Jak rozpoznać depresję u dzieci? Sprawdź objawy i leczenie. Jak wygląda test?

Najważniejsze informacje:

• Depresja diagnozowana jest u 2 proc. młodszych dzieci i 8 proc. nastolatków. 
• Objawy depresji u dzieci są podobne do tych występujących w zaburzeniach afektywnych u dorosłych. Pojawiają się również symptomy niecharakterystyczne. 
• Największe problemy diagnostyczne dotyczą najmłodszych pacjentów. 
• Wyraźne zmiany zachowania i obniżenie nastroju u dziecka trwające powyżej 4. tygodni jest wskazaniem do kontaktu ze specjalistą.

Depresja, kojarzona głównie z zaburzeniem pojawiającym się u dorosłych, coraz częściej dotyka również młodzież i dzieci. Deficyty bliskich, emocjonalnych relacji i czasu spędzanego z rodzicami, nadmiar dodatkowych zajęć lub nieograniczony dostęp do multimediów mogą mieć znaczący wpływ na emocje dziecka i doprowadzić do długotrwałego obniżenia nastroju. Dowiedz się, czym jest depresja u dzieci. Jak ją rozpoznać i leczyć?

Depresja u dzieci i młodzieży

Dzieci manifestują emocje zazwyczaj bardzo intensywnie, ponieważ nie potrafią ich kontrolować. Chwilowe zaburzenie nastroju u dziecka nie powinno więc stanowić powodu do niepokoju. Może wynikać z przykrej sytuacji w przedszkolu lub szkole, zmęczenia, głodu, być efektem wspomnień o złym śnie. W zależności od przyczyn humor powinien wrócić dziecku w ciągu kilku godzin lub dni. Jeśli obniżenie nastroju trwa powyżej 4 tygodni, nie należy go bagatelizować, ponieważ może być to jeden z objawów depresji.

Symptomy depresji u dzieci, szczególnie tych najmłodszych, mogą być bardzo niecharakterystyczne, dlatego często zaburzenie jest trudne do zdiagnozowania. Poza spotykanymi u młodzieży lub dorosłych typowymi objawami, depresji u dzieci często towarzyszą objawy somatyczne, moczenie nocne oraz inne niepokojące zmiany rozwojowe (brak postępów lub wręcz cofanie się w rozwoju).

Depresja u dzieci diagnozowana jest rzadziej niż u nastolatków. Niestety obserwuje się wyraźną tendencję wzrostową. Zaburzenie diagnozowane jest u 1 proc. dzieci w wieku przedszkolnym (znany jest przypadek zdiagnozowania depresji u dwulatka) i u 2 proc. dzieci w wieku od 6 do 12 lat. U starszych nastolatków przypadłość jest znacznie częstsza i może dotyczyć nawet, co trzeciego z nich.

Przyczyny depresji dziecięcej

Nie można jednoznacznie określić przyczyny występowania depresji u dzieci. Na wystąpienie zaburzenia składają się zazwyczaj 3 czynniki (podobnie jak u młodzieży i dorosłych):

• biologiczny — nieprawidłowości na poziomie neuroprzekaźników w mózgu, zaburzenia hormonalne, obciążenie genetyczne (depresja częściej diagnozowana jest u dzieci, których rodzice lub dziadkowie mają zaburzenia afektywne);
• psychologiczny — konstrukcja psychiczna, podatność na obniżenie lub wahania nastroju, niskie poczucie własnej wartości, brak poczucia bezpieczeństwa;
• środowiskowy — skomplikowana sytuacja rodzinna (przemoc, nadużycia seksualne, uzależnienie opiekunów, śmierć kogoś bliskiego, ciężka choroba, rozwód rodziców, ubóstwo), problemy w przedszkolu (np. nadmierny stres związany z separacją od rodziców, trudności w odnalezieniu się w grupie) lub w szkole (np. trudności w nauce, odrzucenie przez grupę rówieśniczą).

Według Eichelbergera (Wojciech Eichelberger, polski psychoterapeuta, psycholog, autor wielu książek), można wymienić 10 głównych czynników przyczyniających się do rozpowszechnienia problemu występowania depresji u dzieci i młodzieży.

Opresyjny system szkolny

Eichelberger zauważa, że zasady funkcjonowania szkół publicznych nie zmieniły się znacząco od początku XX w., co stanowi ogromny problem dla prawidłowego rozwoju współczesnych, inaczej wychowywanych dzieci. 

Deficyt otwartego kontaktu z rodzicami.

Przepracowani lub co gorsze uzależnieni (np. od alkoholu, leków, gier) rodzice nie zapewniają dziecku wystarczającej uwagi. Na ogół nie nawiązują z nim szczerych rozmów, a kontakty ograniczają się do wydawania poleceń lub wyrażania niezadowolenia z postawy, zachowania, ocen dziecka. 

Deficyt bezpośredniego, przyjacielskiego kontaktu z rówieśnikami.

Powszechność komunikatorów, smsów i darmowych rozmów telefonicznych, zamiast sprzyjać utrzymywaniu kontaktów z rówieśnikami, ograniczyła bezpośrednie spotkania, co ma znaczący wpływ na pogorszenie samopoczucia. Dodatkowo współczesne relacje między młodymi ludźmi mają charakter rywalizacji, wiążą się z potrzebą lansu i ryzykiem tzw. hejtu. 

Deficyt ruchu, stres. 

Ze względu na nadmiar obowiązków szkolnych oraz stały dostęp do multimediów, większość dzieci spędza za mało aktywnego czasu na świeżym powietrzu. Dodatkowo w przypadku dzieci mieszkających w większych miastach, wyjście na dwór wiąże się z koniecznością opieki osoby dorosłej, a rodzice nie mają czasu. W szkołach na lekcji WF dzieci muszą wykonywać określone ćwiczenia, na przerwach zabronione jest bieganie na korytarzu, a to wiąże się z niewielkimi możliwościami odreagowania stresu i „wyżycia się”.

Deficyt energii życiowej.

Przemęczenie wynikające z nadmiaru obowiązków szkolnych, zajęć pozalekcyjnych (często dzieci po szkole zostają na świetlicy szkolnej, skąd odbierane są prosto na zajęcia, które kończą np. po godz. 18) i braku czasu na odpoczynek. Wiele dzieci kładzie się spać zbyt późno, mało się rusza, źle odżywia i oddycha zanieczyszczonym powietrzem, co może wpływać na permanentne poczucie zmęczenia.

Deficyt kontaktu z przyrodą.

Ruch na świeżym powietrzu często ogranicza się do osiedlowego placu zabaw lub niewielkich skwerków. Dzieci mają niewiele możliwości biegania po lesie, wsłuchiwania się w śpiew ptaków, szum wiatru, poruszania się po zróżnicowanym terenie (stymulacja sensoryczna), a obcowanie z przyrodą wycisza, redukuje napięcia i wspomaga relaksację.

Brak autorytetu i utrata zaufania do dorosłych.

Dzieci zauważają słabości i negatywne cechy dorosłych (hipokryzję, agresję, bezradność) i nie odnajdują w dorosłych pozytywnych wzorów do naśladowania. Sprzeczne komunikaty (np. dorosły stosujący przemoc mówi „nie wolno nikogo bić”) wpływają na utratę zaufania, chaos wartości, zagubienie i zachwianie poczucia bezpieczeństwa.

Rozczarowanie pieniądzem i konsumpcją.

Dotyczy głównie starszych dzieci i nastolatków, które zauważają, że w świecie dorosłych zarabianie i posiadanie pieniędzy jest tak istotne, jakby stanowiły sens życia.

Życie w poczuciu zagrożenia.

Większość rodziców nie zwraca uwagi na dzieci przysłuchujące się wiadomościom w radiu lub telewizji, a przedstawiony w nich świat może wydać się dziecku naprawdę przerażający (np. znalezione martwe dzieci, poćwiartowane ciała, atak rakietowy na Polskę, kończące się zapasy wody na świecie, masowo umierający ludzie, brak lekarzy). Lęk wywołuje napięcie i prowadzi do obniżenia nastroju.

Brak optymistycznej wizji przyszłości.

Obserwacja smutnych, zmęczonych i niezadowolonych dorosłych często uniemożliwia dziecku pozytywne myślenie o przyszłości i może doprowadzić do poczucia „braku sensu”.

Depresja u dzieci — objawy

Wiele objawów depresji u dzieci pokrywa się z tymi spotykanymi u dorosłych. Można wśród nich wyróżnić:

• długotrwałe przygnębienie, brak radości, smutek;
• apatia, zobojętnienie, niechęć do zajęć, które dotąd sprawiały przyjemność;
• przewlekłe znużenie, spadek energii, męczliwość;
• niska samoocena, bezradność i stałe poczucie winy;
• pesymistyczne myślenie o braku sensu i szans oraz myśli rezygnacyjne;
• zaburzenie koncentracji;
• problemy ze snem.

U dzieci dodatkowo zauważa się inne objawy, niecharakterystyczne (lub mniej charakterystyczne) dla dorosłych:

• płaczliwość i skłonność do rozpaczy;
• drażliwość i łatwe wpadanie w złość;
• brak chęci do wypełniania obowiązków domowych, pójścia do szkoły, a nawet wstawania z łóżka;
• silne reakcje na krytykę lub zwrócenie uwagi;
• objawy somatyczne (częste bóle brzucha, głowy, wymioty, biegunki, zasłabnięcia, moczenie nocne);
• bezwiedne powtarzanie jakieś bezcelowej czynności (składanie kartki, mazanie po niej długopisem);
• zaburzenia lękowe (często towarzyszą depresji u dzieci);
• problemy rozwojowe (zatrzymanie się lub cofanie, zapominanie niektórych umiejętności).

Małe dzieci mają problemy z określeniem, co im dolega. Czują napięcie, smutek, ale nie potrafią ich nazwać, a to rodzi jeszcze większy niepokój i może doprowadzać do nasilenia objawów somatycznych. Starsze dziecko z depresją często bywa rozdrażnione. Raczej nie będzie mówiło, że nie chce żyć (myśli rezygnacyjne i samobójcze są bardziej charakterystyczne dla nastolatków i dorosłych), ale może z dużą niechęcia podchodzić do wszystkich zajęć twierdząc, że są głupie. 

Zdarza się, że zmiany w zachowaniu dziecka zostają w pierwszej kolejności zauważone przez wychowawcę, który poinformuje rodzica o braku uwagi dziecka, opuszczeniu się w nauce, stałym zamyśleniu, nieudzielaniu się na lekcjach, odsuwaniu się od grupy. 

W przypadku depresji dziecięcej objawy mogą przypominać również inne zaburzenia rozwojowe (np. ADHD), dlatego, jeśli zachowanie dziecka się nie normuje, a objawy utrzymują się powyżej 4 tygodni, należy udać się do lekarza, który przeprowadzi specjalistyczną diagnozę. 

Depresja dzieci i młodzieży — diagnostyka i leczenie

Rozpoznanie depresji u dzieci jest trudne nie tylko ze względu na wiek pacjentów i trudności w komunikacji (szczególnie w odniesieniu do emocji), ale również dlatego, że zaburzeniu zwykle towarzyszą niecharakterystyczne symptomy. W tym objawy somatyczne, które często wymagają osobnej diagnostyki. Ponieważ uznanie ich za objaw depresji u dziecka wymaga wykluczenia innych przyczyn dolegliwości.

Rozpoznania depresji dokonuje psychiatra dziecięcy na podstawie wywiadu z dzieckiem, rozmowy z rodzicami oraz szczegółowego badania oceniającego stan psychiczny pacjenta. Zaleca się, aby psychiatra dziecięcy współpracował z psychologiem, który ma możliwość przeprowadzenia dodatkowych testów psychologicznych.

Depresja u dzieci — test

Testy i skale oceny ryzyka depresji wykorzystywane u dorosłych (test Becka) lub młodzieży (skala depresji Kutchera) nie nadają się do wykorzystania u dzieci, szczególnie tych młodszych. Do oceny w tej grupie wiekowej wykorzystuje się skale CDI, czyli tzw. inwentarz depresji dziecięcej CDI (z ang. Children’s Depression Inventory). Składa się on z 27 punktów dotyczących symptomów depresji u dzieci. Każdy punkt zawiera 3 wypowiedzi np.:

1. Czasami jest mi smutno;
2. Często jest mi smutno;
3. Ciągle jest mi smutno.

Do każdej wypowiedzi przypisana jest odpowiednia liczba punktów (od 0 do 2), a na podstawie końcowego wyniku (max. 54 punkty) oceniane jest nasilenie objawów depresji. 

Leczenie depresji u dzieci

Zdiagnozowanie depresji u dziecka wymaga podjęcia odpowiednich kroków. Psychiatra poinformuje rodziców o możliwościach leczenia.

Największe znaczenie w leczeniu depresji u dzieci ma psychoedukacja i psychoterapia. U najmłodszych dzieci psychoterapia wymaga dużego zaangażowania rodziców, dlatego zalecana jest zwykle terapia rodzinna. 

W najcięższych przypadkach konieczne bywa zastosowanie leków przeciwdepresyjnych. Farmakoterapię powinno się traktować jako ostateczne, doraźne i krótkotrwałe rozwiązanie.