Angina wirusowa – objawy, leczenie, jak rozpoznać

Najważniejsze informacje

• Angina wirusowa to choroba zakaźna, która przenosi się głównie drogą kropelkową. Największe ryzyko zakażenia występuje w pierwszych dniach infekcji.
• Za rozwój choroby odpowiadają m.in.: rynowirusy, koronawirusy, adenowirusy, wirusy grypy i paragrypy, enterowirusy (np. Coxsackie), wirus Epsteina-Barr (EBV) oraz RSV. 
• Angina wirusowa w większości przypadków przebiega łagodniej niż bakteryjna. Typowe objawy to: ból gardła, głowy oraz mięśni (u dzieci także brzucha), umiarkowana gorączka (do 38–38,5°C), katar, kaszel, chrypka i ogólne osłabienie. Dodatkowo mogą wystąpić objawy towarzyszące – zapalenie spojówek oraz niewielkie powiększenie węzłów chłonnych. Ropny nalot na migdałkach zwykle nie występuje. 
• Rozpoznanie anginy wirusowej opiera się na badaniu lekarskim i charakterystycznym obrazie klinicznym. W celu wykluczenia etiologii bakteryjnej można wykonać szybki test antygenowy (RAT) w kierunku paciorkowców lub pobrać wymaz z gardła do posiewu. 
• Warto pamiętać, że antybiotyki nie są skuteczne w leczeniu anginy wirusowej, ponieważ działają wyłącznie na bakterie. Ich nieuzasadnione stosowanie może prowadzić do działań niepożądanych (np. zaburzeń mikroflory jelitowej) oraz wzrostu oporności bakterii na leczenie.
• Leczenie anginy wirusowej ma charakter objawowy – polega m.in. na stosowaniu leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych (paracetamol, ibuprofen) oraz preparatów o działaniu miejscowym (tabletek do ssania, sprayów), a także wykonywaniu inhalacji. Ważne jest również odpowiednie nawodnienie i odpoczynek. 
• W łagodzeniu objawów pomocne są domowe sposoby, np. płukanie gardła wodą z solą i picie ziołowych naparów. Angina wirusowa zazwyczaj ustępuje samoistnie w ciągu 5–7 dni. 

Angina wirusowa to powszechna choroba zakaźna, która objawia się przede wszystkim bólem gardła i ogólnym pogorszeniem samopoczucia. Choć wiele osób kojarzy ją z infekcją bakteryjną oraz leczeniem antybiotykiem, w rzeczywistości zdecydowana większość przypadków – zwłaszcza u dzieci i młodych dorosłych – ma podłoże wirusowe. 

Objawy anginy wirusowej pojawiają się stopniowo i są zwykle łagodniejsze niż w przypadku zakażenia bakteryjnego. Często towarzyszy im katar, kaszel, chrypka, bóle mięśni czy zapalenie spojówek. W odróżnieniu od anginy paciorkowcowej wirusowa postać choroby jest rzadko związana z wysoką gorączką i powstawaniem ropnego nalotu na migdałkach (choć zdarzają się wyjątki, np. w przebiegu mononukleozy zakaźnej).

Diagnostyka anginy wirusowej opiera się przede wszystkim na dokładnym wywiadzie lekarskim i ocenie objawów klinicznych. W celu wykluczenia infekcji bakteryjnej lekarz może zlecić wykonanie szybkiego testu antygenowego (RAT, rapid antigen test) lub pobrać wymaz z gardła do posiewu. 

Leczenie anginy wirusowej ma charakter objawowy. W praktyce oznacza to stosowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych oraz preparatów nawilżających gardło (spraye czy tabletki do ssania). Wśród ważnych elementów terapii należy wymienić również odpowiednie nawodnienie organizmu, odpoczynek oraz inhalacje z soli fizjologicznej. Wspomagająco można sięgnąć po domowe sposoby – napary ziołowe i płukanki.

Angina wirusowa – co to za choroba?

Angina to ostry stan zapalny gardła i migdałków podniebiennych, który może być wywołany przez różne patogeny – zarówno bakterie, jak i wirusy. 

Jedną z postaci choroby jest angina bakteryjna spowodowana najczęściej przez paciorkowce beta-hemolizujące grupy A (tzw. angina paciorkowcowa, Streptococcus pyogenes). Warto jednak podkreślić, że większość przypadków ostrego zapalenia gardła – zwłaszcza u dzieci poniżej 3. r.ż. – ma etiologię wirusową.

Angina wirusowa towarzyszy przeważnie infekcjom wywołanym przez rhinowirusy, koronawirusy, adenowirusy, wirusy grypy lub paragrypy, a także enterowirusy (np. wirus Coxsackie). Może być również objawem infekcji wirusem Epsteina-Barr (EBV), czyli mononukleozy zakaźnej.

Czy angina wirusowa jest zaraźliwa? 

Angina wirusowa jest zaraźliwa. Zakażenie przenosi się przede wszystkim drogą kropelkową – podczas kichania, kaszlu, mówienia, a także poprzez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną (np. podanie ręki, przytulenie). Do zakażenia może dojść również poprzez kontakt pośredni – np. korzystanie z tych samych sztućców, kubków, ręczników czy zabawek.

Ryzyko przeniesienia wirusa jest największe w pierwszych dniach infekcji, kiedy objawy są najbardziej nasilone. Dzieci, ze względu na częstsze infekcje dróg oddechowych i bliski kontakt z rówieśnikami, są szczególnie narażone na zakażenie oraz jego rozprzestrzenianie.

Aby ograniczyć ryzyko przenoszenia zakażenia, należy:

• regularnie myć ręce wodą z mydłem – zwłaszcza po kaszlu, kichaniu i przed posiłkami;
• unikać dzielenia się jedzeniem, napojami, sztućcami i ręcznikami z innymi domownikami;
• korzystać z jednorazowych chusteczek higienicznych i od razu je wyrzucać;
• regularnie dezynfekować powierzchnie, z którymi miała kontakt osoba chora (np. klamki, piloty, telefony);
• ograniczyć bliski kontakt z osobą chorą, zwłaszcza w przypadku dzieci i osób starszych.

Angina wirusowa – ile trwa?

Angina wirusowa trwa zwykle od 5 do 7 dni, jednak czas występowania objawów może różnić się w zależności od rodzaju wirusa, a także wieku i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. 

Jak zazwyczaj przebiega angina wirusowa?

• Początek – objawy rozwijają się stopniowo. Początkowo pojawia się uczucie drapania w gardle, które przechodzi w ból. Następnie może wystąpić katar i kaszel. U dzieci angina wirusowa często przebiega z bardziej nasilonym kaszlem, bólem gardła i głowy, gorączką oraz ogólnym złym samopoczuciem.
• Szczyt objawów – największe nasilenie objawów przypada na 2–3 dzień infekcji. W tym czasie może wystąpić silniejszy ból gardła, gorączka, bóle mięśni, a także powiększenie węzłów chłonnych. U niektórych osób pojawiają się również objawy ogólnoustrojowe, takie jak uczucie zmęczenia i osłabienie.
• Ustępowanie objawów – po kilku dniach objawy zaczynają stopniowo słabnąć. W większości przypadków ustępują w ciągu 7–10 dni, chociaż ból gardła może utrzymywać się nieco dłużej. 

Jeśli dolegliwości nie ustępują po 7 dniach, nasilają się, pojawia się wysoka gorączka (>38,5°C), trudności z oddychaniem i/lub przełykaniem czy bóle stawów, warto ponownie skonsultować się z lekarzem, ponieważ wymienione objawy mogą świadczyć o nadkażeniu bakteryjnym lub innej chorobie (np. mononukleozie zakaźnej). 

Angina wirusowa – przyczyny

Wirusy odpowiadają za około 70–85% przypadków ostrych infekcji gardła u dzieci oraz nawet 90–95% przypadków u dorosłych. Warto jednak zaznaczyć, że odsetek ten może różnić się w zależności od wieku pacjenta, sezonu, regionu geograficznego oraz metod diagnostycznych zastosowanych w badaniach.

Wirusy odpowiedzialne za infekcje dróg oddechowych, które mogą wywołać anginę:

• adenowirusy – często powodują też zapalenie spojówek i gorączkę;
• rynowirusy – główna przyczyna przeziębień;
• wirus grypy (influenza) – w tym przypadku objawy ogólne są silniejsze: gorączka, bóle mięśni, osłabienie;
• wirus paragrypy – może powodować chrypkę i suchy kaszel;
• koronawirusy – nie tylko SARS-CoV-2, ale też sezonowe koronawirusy;
• wirus Epstein-Barr (EBV) – wywołuje mononukleozę zakaźną, przeważnie z powiększeniem migdałków i węzłów chłonnych;
• enterowirusy (np. Coxsackie A) – mogą powodować tzw. herpanginę z pęcherzykami w gardle;
• wirus RSV (syncytialny) – głównie u dzieci. 

Angina wirusowa – objawy

Objawy anginy wirusowej mogą przypominać te występujące w przebiegu anginy bakteryjnej, jednak przeważnie są łagodniejsze i mniej specyficzne. 

Jakie dolegliwości zgłaszają pacjenci? 

• Ból gardła nasilający się przy przełykaniu – zazwyczaj pierwszy i dominujący objaw. 
• Gorączka – zwykle umiarkowana (do 38–38,5°C), choć u dzieci może być wyższa.
• Problemy z przełykaniem – utrudniają przyjmowanie posiłków i płynów.
• Ogólne złe samopoczucie – pojawia się uczucie rozbicia oraz osłabienie.
• Ból głowy i bóle mięśniowe – stanowią częste objawy towarzyszące zakażeniom wirusowym.
• Ból brzucha – typowy objaw w przebiegu infekcji wirusowych u dzieci.
• Katar, kaszel, chrypka – obecność tych objawów sugeruje wirusową etiologię anginy.
• Zapalenie spojówek – występuje często w przebiegu zakażenia adenowirusami.
• Powiększenie węzłów chłonnych na szyi (szyjnych) – zwykle niewielkie i mniej bolesne niż w anginie bakteryjnej.

Warto dodać, że brak ropnego nalotu na migdałkach jest typowy dla anginy wirusowej, choć w niektórych przypadkach – szczególnie przy zakażeniu wirusem Epsteina-Barr (EBV) lub adenowirusami – może być obecny.

Objawy anginy wirusowej utrzymują się od kilku dni do około tygodnia i najczęściej ustępują samoistnie. 

Angina wirusowa a bakteryjna – jak odróżnić?

Pacjenci z anginą bakteryjną (najczęściej wywołaną przez paciorkowce beta-hemolizujące grupy A – PBHA) zgłaszają gwałtowny początek choroby z towarzyszącymi objawami ogólnoustrojowymi, tj.: bólem brzucha, nudnościami lub wymiotami (szczególnie u dzieci), a także wysoką gorączką (powyżej 38,5°C) z dreszczami, silnym bólem gardła utrudniającym połykanie oraz nieprzyjemnym zapachem z ust (halitoza). 

W przypadku anginy bakteryjnej w badaniu lekarskim można potwierdzić: 

• wybroczyny na podniebieniu (tzw. petechie);
• włóknikowy, ropny nalot w kryptach migdałków;
• tkliwość oraz powiększenie węzłów chłonnych szyjnych przednich i podżuchwowych, na ogół obustronne.

Z kolei objawy sugerujące etiologię wirusową to: katar, kaszel, chrypka, ból mięśni, biegunka, zapalenie spojówek, afty lub pęcherzyki w jamie ustnej i na tylnej ścianie gardła (np. w infekcjach enterowirusowych, HSV), niższa gorączka lub jej brak. Jak wspomniano wcześniej, angina wirusowa przebiega zazwyczaj bez ropnego nalotu na migdałkach. Wyjątkiem mogą być niektóre infekcje, np. mononukleoza zakaźna, w przebiegu której nalot może się pojawić. 

Wymienione wyżej różnice kliniczne mają podstawowe znaczenie dla trafnej diagnozy i uniknięcia niepotrzebnego leczenia antybiotykami.

Najbardziej wiarygodną metodą różnicowania anginy wirusowej i bakteryjnej jest:

• wymaz z gardła z posiewem bakteriologicznym – wynik jest znany zwykle po 24–48 godzinach;
• szybki test antygenowy (tzw. test RAT) na obecność paciorkowców grupy A (PBHA) – możliwy do wykonania w gabinecie lekarskim, wynik jest dostępny w ciągu kilku minut.

Dodatni wynik testu potwierdza podłoże bakteryjne, a wynik ujemny – przy obecności objawów wirusowych – wskazuje najczęściej na infekcję wirusową. Należy jednak pamiętać, że testy RAT mają ograniczoną czułość, dlatego w razie wątpliwości trzeba wykonać także posiew. 

Angina wirusowa u dziecka – objawy

Objawy anginy wirusowej u dzieci są zbliżone do tych obserwowanych u dorosłych, jednak u najmłodszych pacjentów przebieg choroby może być bardziej niespecyficzny. Infekcje wirusowe rozwijają się zwykle stopniowo, a objawy są mniej nasilone niż w przypadku anginy bakteryjnej. 

Jak wygląda angina wirusowa u dzieci? Do typowych objawów należą:

• ból gardła – opisywany jako uczucie drapania lub dyskomfortu;
• niewysoka gorączka (lub jej brak) – najczęściej do 38°C;
• ból głowy oraz mięśni;
• zaczerwienienie gardła (bez ropnych nalotów);
• nieżyt nosa (katar), kaszel, chrypka – obecność tych objawów wskazuje na wirusowe tło choroby;
• zapalenie spojówek – objawiające się zaczerwienieniem i łzawieniem oczu;
• afty lub owrzodzenia w obrębie błony śluzowej jamy ustnej i gardła – występują np. w zakażeniu wirusem Coxsackie, HSV;
• biegunka, brak apetytu, zmęczenie – objawy towarzyszące, zwłaszcza u młodszych pacjentów.

U dzieci obraz kliniczny bywa mniej charakterystyczny, dlatego konieczna jest dokładna ocena lekarska.

Angina wirusowa – leczenie

W przypadku anginy wywołanej przez wirusy stosowanie antybiotyków jest nie tylko nieskuteczne, ale także niezalecane, ponieważ nie wpływają one na patogeny wirusowe. Statystyki z USA wskazują, że nawet 53% dzieci i 60% dorosłych zgłaszających się do lekarza z bólem gardła otrzymuje antybiotyki, mimo że w przeważającej większości przypadków przyczyną są infekcje wirusowe. Takie postępowanie może prowadzić do wzrostu oporności bakterii na antybiotyki, działań niepożądanych (np. biegunek lub reakcji alergicznych) oraz zaburzenia mikroflory jelitowej. 

Leczenie anginy wirusowej ma charakter objawowy i skupia się na łagodzeniu dolegliwości, poprawie komfortu pacjenta oraz wspomaganiu naturalnego procesu zdrowienia.

Jakie metody leczenia objawowego stosuje się w przypadku anginy wirusowej?

• Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (np. paracetamol lub ibuprofen) – łagodzą ból gardła oraz obniżają temperaturę ciała.
• Nawadnianie organizmu – przyjmowanie dużej ilości płynów pomaga nawilżać błonę śluzową gardła i zapobiega odwodnieniu, szczególnie w przypadku gorączki.
• Odpoczynek – wspiera regenerację organizmu i skraca czas choroby. 
• Preparaty miejscowe (m.in. pastylki do ssania o działaniu znieczulającym lub przeciwzapalnym (zawierające np. benzokainę, flurbiprofen), aerozole do jamy ustnej i gardła oraz inhalacje z roztworem chlorku sodu – 0,9% NaCl) – są stosowane w celu miejscowego łagodzenia bólu, redukcji stanu zapalnego oraz nawilżenia błon śluzowych. 
• Domowe sposoby (np. płukanie gardła letnią wodą z solą, picie naparów z szałwii lub rumianku) – mogą przynosić ulgę, choć ich skuteczność nie jest jednoznacznie potwierdzona naukowo. 

Jak wspomniano wcześniej, angina wirusowa zwykle ustępuje samoistnie w ciągu 5–7 dni. Kluczowe jest odpowiednie rozpoznanie i unikanie niepotrzebnej antybiotykoterapii, która powinna być zarezerwowana wyłącznie dla infekcji o potwierdzonym lub wysoce prawdopodobnym podłożu bakteryjnym.

Domowe sposoby na anginę wirusową

Choć angina wirusowa nie wymaga zwykle intensywnego leczenia farmakologicznego, jej objawy potrafią być uciążliwe. W takich sytuacjach warto skorzystać z domowych sposobów, które mogą przynieść ulgę i wspomóc proces zdrowienia. 

• Płukanie gardła ciepłą wodą z dodatkiem soli (1/2 łyżeczki soli na szklankę wody) – pomaga złagodzić ból gardła, usuwa bakterie i wirusy z jamy ustnej oraz redukuje obrzęk.
• Picie ciepłych naparów ziołowych (rumianek, szałwia, lipa czy melisa) – łagodzi ból gardła, działa przeciwzapalnie i łagodząco. 
• Miód (szczególnie gryczany) – posiada właściwości przeciwzapalne i antybakteryjne, które pomagają w walce z infekcją. Można go dodawać do ciepłych napojów (nie gorących, aby nie stracił swoich właściwości).
• Inhalacje parowe – nawilżają drogi oddechowe, co zmniejsza podrażnienie gardła. Do gorącej wody można dodać kilka kropli olejku eukaliptusowego lub lawendowego, które mają właściwości przeciwzapalane. 
• Ciepłe okłady (kompresy) na szyję – rozluźniają mięśnie i łagodzą uczucie dyskomfortu.
• Odpoczynek – należy zadbać o odpowiednią ilość snu oraz unikać nadmiernego wysiłku fizycznego.
• Picie dużej ilości płynów (woda, napary ziołowe, ciepłe herbaty owocowe i delikatne rosoły) – utrzymywanie optymalnego poziomu nawodnienia organizmu wspiera procesy regeneracyjne.

W czasie choroby warto również unikać dymu papierosowego, zanieczyszczonego powietrza, alkoholu oraz kofeiny, które mogą dodatkowo podrażniać gardło i osłabiać organizm. 

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące anginy wirusowej