Tycie i chudnięcie przy nadczynności tarczycy – z czego wynika?

Najważniejsze informacje:

• Nadczynność tarczycy powoduje zwiększony metabolizm i utratę masy ciała, mimo zwiększonego apetytu. Nadmiar hormonów T3 i T4 przyspiesza przemianę materii, powodując, że organizm spala więcej energii niż przyjmuje z pożywieniem. W efekcie dochodzi do utraty zarówno tkanki tłuszczowej, jak i mięśniowej, co niesie ryzyko osłabienia i sarkopenii.
• Spadek masy ciała przy nadczynności tarczycy to efekt przewagi wydatku energetycznego nad podażą kalorii oraz zaburzeń wchłaniania, mimo wzmożonego apetytu. Hormony tarczycy pobudzają ośrodek głodu, ale energia jest tak szybko zużywana, że nawet większe spożycie pokarmu nie rekompensuje strat, a biegunki dodatkowo obniżają efektywną podaż kalorii.
• Po leczeniu nadczynności tarczycy często dochodzi do przyrostu masy ciała, ponieważ metabolizm zwalnia, a apetyt może pozostać wysoki. Jeśli pacjent nie zmniejszy kaloryczności diety i nie zmieni stylu życia, nadmiar energii odkłada się w postaci tkanki tłuszczowej, co sprzyja rozwojowi nadwagi, insulinooporności i innych zaburzeń metabolicznych.
• Dla zapobiegania przyrostowi masy ciała po leczeniu ważne jest dostosowanie diety do nowych potrzeb organizmu, stała kontrola masy i składu ciała, a także wprowadzenie umiarkowanej aktywności fizycznej.

Nadczynność tarczycy to zaburzenie, które wpływa na pracę całego organizmu, a szczególnie na przemianę materii. Jednym z najbardziej widocznych efektów tego schorzenia są zmiany masy ciała — niektórzy chudną, inni mogą nawet przytyć. Dowiedz się, co stoi za tak różnymi reakcjami organizmu, aby lepiej radzić sobie z konsekwencjami nadczynności tarczycy.

Zmiana masy ciała przy nadczynności tarczycy – z czego wynika?

Nadczynność tarczycy (hipertyreoza) to zaburzenie endokrynologiczne charakteryzujące się nadmierną produkcją hormonów tarczycy – tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3). Hormony te pełnią nadrzędną rolę w regulacji tempa przemiany materii oraz licznych procesów metabolicznych. Ich nadmiar skutkuje stanem hipermetabolizmu, w którym organizm przyspiesza zużycie energii, nawet w spoczynku, co często przekłada się na zmniejszenie masy ciała. Zmiana wagi nie jest jednak uwarunkowana jedynie ilością spożywanego pożywienia, ale całościowym bilansem energetycznym oraz zmianami w metabolizmie białek, tłuszczów i węglowodanów.

Kliniczne objawy nadczynności tarczycy są zróżnicowane i często obejmują cały organizm. Z punktu widzenia metabolizmu dominującym objawem jest spadek masy ciała mimo zwiększonego apetytu. Ten paradoks wynika z faktu, że organizm „spala” więcej energii niż otrzymuje z pożywieniem, wykorzystując zapasy energetyczne z tkanki tłuszczowej i mięśniowej.

Inne objawy obejmują:

• nasilony apetyt;
• nietolerancję ciepła i nadmierną potliwość;
• przyspieszoną akcję serca (tachykardię), kołatanie serca;
• drżenie rąk, nerwowość, pobudzenie;
• uczucie osłabienia mięśniowego (szczególnie kończyn);
• przewlekłe zmęczenie mimo dobrej podaży energii;
• bezsenność;
• biegunki i częste wypróżnienia;
• wytrzeszcz oczu i powiększenie tarczycy (szczególnie w chorobie Gravesa-Basedowa).

Dlaczego przy nadczynności tarczycy najczęściej się chudnie?

Utrata masy ciała wynika głównie z przewagi wydatku energetycznego nad podażą kalorii. Hormony tarczycy zwiększają podstawową przemianę materii (BMR) oraz nasilają procesy kataboliczne:

• rozkład tłuszczu (lipoliza);
• degradacja białek mięśniowych;
• glukoneogeneza i zużycie zapasów glikogenu;
• zwiększona termogeneza (produkcja ciepła).

Nawet jeśli osoba z nadczynnością je więcej, bilans energetyczny może pozostawać ujemny, prowadząc do chudnięcia. Co istotne, spadek masy ciała często obejmuje zarówno tkankę tłuszczową, jak i mięśniową, co niesie ryzyko sarkopenii.

Nadmiar T3 i T4 prowadzi do ogólnoustrojowego przyspieszenia przemian metabolicznych:

• zwiększenie tempa utleniania substratów energetycznych (glukozy, kwasów tłuszczowych);
• wzrost zużycia tlenu i produkcji dwutlenku węgla;
• nasilenie termogenezy w brunatnej tkance tłuszczowej;
• pobudzenie aktywności enzymów mitochondrialnych;
• przyspieszenie cyklu Krebsa i fosforylacji oksydacyjnej.

W praktyce oznacza to, że organizm w stanie nadczynności tarczycy „działa szybciej”, ale mniej efektywnie energetycznie, ponieważ więcej energii jest tracone jako ciepło.

Dlaczego mimo większej ilości jedzenia często dochodzi do spadku wagi?

Hormon T3 silnie pobudza ośrodek głodu w podwzgórzu, co może skutkować wręcz napadami głodu. Zużycie energii jest jednak na tyle duże, że nawet większe ilości pożywienia nie rekompensują strat. Co więcej, zaburzenia wchłaniania (biegunki) mogą dodatkowo zmniejszać efektywną podaż kalorii. Ostatecznie, mimo wzrostu apetytu i spożycia, bilans energetyczny pozostaje ujemny, co skutkuje utratą masy ciała.

Niedoczynność tarczycy a masa ciała

Sytuacja prezentuje się całkowicie inaczej w przypadku niedoczynności tarczycy, kiedy to tempo metabolizm spowalnia. Niedobór hormonów tarczycy powoduje obniżenie podstawowej przemiany materii (BMR), zmniejsza zużycie tlenu przez tkanki i ogranicza termogenezę. W efekcie organizm zużywa mniej energii nawet przy tej samej podaży kalorii, co sprzyja dodatniemu bilansowi energetycznemu i prowadzi do wzrostu masy ciała.

W niedoczynności tarczycy obserwuje się również zwiększoną retencję wody i sodu, co może fałszywie zawyżać wagę ciała. Część przyrostu masy może wynikać z zatrzymania płynów, a nie wyłącznie z przyrostu tkanki tłuszczowej. Dodatkowo spowolnieniu ulega perystaltyka jelit (zaparcia), co również może wpływać na odczucie przybierania na wadze. Z tego powodu prawidłowo prowadzone leczenie niedoczynności tarczycy często skutkuje częściową redukcją masy ciała, zwłaszcza tej wynikającej z zatrzymania płynów. Powrót do prawidłowego funkcjonowania organizmu poprawia też tempo przemiany materii, wspomaga usuwanie nadmiaru wody z organizmu, przywraca prawidłową pracę układu pokarmowego i reguluje perystaltykę jelit.

Tycie przy nadczynności tarczycy

Niekiedy u pacjentów zmagających się z nadczynnością tarczycy może dojść do przyrostu masy ciała. Dzieje się tak, gdy:

• nadmierny apetyt prowadzi do wielokrotnie wyższego spożycia kalorii niż zwiększony metabolizm;
• aktywność fizyczna jest znikoma;
• występują zaburzenia gospodarki węglowodanowej (np. insulinooporność);
• dochodzi do zaburzeń apetytu na tle psychicznym (np. jedzenie emocjonalne);
• pacjent spożywa głównie produkty wysokokaloryczne, ubogie w składniki odżywcze.

Tycie może wystąpić w określonych okolicznościach:

• hiperfagia – nadmierne jedzenie przewyższające zwiększone zapotrzebowanie;
• brak aktywności fizycznej i zredukowany wydatek energetyczny;
• wtórna insulinooporność – częsta u pacjentów z chorobą Gravesa Basedowa;
• zaburzenia nastroju – lęk, depresja, które mogą prowadzić do nadmiernego jedzenia.

W bilansie energetycznym u osób z nadczynnością tarczycy bardzo ważną rolę odgrywa też styl życia. Do czynników sprzyjających tyciu należą:

• nieregularne posiłki i przejadanie się;
• spożywanie wysokoprzetworzonych produktów;
• brak kontroli porcji;
• siedzący tryb życia;
• chroniczny stres;
• niedobory składników odżywczych;
• niedobór snu.

Z tego powodu ważne jest, aby pacjenci z nadczynnością tarczycy świadomie kontrolowali jakość i ilość spożywanych kalorii, a także wdrażali odpowiednie zalecenia żywieniowe.

Tycie po leczeniu nadczynności tarczycy – z czego wynika?

Leczenie nadczynności tarczycy, niezależnie od zastosowanej metody (farmakoterapia tyreostatykami, jod radioaktywny, leczenie operacyjne), prowadzi do normalizacji, a czasem nawet obniżenia poziomu hormonów tarczycy. W efekcie ustępuje stan spowolnionego metabolizmu, a tempo przemiany materii wraca do wartości fizjologicznych lub niekiedy spada poniżej normy, jeśli dojdzie do jatrogennie wywołanej niedoczynności tarczycy.

Ten metaboliczny „zwrot” jest jedną z najczęstszych przyczyn nagłego przyrostu masy ciała po zakończeniu leczenia. Organizm przestaje zużywać energię w takim tempie jak wcześniej, ale apetyt – ukształtowany w czasie hipermetabolizmu – może przez pewien czas pozostawać podwyższony. Jeśli pacjent nie dostosuje podaży kalorii do aktualnych potrzeb organizmu, nadwyżka energetyczna bardzo szybko prowadzi do magazynowania tkanki tłuszczowej.

Po spadku poziomu hormonów tarczycy dochodzi do:

• obniżenia podstawowej przemiany materii (BMR);
• spadku aktywności enzymów odpowiedzialnych za spalanie substratów energetycznych;
• zmniejszenia termogenezy (ciepłotwórczości);
• ograniczenia zużycia kalorii przez tkanki i narządy.

W nowym stanie metabolicznym organizm potrzebuje mniej energii niż podczas nadczynności. Jeśli dawna, zwiększona ilość jedzenia zostaje utrzymana – nadmiar kalorii jest odkładany, głównie w postaci tkanki tłuszczowej trzewnej.

Warto również pamiętać, że przybieranie na wadze po leczeniu nadczynności tarczycy nie jest zjawiskiem przypadkowym. Do głównych mechanizmów prowadzących do tego stanu należą:

• utrwalenie nawyków żywieniowych z okresu nadczynności – zwiększone porcje, częstsze posiłki, wysoka kaloryczność;
• brak korekty diety po zakończeniu leczenia i przywrócenia prawidłowej pracy tarczycy;
• spadek aktywności fizycznej (często z powodu zmęczenia związanego z niedoczynnością lub obaw przed wysiłkiem);
• ryzyko przejścia w trwałą niedoczynność po leczeniu radiojodem;
• zaburzenia osi podwzgórze–przysadka–tarczyca wpływające na regulację łaknienia i sytości, a także funkcjonowanie tarczycy;
• czynniki psychologiczne, np. kompensacyjne jedzenie po okresie wyniszczenia.

Jeżeli na tym etapie nie zostaną wdrożone odpowiednie działania profilaktyczne, szybki przyrost masy ciała po leczeniu może prowadzić do trwałych zaburzeń metabolicznych. Najczęstsze konsekwencje to:

• nadwaga i otyłość (szczególnie brzuszna);
• zaburzenia lipidowe (wzrost LDL, obniżenie HDL, hipertriglicerydemia);
• rozwój insulinooporności i/lub cukrzycy typu 2;
• zespół metaboliczny i wzrost ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Dodatkowo nagły wzrost masy ciała może negatywnie wpływać na samopoczucie psychiczne pacjenta i skutkować pogorszeniem jakości życia.

Jak zapobiegać nadmiernemu przyrostowi masy ciała po leczeniu nadczynności?

Po zakończeniu terapii dochodzi do obniżenia zapotrzebowania kalorycznego w porównaniu do okresu aktywnej choroby. Jeśli pacjent nie dostosuje stylu życia i sposobu żywienia do nowych warunków metabolicznych, ryzyko szybkiego przyrostu masy ciała, a nawet rozwoju otyłości, znacząco wzrasta. Z tego powodu tak ważną kwestią jest utrzymanie prawidłowej wagi już na etapie stabilizacji hormonalnej. Obejmuje to konkretne działania w zakresie diety, aktywności fizycznej oraz stałej współpracy z zespołem medycznym:

• edukacja żywieniowa i dostosowanie kaloryczności po leczeniu — wraz ze spadkiem poziomu hormonów tarczycy należy odpowiednio zredukować kaloryczność diety. Utrzymanie wcześniejszego (nadczynnościowego) poziomu spożycia energii prowadzi do dodatniego bilansu kalorycznego i szybkiego odkładania tkanki tłuszczowej. Ważne jest tu indywidualne określenie zapotrzebowania energetycznego z uwzględnieniem nowego BMR, stopniowe zmniejszanie kaloryczności posiłków i świadome ich planowanie;
• regularne monitorowanie masy i składu ciała — zwykła kontrola wagi nie wystarczy. Warto monitorować także skład ciała, czyli zawartość tkanki tłuszczowej i masy mięśniowej. Zaleca się m.in. ważenie 1-2 razy w tygodniu w stałych warunkach, mierzenie obwodu talii i bioder co 2-4 tygodnie oraz okresowe analizy składu ciała;
• zmiana stylu życia i trwałe wprowadzenie zdrowych nawyków — powrót do stabilnego funkcjonowania metabolicznego to idealny moment na wdrożenie zmian w stylu życia, które będą wspierać kontrolę masy ciała przez kolejne lata. Najważniejsza jest tu zbilansowana dieta, bazująca na świeżych, jak najmniej przetworzonych produktach. Bardzo ważne dla funkcji tarczycy jest też zwiększone spożycie białka (1,2–1,5 g/kg masy ciała) i ograniczenie spożycia cukrów prostych, produktów wysoko przetworzonych i tłuszczów trans. Postępowanie dietetyczne powinno obejmować też nawodnienie, czyli ok. 30 ml płynów na 1 kg masy ciała, głównie w postaci wody.

Pamiętajmy przy tym, że nie każda osoba po leczeniu nadczynności tarczycy poradzi sobie samodzielnie z kontrolą masy ciała. W wielu przypadkach konieczna jest pomoc specjalisty – nie tylko ze względu na trudności dietetyczne, ale także metaboliczne i psychologiczne.

Warto skorzystać z profesjonalnego wsparcia, gdy:

• masa ciała wzrasta mimo pozornie racjonalnego odżywiania;
• występuje podejrzenie insulinooporności, zaburzeń lipidowych lub zaburzeń hormonalnych;
• pojawia się emocjonalne jedzenie lub utrata kontroli nad apetytem;
• pacjent znajduje się w fazie rekonwalescencji po jodzie radioaktywnym lub leczeniu chirurgicznym;
• obserwuje się przewlekłe zmęczenie, spadek nastroju lub problemy z motywacją.

Nadczynność tarczycy a wysiłek fizyczny – jak ruch wpływa na masę ciała?

Nadczynność tarczycy znacząco przyspiesza metabolizm, prowadząc do szybkiego spalania energii, często niezależnie od ilości przyjmowanych kalorii. Towarzyszy temu utrata masy ciała, która jednak nie zawsze jest korzystna – często obejmuje również tkankę mięśniową, a nie tylko tłuszczową. W efekcie osoby z nadczynnością tarczycy narażone są na sarkopenię (utrata masy mięśniowej), osłabienie, zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej, a także gorszą tolerancję wysiłku.

W tej sytuacji odpowiednio dobrana aktywność fizyczna może pełnić ważną rolę terapeutyczną, wspierając zarówno metabolizm, jak i proces leczenia choroby. Intensywność i forma ćwiczeń muszą być jednak dostosowane do aktualnego stanu klinicznego pacjenta.

Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna w przebiegu nadczynności tarczycy może:

• chronić masę mięśniową – ćwiczenia oporowe o niskiej intensywności i aktywność tlenowa ograniczają katabolizm mięśni;
• pomagać w kontroli masy ciała – mimo spadku wagi, organizm może magazynować tłuszcz przy niedoborze mięśni, dlatego aktywność zapobiega niekorzystnej zmianie składu ciała;
• redukować poziom stresu i kortyzolu – obniżony poziom hormonów stresu wspiera pracę układu nerwowego i hormonalnego;
• poprawiać gęstość mineralną kości – co jest szczególnie istotne, ponieważ nadczynność może przyspieszać demineralizację kości i zwiększać ryzyko osteopenii lub osteoporozy.

Odpowiednio dobrana aktywność poprawia też konkretne aspekty związane z terapią i regeneracją organizmu:

• zwiększa tolerancję wysiłku – poprawa wydolności krążeniowo-oddechowej;
• wspomaga regulację glikemii i lipidów – co zmniejsza ryzyko insulinooporności i zaburzeń lipidowych po leczeniu;
• wzmacnia funkcje układu krążenia – poprawia tętno spoczynkowe i kontrolę ciśnienia;
• poprawia jakość snu i regenerację – co jest szczególnie ważne przy problemach z zasypianiem w nadczynności;
• wpływa korzystnie na nastrój i stabilność emocjonalną – zmniejsza objawy lękowe i napięcie psychiczne.

Zalecenia dotyczące aktywności fizycznej dla osób z nadczynnością tarczycy

W fazie leczenia i stabilizacji hormonalnej warto postawić na aktywność o niskim i umiarkowanym natężeniu, która nie przeciąża organizmu, ale zapewnia regularną stymulację metaboliczną i mięśniową:

• codzienne spacery, minimum 30 minut dziennie;
• jazda na rowerze (rekreacyjna, w spokojnym tempie);
• pływanie, szczególnie korzystne przy bólach mięśni i stawów;
• ćwiczenia rozciągające i relaksacyjne, takie jak joga, stretching, ćwiczenia oddechowe;
• treningi uważności, w tym tai chi, pilates, które wspierają równowagę psychofizyczną i koncentrację.

W okresie aktywnej nadczynności (przed wyrównaniem poziomu hormonów) nie zaleca się intensywnych form wysiłku. Treningi interwałowe i siłowe o dużym obciążeniu mogą:

• nasilać objawy sercowo-naczyniowe (kołatanie serca, nadciśnienie, duszność);
• zwiększać ryzyko zaburzeń rytmu serca;
• pogłębiać uczucie zmęczenia i osłabienia;
• prowadzić do odwodnienia i problemów elektrolitowych.

Wszystkie formy aktywności należy wdrażać stopniowo, najlepiej po konsultacji z lekarzem prowadzącym. Co ważne, każdy program aktywności fizycznej u osoby z nadczynnością tarczycy powinien być poprzedzony oceną stanu klinicznego. W szczególności należy sprawdzić:

• poziom hormonów (TSH, FT3, FT4);
• tętno spoczynkowe i ciśnienie tętnicze;
• obecność objawów kardiologicznych (np. arytmii);
• poziom energii i tolerancję codziennego wysiłku.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące tycia związanego z chorobami tarczycy, w tym nadczynnością tarczycy.