Leki na nadczynność tarczycy

Najważniejsze informacje

• Leki stosowane w leczeniu nadczynności tarczycy mają na celu nie tylko złagodzenie charakterystycznych objawów (kołatanie serca, drżenie rąk, nadmierna potliwość, nerwowość), ale również zapobieganie powikłaniom sercowo-naczyniowym i metabolicznym. Ponadto farmakoterapia stanowi często etap przygotowawczy do leczenia radykalnego – terapii radiojodem lub chirurgicznego usunięcia tarczycy (tyreoidektomii).
• Podstawą farmakoterapii są tyreostatyki (np. tiamazol, propylotiouracyl), które hamują produkcję hormonów tarczycy poprzez blokowanie enzymu peroksydazy tarczycowej, co ogranicza syntezę tyroksyny (T4) oraz trijodotyroniny (T3).
• Beta-blokery (np. propranolol i metoprolol) łagodzą objawy nadczynności tarczycy, (tachykardia, drżenie rąk czy niepokój) poprzez hamowanie działania układu adrenergicznego. Propranolol dodatkowo ogranicza przekształcanie T4 do aktywnego T3, co przyspiesza poprawę samopoczucia pacjenta. Należy jednak zaznaczyć, że beta-blokery nie leczą przyczyny nadczynności tarczycy. 
• Ze względu na możliwe przeciwwskazania oraz ryzyko działań niepożądanych, konieczne jest indywidualne dostosowanie leków oraz dokładna kontrola stanu pacjenta. Stosowanie leków na nadczynność wymaga regularnych badań kontrolnych (morfologia krwi, ocena hormonów tarczycy i funkcji wątroby), które umożliwiają monitorowanie skuteczności terapii oraz wczesne wykrywanie potencjalnych powikłań.

Nadczynność tarczycy wymaga precyzyjnego leczenia farmakologicznego, które ma na celu nie tylko kontrolę objawów, lecz przede wszystkim normalizację poziomu hormonów tarczycy oraz zapobieganie powikłaniom. W terapii stosuje się tyreostatyki (hamujące syntezę hormonów) oraz leki objawowe (beta-blokery) łagodzące skutki nadmiernej stymulacji układu adrenergicznego. Skuteczność leczenia zależy od indywidualnego doboru leków, dostosowanego do stanu klinicznego pacjenta, oraz regularnego monitorowania parametrów laboratoryjnych i objawów, co umożliwia także wczesne wykrycie ewentualnych działań niepożądanych.

Jakie są cele stosowania leków na nadczynność tarczycy?

Nadczynność tarczycy to stan kliniczny charakteryzujący się nadmierną produkcją trijodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). Ich podwyższone stężenie prowadzi do przyspieszenia metabolizmu oraz wystąpienia licznych objawów klinicznych oraz powikłań, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta.

W jakim celu stosuje się leki na nadczynność tarczycy? 

• Szybkie opanowanie objawów klinicznych wynikających z nadmiaru hormonów tarczycy:
  • kołatania serca (tachykardii);
  • drżenia rąk;
  • nadmiernej potliwości;
  • lęku i niepokoju;
  • spadku masy ciała przy zachowanym lub wzmożonym apetycie;
  • nietolerancji ciepła;
  • zaburzeń rytmu serca, w tym migotania przedsionków.
• Zapobieganie powikłaniom sercowo-naczyniowym i metabolicznym, które mogą wystąpić w przebiegu nieleczonej lub niewłaściwie leczonej nadczynności tarczycy, m.in.:
  • arytmiom;
  • niewydolności serca;
  • osteoporozie wynikającej ze wzmożonej resorpcji kości i utraty wapnia;
  • zaburzeniom gospodarki lipidowej, np. obniżeniu stężenia HDL;
  • wtórnej nietolerancji glukozy lub cukrzycy wynikającej z nasilonego metabolizmu i insulinooporności. 
• Przygotowanie pacjenta do leczenia radykalnego – terapii radiojodem (I-131) lub chirurgicznego zabiegu usunięcia tarczycy (tyreoidektomii). Stosowanie leków przeciwtarczycowych i objawowych (np. beta-adrenolityków) zmniejsza ryzyko powikłań okołozabiegowych oraz poprawia ogólny stan zdrowia pacjenta. 
• Utrzymanie remisji choroby — szczególnie gdy całkowite wyleczenie nie jest możliwe lub leczenie radykalne jest przeciwwskazane (np. u kobiet w ciąży) lub nieakceptowane przez pacjenta.

Tyreostatyki (leki przeciwtarczycowe) – podstawa leczenia nadczynności 

Tyreostatyki to grupa leków, które hamują syntezę hormonów tarczycy. Ich działanie polega głównie na blokowaniu enzymu peroksydazy tarczycowej – niezbędnego w procesie jodowania tyrozyny oraz łączenia jodotyrozyn w cząsteczki trijodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). W efekcie produkcja hormonów zostaje ograniczona, co pozwala kontrolować objawy nadczynności tarczycy.

Jakie tyreostatyki są najczęściej stosowane?

• Tiamazol (metimazol) – lek pierwszego wyboru u większości pacjentów z nadczynnością tarczycy. Ze względu na długi czas działania stosuje się go zwykle raz na dobę. 
• Propylotiouracyl (PTU) – poza hamowaniem syntezy hormonów tarczycy blokuje także konwersję tyroksyny (T4) do trijodotyroniny (T3) w tkankach obwodowych, co jest szczególnie korzystne w stanach nagłych, takich jak przełom tarczycowy. Ze względu na ryzyko ciężkiego uszkodzenia wątroby (hepatotoksyczności), PTU jest stosowany głównie w pierwszym trymestrze ciąży oraz w przypadkach gdy tiamazol jest przeciwwskazany lub nietolerowany.

Wskazania do stosowania tyreostatyków obejmują:

• nadczynność tarczycy o różnej etiologii, w tym: chorobę Gravesa-Basedowa (najczęstsza przyczyna nadczynności), wole guzkowe toksyczne, poporodowe zapalenie tarczycy (w fazie nadczynności) oraz podostre zapalenie tarczycy, jeśli przebiega z nasilonymi objawami tyreotoksykozy;
• nadczynność tarczycy po leczeniu radiojodem, gdy występuje opóźnione działanie izotopu lub przejściowe nasilenie objawów;
• przygotowanie pacjenta do leczenia radiojodem lub operacyjnego usunięcia tarczycy (tyreoidektomii); 
• leczenie przełomu tarczycowego – ostrego stanu zagrożenia życia przebiegającego z hipertermią, tachykardią, nadciśnieniem, zaburzeniami świadomości i niewydolnością wielonarządową;
• utrzymanie remisji choroby w przypadku przeciwwskazań do terapii radykalnej lub jej odroczenia, a także u pacjentów preferujących leczenie zachowawcze.

Dawkowanie i monitorowanie terapii

Dawkowanie tyreostatyków jest ustalane indywidualnie, w zależności od stopnia zaawansowania choroby. Leczenie rozpoczyna się zazwyczaj od wyższych dawek, które – po uzyskaniu kontroli hormonalnej – są stopniowo zmniejszane. Co ważne, monitorowanie skuteczności terapii tyreostatykami wymaga systematycznego wykonywania badań laboratoryjnych, które obejmują:

• stężenie wolnych hormonów tarczycy – FT3 i FT4;
• poziom tyreotropiny (TSH);
• morfologię krwi z oceną liczby granulocytów w celu wczesnego wykrycia agranulocytozy;
• wskaźniki funkcji wątroby, które są szczególnie istotne przy terapii propylotiouracylem (PTU), który może powodować hepatotoksyczność.

Badania kontrolne należy wykonywać co 4–6 tygodni w początkowym etapie leczenia, a po uzyskaniu stabilizacji hormonalnej – co kilka miesięcy.

Celem terapii jest uzyskanie eutyreozy (prawidłowego poziomu hormonów tarczycy) bez wywołania niedoczynności i uniknięcie działań niepożądanych związanych z leczeniem.

Beta-blokery w nadczynności tarczycy – leczenie objawowe

Beta-blokery stosuje się przede wszystkim w celu łagodzenia objawów nadczynności tarczycy. Leki te poprawiają komfort życia pacjenta poprzez zmniejszenie częstości akcji serca oraz redukcję objawów ze strony autonomicznego układu nerwowego.

Warto podkreślić, że beta-blokery nie wpływają ani na poziom, ani na produkcję hormonów tarczycy. Ich działanie polega na blokowaniu receptorów beta-adrenergicznych, co ogranicza objawy nadmiernej aktywności układu współczulnego, takie jak: tachykardia, drżenia mięśniowe, niepokój czy nadmierna potliwość. Z tego powodu beta-blokery stosuje się często na początku leczenia, aby kontrolować uciążliwe objawy, zanim tyreostatyki osiągną pełną skuteczność i zaczną obniżać poziom hormonów tarczycy.

Terapia beta-blokerami trwa do czasu ustabilizowania się poziomu hormonów i ustąpienia objawów klinicznych, co może potrwać od kilku tygodni do kilku miesięcy.

Jakie beta-blokery są stosowane najczęściej w leczeniu objawowym nadczynności tarczycy?

• Propranolol – nieselektywny beta-bloker blokujący receptory β1 i β2, szeroko stosowany w leczeniu nadczynności tarczycy. Oprócz działania na układ adrenergiczny hamuje również obwodową konwersję tyroksyny (T4) do aktywnej trijodotyroniny (T3), co przyczynia się do szybszej redukcji objawów i poprawy ogólnego stanu pacjenta. Lek kontroluje skutecznie tachykardię, drżenia mięśniowe oraz niepokój, a także znajduje zastosowanie w ostrych stanach, takich jak przełom tarczycowy.
• Metoprolol – selektywny beta-1-bloker, który działa głównie na receptory β1 w sercu, zmniejszając siłę i częstość skurczów mięśnia sercowego. Rzadziej niż nieselektywne beta-blokery powoduje skurcz oskrzeli, dlatego można go stosować u pacjentów bez ciężkich obturacyjnych chorób dróg oddechowych. Nie wpływa na konwersję T4 do T3, dlatego jego działanie ma charakter wyłącznie objawowy.
• Acebutolol – selektywny beta-1-bloker o częściowej aktywności agonistycznej (ISA, intrinsic sympathomimetic activity). Zmniejsza ryzyko nadmiernego spowolnienia akcji serca. Szczególnie przydatny u pacjentów z astmą lub cukrzycą, ponieważ jego selektywność i umiarkowane działanie wewnętrzne zmniejszają ryzyko nasilenia objawów chorób współistniejących. Skutecznie łagodzi tachykardię i nadciśnienie tętnicze, zapewniając jednocześnie większe bezpieczeństwo.

W przypadku przeciwwskazań do stosowania tyreostatyków lub w przebiegu ciężkiej postaci nadczynności tarczycy (np. przełomu tarczycowego) beta-blokery mogą być stosowane długoterminowo. Wybór odpowiedniego leku oraz jego dawkowanie zależą od indywidualnej sytuacji klinicznej pacjenta, w tym od obecności chorób współistniejących, takich jak: astma, cukrzyca czy zaburzenia rytmu serca.

Pobierz aplikację

Receptomat w telefonie!

Dbaj o zdrowie tak jak Ci wygodnie!

Aplikacja Receptomat to innowacyjne rozwiązanie telemedyczne, które pozwala dbać o ciągłość leczenia w prosty sposób. Usługi medyczne są dostępne dla Ciebie przez 7 dni w tygodniu! Umów się na teleporadę, prześlij dokumentację medyczną, ustaw powiadomienia o lekach. Wygodnie, szybko, niezawodnie.

Pobierz naszą aplikację

Co na nadczynność tarczycy w szczególnych przypadkach?

Oprócz tyreostatyków i beta-blokerów w leczeniu nadczynności tarczycy stosuje się również inne grupy leków – zazwyczaj w określonych sytuacjach klinicznych.

Glikokortykosteroidy (np. hydrokortyzon, prednizon)

Blokują przemianę nieaktywnej tyroksyny (T4) w aktywną trijodotyroninę (T3), dzięki czemu szybko łagodzą toksyczne efekty hormonów tarczycy. Mają też silne właściwości przeciwzapalne, co jest szczególnie ważne w leczeniu orbitopatii tarczycowej – zapalenia tkanek oczodołu prowadzącego do obrzęku i uszkodzeń oka. W ostrych stanach (przełom tarczycowy) glikokortykosteroidy zmniejszają reakcję zapalną i stabilizują funkcje metaboliczne. Ze względu na ryzyko działań niepożądanych (hiperglikemia, obniżona odporność, zwiększone ryzyko infekcji, osteoporoza) stosuje się je zwykle krótkotrwale.

Jodek potasu

Stosowany przede wszystkim przed planowaną operacją tarczycy oraz w przełomie tarczycowym. Działa szybko, hamując uwalnianie zmagazynowanych hormonów tarczycy do krwi, co natychmiast obniża ich poziom i łagodzi objawy. Wywołuje też efekt Wolffa-Chaikoffa (zwężenie naczyń w gruczole oraz zmniejszenie jego unaczynienia), dzięki czemu ułatwia operację i zmniejsza ryzyko krwawienia. Przeciwwskazania do stosowania to nadwrażliwość na jod oraz niektóre choroby skóry (np. piodermia, rumień wielopostaciowy). 

Węglan litu

Lek rezerwowy, stosowany rzadko – wyłącznie w przypadku nieskuteczności lub przeciwwskazań do terapii standardowej – zawsze pod nadzorem specjalisty. Działa poprzez hamowanie syntezy i uwalniania hormonów tarczycy, co zmniejsza stężenie T3 i T4 we krwi. Ze względu na wąski indeks terapeutyczny i ryzyko ciężkich działań niepożądanych (np. drżenia, ataksja, zaburzenia czynności nerek, arytmie) wymaga regularnego monitorowania stanu zdrowia pacjenta i ścisłej kontroli klinicznej. 

Znaczenie systematycznych badań kontrolnych w trakcie terapii

Farmakologiczne leczenie nadczynności tarczycy wymaga regularnego monitorowania, które pozwala ocenić skuteczność terapii i wykryć działania niepożądane. Badania kontrolne są istotne w kontekście bezpieczeństwa pacjenta i optymalizacji leczenia, a ich pomijanie może prowadzić do poważnych powikłań – niedoczynności tarczycy, agranulocytozy czy zaburzeń rytmu serca.

Jakie badania należy wykonywać systematycznie podczas farmakologicznego leczenia nadczynności tarczycy?

• Ocena parametrów hormonalnych (TSH, FT3, FT4) – umożliwia kontrolę aktywności choroby i ocenę skuteczności terapii. Spadek stężeń FT3 i FT4 oraz normalizacja TSH świadczą o skutecznej terapii lub remisji choroby.
• Morfologia krwi – niezbędna do wczesnego wykrywania agranulocytozy – jednego z najpoważniejszych działań niepożądanych tyreostatyków. Szczególną uwagę należy zwrócić na objawy, które mogą sygnalizować spadek liczby leukocytów (gorączka, ból gardła). 
• Ocena funkcji wątroby – regularne monitorowanie enzymów wątrobowych (ALT, AST, bilirubina) jest istotne zwłaszcza u pacjentów leczonych propylotiouracylem (PTU) ze względu na ryzyko toksycznego uszkodzenia wątroby. Wczesne wykrycie hepatotoksyczności pozwala zapobiec ciężkim powikłaniom.
• Kontrola parametrów sercowo-naczyniowych – u pacjentów przyjmujących beta-blokery lub z objawami kardiologicznymi nadczynności (np. tachykardią, arytmiami) zalecane są regularne pomiary ciśnienia tętniczego oraz badania EKG. Umożliwia to ocenę skuteczności leczenia objawowego i wykrycie działań niepożądanych, takich jak bradykardia czy zaburzenia przewodzenia.
• Ocena objawów klinicznych i działań niepożądanych – monitorowanie obejmuje nie tylko wyniki laboratoryjne, lecz również stan ogólny pacjenta – nasilenie objawów choroby, występowanie reakcji alergicznych, zmian skórnych, bólów stawów, objawów infekcji, bezsenności czy przewlekłego zmęczenia.

Badania pozwalają bezpiecznie i skutecznie prowadzić terapię oraz podejmować decyzje o zmniejszeniu dawek lub zakończeniu leczenia farmakologicznego. Regularne kontrole ułatwiają także właściwe zaplanowanie terapii radykalnej (radiojodem lub operacyjnej) oraz wczesne wykrycie nawrotu choroby czy powikłań, co znacząco poprawia rokowanie pacjenta.