Nadczynność tarczycy w ciąży – objawy, TSH w ciąży, jak leczyć

Najważniejsze informacje

• Prawidłowe TSH jest niższe w ciąży – w I trymestrze powinno wynosić ok. 0,1-2,5 mIU/l, a w kolejnych trymestrach nie powinno przekraczać 3,0 mIU/l. Zbyt niski poziom TSH może sugerować nadczynność tarczycy.
• Badanie TSH jest podstawowym testem oceniającym funkcję tarczycy, szczególnie ważnym na początku ciąży oraz u kobiet z historią chorób tarczycy czy poronień. 
• Najczęstsze przyczyny nadczynności tarczycy w ciąży to tyreotoksykoza ciążowa oraz choroba Gravesa-Basedowa.
• Objawami nadczynności tarczycy w ciąży są: nadmierne pocenie się, kołatanie serca, spadek masy ciała mimo dobrego apetytu, drżenie rąk, osłabienie mięśni, bezsenność i niepokój – wiele z tych objawów może być mylonych z typowymi dolegliwościami ciążowymi.
• Leczenie nadczynności tarczycy w ciąży opiera się głównie na stosowaniu leków przeciwtarczycowych dostosowanych do trymestru (np. propylotiouracyl w I trymestrze, metimazol w kolejnych), pod ścisłym nadzorem endokrynologa i ginekologa.
• Nieleczona nadczynność tarczycy w ciąży może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak nadciśnienie ciążowe, poronienie, przedwczesny poród, niska masa urodzeniowa dziecka czy nadczynność tarczycy u noworodka.

Prawidłowa funkcja tarczycy odgrywa istotną rolę w przebiegu ciąży oraz prawidłowym rozwoju płodu. Hormony tarczycy wpływają na metabolizm i rozwój mózgu dziecka, dlatego zaburzenia hormonalne, takie jak nadczynność tarczycy, mogą prowadzić do poważnych powikłań zarówno u matki, jak i u dziecka. Wczesna diagnostyka i właściwe leczenie są niezbędne dla bezpieczeństwa ciąży i zdrowia przyszłego noworodka. Przedstawiamy najczęstsze przyczyny i objawy nadczynności ciążowej, normy TSH oraz metody leczenia nadczynności tarczycy.

Znaczenie prawidłowej funkcji tarczycy w okresie ciąży

Tarczyca pełni istotną rolę w utrzymaniu prawidłowego przebiegu ciąży. Jej hormony – tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3) – wpływają na rozwój mózgu płodu, metabolizm i wiele innych procesów fizjologicznych. Nawet niewielkie zaburzenia hormonalne mogą mieć istotne konsekwencje zarówno dla matki, jak i dziecka.

Nadczynność tarczycy występuje u około 2-3% ciężarnych kobiet. Najczęstszą przyczyną są tyreotoksykoza ciężarnych (1-3%), w przypadku której nadczynność tarczycy ustępuje zwykle w II trymestrze oraz choroba Gravesa-Basedowa (0,1-1%), w przebiegu której własne przeciwciała pobudzają tarczycę do produkcji hormonów.

TSH w ciąży – rola i znaczenie badań

Hormon tyreotropowy (TSH) to podstawowe badanie oceniające czynność tarczycy. W ciąży jego oznaczenie pozwala wykryć zaburzenia hormonalne już na wczesnym etapie.

Eksperci zalecają rutynowe oznaczenie stężenie TSH:

• na początku I trymestru,
• u kobiet z wywiadem chorób tarczycy lub historią poronień,
• a dodatkowo również u kobiet planujących ciążę.

Zakresy referencyjne TSH zmieniają się w zależności od trymestru:

• w I trymestrze ciąży: 0,1-2,5 mIU/l
• w II trymestrze ciąży: 0,2-3,0 mIU/l
• w III trymestrze ciąży: 0,3-3,0 mIU/l

Obniżone i podwyższone TSH w ciąży – jakie może mieć skutki?

Zarówno obniżony, jak i podwyższony poziom TSH w ciąży mogą świadczyć o zaburzeniach funkcji tarczycy, które wymagają szczególnej uwagi i odpowiedniego leczenia.

• Podwyższone TSH w ciąży może wskazywać na niedoczynność tarczycy, co wiąże się z ryzykiem upośledzenia rozwoju mózgu płodu, poronień i stanu przedrzucawkowego.
• Niskie TSH w ciąży, szczególnie w I trymestrze, może świadczyć o nadczynności tarczycy i zwiększa ryzyko powikłań, takich jak poród przedwczesny czy hipotrofia płodu.

Nadczynność tarczycy a zajście w ciążę

Nadmiar hormonów tarczycy może zaburzać owulację i zmniejszać szansę na zapłodnienie. Występujące nieprawidłowości hormonalne często prowadzą także do nieregularnych miesiączek lub ich całkowitego zaniku. Dodatkowo choroba może wpływać na jakość endometrium, utrudniając implantację zarodka. 

Nieleczona nadczynność może również zwiększać ryzyko poronienia we wczesnym etapie ciąży.

Zanim kobieta zajdzie w ciążę, należy ustabilizować poziomy TSH i FT4. Leczenie nadczynności tarczycy zwiększa bezpieczeństwo ciąży i poprawia rokowanie dla dziecka. 

Wyrównana gospodarka hormonalna zmniejsza ryzyko powikłań położniczych i wspiera prawidłowy rozwój płodu. Planowanie ciąży przy współpracy z endokrynologiem daje większe szanse na zdrową ciążę i bezpieczny poród.

Nadczynność tarczycy w ciąży – przyczyny

Nadczynność tarczycy w ciąży może mieć różne podłoże, zarówno fizjologiczne, jak i patologiczne. Najczęściej pojawia się w pierwszym trymestrze i może wynikać z naturalnych zmian hormonalnych, które zachodzą w organizmie kobiety ciężarnej. 

Jednak w części przypadków za nadmiar hormonów tarczycy odpowiadają choroby autoimmunologiczne lub inne zaburzenia endokrynologiczne. 

Tyreotoksykoza ciążowa

To przejściowy stan nadmiaru hormonów tarczycy, występujący u niektórych kobiet w I trymestrze ciąży. Związany jest z działaniem hCG, które w wysokim stężeniu może stymulować receptory TSH w tarczycy, prowadząc do zwiększonej produkcji hormonów. 

Najczęściej dotyczy kobiet z ciążą mnogą lub silnymi objawami porannych mdłości. Tyreotoksykoza ciążowa zwykle ma łagodny przebieg i nie wymaga leczenia farmakologicznego, a jedynie obserwacji.

Choroba Gravesa-Basedowa jako najczęstsza przyczyna autoimmunologiczna

To najczęstsza przyczyna nadczynności tarczycy w ciąży o podłożu autoimmunologicznym. Charakterystyczne jest występowanie przeciwciał TRAb, które mogą przenikać przez łożysko i wpływać na funkcjonowanie tarczycy płodu, zwiększając ryzyko nadczynności również u dziecka. 

Nadczynność w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa wymaga leczenia i ścisłego monitorowania, zarówno hormonalnego, jak i ultrasonograficznego.

Inne, rzadsze przyczyny nadczynności tarczycy w ciąży

Wśród mniej typowych przyczyn wymienia się wole guzkowe toksyczne, które może aktywnie wydzielać hormony bez kontroli osi przysadka-tarczyca. Innym źródłem nadczynności mogą być zapalenia tarczycy, np. nadczynności w autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy Hashimoto. Rzadko przyczyną bywają również guzy wydzielające hCG, np. zaśniad groniasty (niezłośliwa postać ciążowej choroby trofoblastycznej), zaśniad inwazyjny, rak kosmówki.

Nadczynność tarczycy w ciąży – objawy

Objawy nadczynności tarczycy u kobiet ciężarnych mogą być trudne do uchwycenia, zwłaszcza we wczesnych etapach ciąży. Często są niespecyficzne i pokrywają się z typowymi dolegliwościami ciążowymi, co utrudnia ich interpretację. Dlatego tak istotne jest, aby w razie podejrzeń wykonać odpowiednie badania hormonalne – przede wszystkim oznaczenie TSH i FT4.

Typowe i niespecyficzne objawy

Objawy w przypadku nadczynności tarczycy w ciąży bywają trudne do odróżnienia od fizjologii ciąży. Należą do nich m.in.:

• zmniejszenie masy ciała (lub brak jej oczekiwanego zwiększenia),
• nadmierna potliwość, uczucie gorąca,
• kołatanie serca, zwiększenie częstotliwości rytmu serca (>100 uderzeń/min),
• drżenie rąk, nerwowość,
• bezsenność, wewnętrzny niepokój, rozdrażnienie.

Symptomy takie jak uczucie gorąca, przyspieszone tętno, zawroty głowy czy ogólne osłabienie mogą być całkowicie naturalne w ciąży i narastać stopniowo (i I trymestrze obserwuje się nasilenie objawów nadczynności tarczycy, a w kolejnych złagodzenie). Z tego względu rozpoznanie nadczynności tarczycy opiera się przede wszystkim na badaniach laboratoryjnych, a nie wyłącznie na obrazie klinicznym. 

Nadczynność tarczycy w ciąży – skutki dla dziecka i matki

W ciąży nadczynność tarczycy niesie ze sobą poważne ryzyko powikłań zarówno dla matki, jak i dla rozwijającego się dziecka. Nieleczona lub niewłaściwie leczona może prowadzić do groźnych stanów klinicznych, które zagrażają zdrowiu, a nawet życiu. 

Ryzyko dla matki

Najpoważniejszym powikłaniem nadczynności tarczycy u ciężarnej jest przełom tarczycowy – stan zagrażający życiu, wymagający natychmiastowej interwencji medycznej. 

Ponadto kobiety z nadczynnością częściej rozwijają nadciśnienie ciążowe oraz stan przedrzucawkowy, które mogą skutkować poważnymi komplikacjami położniczymi. 

Wzrasta także ryzyko poronień oraz porodu przedwczesnego, co ma wpływ na dalszy przebieg ciąży i zdrowie matki.

Ryzyko dla płodu

U noworodków matek z niewłaściwie kontrolowaną nadczynnością tarczycy powikłania to m.in. niska masa urodzeniowa, tachykardia (przyspieszone tętno), przedwczesne kostnienie kości oraz zaburzenia słuchu.

Płód narażony na nadmiar hormonów tarczycy może oraz rozwijać się z widocznym wolem płodowym. Nadczynność tarczycy zwiększa ryzyko hipotrofii (wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania).

Odpowiednio prowadzone leczenie, które obejmuje kontrolę poziomów FT4 i TSH, znacznie redukuje ryzyko powikłań dla matki i dziecka. Konieczna jest ścisła współpraca między endokrynologiem a ginekologiem prowadzącym ciążę, aby dostosować terapię do zmieniających się potrzeb organizmu ciężarnej i zapewnić optymalną opiekę medyczną.

Nadczynność tarczycy w ciąży – leczenie

Ze względu na różnorodne przyczyny nadczynności ważne jest odpowiednie rozpoznanie i różnicowanie schorzeń, co wpływa na wybór terapii. Diagnostyka opiera się na dokładnym wywiadzie klinicznym, oznaczeniach przeciwciał TRAb oraz badaniu ultrasonograficznym, które pozwala ocenić charakterystyczne cechy wola. 

Tyreotoksykoza ciążowa to stan przejściowy i zazwyczaj nie wymaga leczenia farmakologicznego, podczas gdy choroba Gravesa-Basedowa wymaga aktywnego leczenia i ścisłej kontroli.

Leki przeciwtarczycowe

W pierwszym trymestrze ciąży najczęściej zaleca się stosowanie propylotiouracylu (PTU) ze względu na mniejsze ryzyko teratogenności. W kolejnych miesiącach można rozważyć przejście na metimazol (tiamazol), który jest bezpieczniejszy dla matki, ale jego stosowanie wymaga oceny ryzyka dla płodu. 

Choć metimazol jest uważany za mniej toksyczny dla wątroby niż PTU, to jego stosowanie wiąże się z ryzykiem niektórych wad wrodzonych, jeśli stosowany w I trymestrze (np. aplazja skóry, atrezja przełyku).

Celem terapii jest utrzymanie poziomu FT4 w górnej granicy normy, co zapobiega zarówno nadczynności, jak i niedoczynności tarczycy u płodu.

Minimalizacja dawek i ryzyko powikłań płodowych

Podstawową zasadą jest stosowanie możliwie najniższych skutecznych dawek leków przeciwtarczycowych, aby uniknąć nadmiernego zahamowania funkcji tarczycy płodu, co mogłoby prowadzić do jego niedoczynności i zaburzeń rozwojowych. Regularne dostosowywanie dawkowania pozwala na minimalizację ryzyka powikłań.

Rola monitorowania FT4 i TSH

Systematyczne kontrole hormonalne co 4-6 tygodni umożliwiają bieżącą ocenę skuteczności leczenia i odpowiednią korektę dawek. Monitorowanie poziomu FT4 i TSH jest niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa zarówno matce, jak i dziecku oraz pozwala na szybkie reagowanie na ewentualne zmiany kliniczne. Współpraca endokrynologa z ginekologiem jest niezbędna dla optymalnego przebiegu ciąży.

Nadczynność tarczycy po ciąży

Po porodzie u niektórych kobiet może rozwinąć się poporodowe zapalenie tarczycy, które stanowi ważny problem endokrynologiczny w okresie połogu. Choroba ta wynika z autoimmunologicznego zapalenia gruczołu tarczowego i może powodować zmienne objawy związane z funkcją tarczycy. 

Poporodowe zapalenie tarczycy dotyczy około 5-10% kobiet po porodzie. Typowy przebieg choroby obejmuje trzy fazy:

• Faza nadczynności – utrzymuje się zwykle przez kilka tygodni, charakteryzuje się nadmierną produkcją hormonów tarczycy.
• Faza niedoczynności – trwa kilka miesięcy, to okres obniżonej produkcji hormonów, w którym mogą pojawić się objawy niedoczynności.
• Powrót do eutyreozy – u większości kobiet następuje powrót do prawidłowej funkcji tarczycy, jednak u części może dojść do utrwalenia niedoczynności i konieczności długotrwałej terapii.

Objawy są uzależnione od fazy choroby:

• w fazie nadczynności – nerwowość, kołatanie serca, uczucie niepokoju i drażliwość.
• w fazie niedoczynności – zmęczenie, senność, obniżony nastrój, a nawet depresja,
  osłabienie i problemy z koncentracją.

Choroby tarczycy a laktacja

Zaburzenia funkcji tarczycy często prowadzą do obniżenia produkcji mleka, co może utrudniać karmienie piersią. Choroby tarczycy bywają związane z wahaniami nastroju u matki, co może wpływać na komfort i przebieg karmienia. 

Leki przeciwtarczycowe, takie jak propylotiouracyl i metimazol, są uznawane za względnie bezpieczne dla kobiet karmiących piersią, pod warunkiem stosowania w odpowiednio niskich dawkach. Pozwala to na skuteczne leczenie nadczynności tarczycy bez większego ryzyka dla dziecka. 

Zalecenia dla kobiet karmiących piersią z chorobami tarczycy

Regularna kontrola poziomu TSH i wolnej tyroksyny (FT4) pozwala na właściwe dostosowanie terapii i utrzymanie równowagi hormonalnej.

Bezwzględnie przeciwwskazane, zarówno w okresie ciąży, jak i karmienia, jest leczenie jodem promieniotwórczym.

Ważne jest także systematyczne obserwowanie dziecka pod kątem ewentualnych objawów związanych z zaburzeniami hormonalnymi, co pozwala na wczesną interwencję, jeśli zajdzie taka potrzeba.

FAQ

Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące nadczynności tarczycy w ciąży