Mononukleoza zakaźna – co to, objawy, ile trwa, leczenie

Najważniejsze informacje: 

• Mononukleoza zakaźna, wywołana przez wirus Epsteina-Barr (EBV), jest infekcją rozprzestrzeniającą się głównie przez kontakt ze śliną, stąd jej potoczna nazwa – „choroba pocałunków”.
• Najczęściej dotyka dzieci, młodzież i młodych dorosłych, a jej objawy to wysoka gorączka, ból gardła, powiększenie węzłów chłonnych oraz przewlekłe zmęczenie.
• Mononukleoza trwa zazwyczaj 2-3 tygodnie, ale uczucie zmęczenia może utrzymywać się przez kilka miesięcy, zwłaszcza u dorosłych.
• Leczenie mononukleozy jest objawowe – zalecane jest stosowanie leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych oraz odpoczynek, a antybiotyki przyjmuje się tylko w przypadku nadkażeń bakteryjnych.
• Mononukleoza nie ma dedykowanej szczepionki. Chociaż zwykle przebiega łagodnie, w niektórych przypadkach może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak pęknięcie śledziony.

Mononukleoza zakaźna, znana również jako „choroba pocałunków”, to dość powszechna infekcja wirusowa, która najczęściej rozwija się u dzieci, nastolatków i młodych dorosłych. Za jej pojawienie się odpowiada wirus Epsteina-Barr (EBV), przenoszony głównie przez ślinę. Objawy mogą przypominać klasyczną anginę lub grypę, ale czas ich trwania i charakter zwykle są bardziej uciążliwe. Jak rozpoznać mononukleozę zakaźną, ile trwa i kiedy warto zgłosić się do lekarza?

Mononukleoza – co to za choroba?

Mononukleoza zakaźna (ICD-10: B27) to choroba wirusowa wywoływana przez wirus Epsteina-Barr (EBV), należący do rodziny wirusów opryszczki. Zakażenie następuje najczęściej poprzez kontakt ze śliną osoby chorej, stąd potocznie nazywana jest „chorobą pocałunków”.

Głównie dotyka dzieci i młodzież, ale może wystąpić w każdym wieku. EBV to jeden z najpowszechniej występujących wirusów na świecie – szacuje się, że większość dorosłych przeszła zakażenie, często nie zdając sobie z tego sprawy. U dzieci mononukleoza zakaźna może przebiegać jako zakażenie bezobjawowe.

U młodzieży i dorosłych infekcja przebiega zwykle znacznie bardziej burzliwie, dając objawy takie jak wysoka gorączka, silny ból gardła, powiększone węzły chłonne, a także ogólne osłabienie i zmęczenie. Choroba może trwać kilka tygodni, a pełny powrót do formy bywa długotrwały.

Mononukleoza zakaźna – przyczyny

Bezpośrednią przyczyną mononukleozy zakaźnej jest zakażenie wirusem Epsteina-Barr (EBV), który należy do rodziny Herpesviridae. Do transmisji wirusa dochodzi najczęściej poprzez kontakt ze śliną osoby zakażonej, np. podczas pocałunku, picia z tej samej butelki, używania wspólnych sztućców czy szczoteczek do zębów. 

Z tego względu choroba często szerzy się wśród nastolatków i młodych dorosłych, zwłaszcza w środowiskach szkolnych. EBV może również przenosić się drogą kropelkową, a w rzadszych przypadkach poprzez krew lub przeszczepy narządów. 

Po przedostaniu się do organizmu wirus EBV pozostaje w nim w formie utajonej, a u osób z obniżoną odpornością może się reaktywować.

Mononukleoza – objawy u dorosłych

Objawy mononukleozy zakaźnej u dorosłych są zazwyczaj bardziej nasilone niż u dzieci. Choroba często rozpoczyna się gwałtownie, może przypominać grypę lub anginę. 

Do najczęstszych objawów mononukleozy u dorosłych należą:

• podwyższona temperatura ciała (często 38,5-40°C), która może utrzymywać się nawet przez 2-3 tygodnie,
• silny ból gardła i zapalenie migdałków podniebiennych, często z widocznym białym nalotem,
• powiększone węzły chłonne szyi i żuchwy,
• uczucie przewlekłego zmęczenia i osłabienia,
• bóle głowy, mięśni i stawów,
• wysypka skórna, która może wystąpić zwłaszcza po przyjęciu antybiotyków z grupy aminopenicylin (np. amoksycyliny),
• powiększenie wątroby, obrzęk śledziony, co czasami skutkuje bólem w nadbrzuszu,
• obrzęk powiek i twarzy, występujące rzadko.

Objawy te mogą się różnić nasileniem i długością trwania, a niektóre – jak zmęczenie czy powiększenie węzłów chłonnych – mogą utrzymywać się dłużej po zakończeniu ostrej fazy choroby.

Mononukleoza zakaźna – przebieg choroby

Mononukleoza zakaźna rozwija się powoli i może mieć różny przebieg – od łagodnego po bardziej uciążliwy. Okres inkubacji choroby wynosi od ok. 30 do 50 dni, co oznacza, że od momentu zakażenia do pojawienia się objawów może minąć ponad miesiąc. 

Początek mononukleozy bywa różny – czasem objawy pojawiają się nagle, a czasem rozwijają się stopniowo i przypominają klasyczne przeziębienie lub grypę.

W miarę postępu choroby dochodzi do rozwoju bardziej charakterystycznych dolegliwości, takich jak gorączka, silne zapalenie gardła oraz powiększenie węzłów chłonnych, szczególnie szyjnych. 

U wielu pacjentów dołączają także inne objawy, np. bóle głowy, osłabienie czy powiększenie wątroby i śledziony. 

Ile trwa mononukleoza u dorosłych?

U większości objawy choroby ustępują samoistnie w ciągu 2-3 tygodni. Uczucie zmęczenia i spadek formy mogą utrzymywać się przez kilka miesięcy po zakończeniu ostrej fazy choroby.

Czas trwania i nasilenie objawów mogą być dłuższe u osób z obniżoną odpornością, dlatego ważne jest, aby w trakcie infekcji odpowiednio dbać o organizm i unikać przeciążeń.

Mononukleoza w ciąży

Mononukleoza w ciąży zdarza się dość rzadko, ale może stanowić zagrożenie zarówno dla ciężarnej, jak i płodu. Choć ryzyko poważnych powikłań jest niskie, w przypadku podejrzenia choroby w ciąży należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem i pozostawać pod jego kontrolą przez cały czas trwania infekcji.

Badania i testy na mononukleozę

W celu potwierdzenia zakażenia wirusem Epsteina-Barr (EBV) lekarz może zlecić kilka różnych testów. Są one pomocne zarówno w fazie ostrej infekcji, jak i w monitorowaniu ewentualnych powikłań.

Obecność wirusa potwierdzić można wykonując:

• Morfologię krwi obwodowej z rozmazem – przy mononukleozie wynik morfologii wykazuje zwiększoną liczbę limfocytów (limfocytozę) oraz obecność tzw. atypowych limfocytów, charakterystycznych dla tej choroby.
• Testy serologiczne, w tym:
  • test Monospot, który wykrywa obecność przeciwciał heterofilnych typowych dla mononukleozy (często stosowany w diagnostyce mononukleozy u młodzieży i dorosłych),
  • testy na przeciwciała przeciwko EBV – klasy IgM (wskazujące na świeże zakażenie EBV) i IgG dodatnie (wskazujące na przebycie infekcji lub jej przewlekły przebieg).
• Badania biochemiczne krwi, które mogą wykazać podwyższone wartości enzymów wątrobowych (ALT, AST), szczególnie jeśli choroba przebiega z zajęciem wątroby.

W niektórych przypadkach lekarz może również zlecić badania obrazowe, takie jak USG jamy brzusznej, jeśli istnieje podejrzenie powiększenia śledziony lub wątroby. 

Mononukleoza – leczenie

Nie istnieje swoiste leczenie przeciwwirusowe mononukleozy zakaźnej, ponieważ chorobę wywołuje wirus Epsteina-Barr, przeciwko któremu nie opracowano dedykowanych leków. 

Terapia ma charakter objawowy i skupia się na łagodzeniu dolegliwości oraz wspomaganiu organizmu w walce z infekcją.

Podstawą leczenia mononukleozy zakaźnej są:

• Odpoczynek i unikanie wysiłku fizycznego, zwłaszcza w fazie ostrej choroby – pomaga to ograniczyć ryzyko powikłań, takich jak pęknięcie powiększonej śledziony.
• Nawodnienie organizmu – regularne przyjmowanie płynów wspomaga regenerację.
• Stosowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych, które pomagają obniżyć temperaturę i złagodzić ból gardła oraz bóle mięśniowe.
• Antybiotykoterapia jest wskazana jedynie w przypadku nadkażeń bakteryjnych (np. anginy paciorkowcowej). 

Czy mononukleoza jest wyleczalna?

Tak – mononukleoza to choroba samoograniczająca się, co oznacza, że u większości osób ustępuje samoistnie w ciągu kilku tygodni. Objawy takie jak gorączka czy ból gardła zazwyczaj mijają w ciągu 2-3 tygodni, choć uczucie zmęczenia i osłabienia może utrzymywać się przez kilka miesięcy. 

Leki na mononukleozę

W leczeniu mononukleozy zakaźnej stosuje się przede wszystkim leki objawowe, ponieważ nie istnieje dedykowana terapia przeciwwirusowa. Celem farmakoterapii jest złagodzenie uciążliwych dolegliwości.

Najczęściej stosowane leki przy mononukleozie to:

• Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, takie jak paracetamol i ibuprofen, które pomagają obniżyć gorączkę, zredukować ból gardła, bóle mięśni oraz uczucie ogólnego rozbicia.
• Preparaty miejscowe na gardło, np. aerozole przeciwzapalne, tabletki do ssania z substancjami łagodzącymi i antyseptycznymi, które przynoszą ulgę w przypadku silnego zapalenia gardła i bólu przy przełykaniu.
• Antybiotyki – stosowane tylko w przypadku nadkażeń bakteryjnych, np. przy ropnym zapaleniu migdałków. Należy jednak unikać antybiotyków z grupy aminopenicylin (np. amoksycyliny), które mogą wywołać charakterystyczną wysypkę skórną u osób z mononukleozą.

Ważne: przed zastosowaniem jakichkolwiek leków warto skonsultować się z lekarzem, który oceni stan zdrowia i dobierze odpowiednie środki. Szczególną ostrożność należy zachować przy podawaniu leków dzieciom i kobietom w ciąży.

Możliwe powikłania mononukleozy

Choć mononukleoza zakaźna zazwyczaj przebiega łagodnie i jej objawy ustępują samoistnie, w niektórych przypadkach mogą wystąpić poważne powikłania.

Możliwe powikłania mononukleozy zakaźnej to:

• Pęknięcie śledziony, które może wystąpić w wyniku jej powiększenia. Jest to stan zagrażający życiu.
• Zapalenie wątroby, które może prowadzić do jej powiększenia i wystąpienia żółtaczki. 
• Zapalenie mięśnia sercowego, czyli stan zapalny serca, który może prowadzić do poważnych problemów z jego funkcjonowaniem, a w skrajnych przypadkach do niewydolności serca.
• Małopłytkowość, czyli obniżony poziom płytek krwi, co zwiększa ryzyko krwawień.
• Powikłania neurologiczne, jak zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowych oraz zespół Zespół Guillaina-Barrégo, w którym układ odpornościowy atakuje nerwy, prowadząc do osłabienia mięśni i paraliżu.

Pomimo że powikłania są rzadkie, ich wystąpienie wymaga natychmiastowego skonsultowania się z lekarzem.

Czy jest szczepienie na mononukleozę?

Obecnie nie istnieje szczepionka przeciwko wirusowi EBV, który wywołuje mononukleozę zakaźną. Choć prace nad opracowaniem takiej szczepionki trwają, nie osiągnęły jeszcze etapu, który pozwalałby na jej szerokie stosowanie. 

Na chwilę obecną jedyną formą profilaktyki jest unikanie kontaktu ze śliną osób zakażonych, ponieważ wirus przenosi się głównie tą drogą.

FAQ

Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące mononukleozy zakaźnej.