu pacjentowi można podawać przegotowaną wodę, letnią herbatę (np. z lipy), a także napar z rumianku. Płyny powinny mieć temperaturę zbliżoną do pokojowej — zbyt gorące lub zbyt zimne mogą nasilać dolegliwości bólowe.

W przypadku silnego bólu gardła podczas przełykania warto dostosować posiłki do aktualnych możliwości dziecka. Zalecana jest dieta lekkostrawna, uwzględniająca zupy (np. kremy warzywne), koktajle mleczne, jogurty naturalne, kisiele, budynie czy purée warzywne. Z diety dziecka należy wykluczyć potrawy kwaśne, pikantne oraz bardzo słone, a także twarde produkty (np. sucharki, orzechy), które mogą dodatkowo podrażniać błonę śluzową gardła.
Trzeba podkreślić, że domowe sposoby na gardło mogą wspomagać leczenie anginy, jednak nie zastępują konsultacji lekarskiej i ewentualnego leczenia farmakologicznego. 

Nawracająca angina u dziecka

Nawracająca angina to sytuacja, w której dziecko doświadcza siedmiu lub więcej epizodów anginy w ciągu jednego roku. Może to także oznaczać wystąpienie pięciu lub więcej epizodów anginy rocznie przez dwa kolejne lata lub co najmniej trzech epizodów rocznie przez trzy kolejne lata. Taki schemat nawrotów jest wskazaniem do dalszej diagnostyki oraz rozważenia leczenia specjalistycznego (np. konsultacji laryngologicznej i ewentualnego usunięcia migdałków, jeśli inne metody leczenia okażą się nieskuteczne).

Przyczyny nawracających angin u dziecka 

Nawracające anginy, czyli powtarzające się zapalenia migdałków podniebiennych, mogą mieć różne przyczyny.

• Niewyleczone lub nieodpowiednio leczone zakażenia bakteryjne – nawracające infekcje mogą świadczyć o niewłaściwym doborze antybiotyku, zbyt krótkim czasie leczenia lub braku jego ukończenia, co pozwala bakteriom na przetrwanie i szybki nawrót choroby.
• Rezerwuar zakażenia w organizmie – migdałki, zwłaszcza ich kryptokształtne struktury, mogą stanowić miejsce, gdzie bakterie osadzają się i „ukrywają”, tworząc biofilm bakteryjny, co utrudnia całkowite wyleczenie i sprzyja nawrotom anginy.
• Osłabiona odporność – dzieci z wrodzonymi lub nabytymi niedoborami odporności, często przechodzące infekcje wirusowe, cierpiące na alergie lub żyjące w przewlekłym stresie, są bardziej podatne na infekcje bakteryjne, w tym na anginy.
• Czynniki środowiskowe – przebywanie w dużych skupiskach dzieci (np. przedszkole, szkoła), ekspozycja na dym tytoniowy, zanieczyszczenia powietrza, a także częste zmiany klimatyczne zwiększają ryzyko zakażeń dróg oddechowych.
• Przewlekłe zapalenie migdałków – u niektórych dzieci migdałki mogą pozostawać w stanie przewlekłego zapalenia, co sprzyja nawrotom ostrych infekcji i utrudnia ich leczenie.
• Wady anatomiczne i choroby współistniejące – powiększone migdałki, przerost migdałka gardłowego (tzw. trzeciego migdałka), refluks żołądkowo-przełykowy, a także niektóre zaburzenia anatomiczne gardła mogą sprzyjać częstszym infekcjom i utrudniać ich leczenie.

Zapobieganie nawrotom 

Aby zmniejszyć ryzyko nawrotów, warto zadbać o codzienną higienę – regularne mycie rąk, unikanie kontaktu z osobami chorymi oraz niewspółdzielenie kubków, sztućców czy szczoteczek do zębów. Po każdej anginie zaleca się wymianę szczoteczki do zębów, aby uniknąć ponownego zakażenia.

Istotne jest również wzmacnianie odporności. Dziecku należy zapewnić zrównoważoną dietę, bogatą w warzywa, owoce oraz witaminy C i D. Suplementację witaminy D, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym, warto omówić z pediatrą. Równie ważna jest odpowiednia ilość snu, codzienna aktywność fizyczna i unikanie nadmiernego stresu. 

W przypadku anginy paciorkowcowej konieczne jest przeprowadzenie pełnej terapii antybiotykowej, która trwa zazwyczaj 10 dni. Przedwczesne przerwanie leczenia może prowadzić do nawrotów choroby oraz zwiększa ryzyko powikłań. 

W przypadku nawracających epizodów anginy lekarz może zalecić wykonanie wymazu z gardła w celu identyfikacji patogenu oraz badań laboratoryjnych, takich jak: morfologia, CRP czy ASO. Umożliwiają one lepszą ocenę charakteru infekcji i pomagają wykluczyć ewentualne powikłania lub przewlekłe zakażenia.

Tonsillektomia (usunięcie migdałków)

Tonsillektomia jest rozważana u dzieci, które doświadczają co najmniej siedmiu epizodów anginy rocznie, pięciu epizodów rocznie przez dwa kolejne lata lub trzech epizodów rocznie przez trzy kolejne lata. Zabieg może być też zalecany przy powikłaniach – ropniu okołomigdałkowym czy problemach z oddychaniem w nocy. Ostateczną decyzję w tym zakresie podejmuje laryngolog na podstawie pełnej oceny stanu zdrowia dziecka.

Kiedy do lekarza?

Konsultacja z lekarzem jest wskazana, gdy angina nawraca częściej niż 3–5 razy w ciągu roku, szczególnie jeśli epizody są potwierdzone testami diagnostycznymi (np. wymaz z gardła, testy antygenowe) jako zakażenia paciorkowcowe (Streptococcus pyogenes). 

Wskazaniem do pilnej konsultacji są także powikłania anginy – ropień okołomigdałkowy, gorączka reumatyczna czy zapalenie kłębuszków nerkowych.

Do objawów alarmujących, które wymagają konsultacji lekarskiej, należą: wysoka gorączka (powyżej 39°C), trudności w przełykaniu śliny, szczękościsk, problemy z oddychaniem, jednostronny ból gardła z obrzękiem szyi lub asymetrią migdałków. 

Również w przypadku podejrzenia, że dziecko lub dorosły może być przewlekłym nosicielem paciorkowca – co sprzyja nawrotom infekcji i zwiększa ryzyko zakażenia innych – warto skonsultować się ze specjalistą (np. laryngologiem). 

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące anginy u dziecka.