Nadczynność tarczycy u mężczyzn – objawy, badania, leczenie

Najważniejsze informacje

• Nadczynność tarczycy – stan nadprodukcji hormonów tarczycy (T3 i T4) – u mężczyzn może przebiegać mniej charakterystycznie niż u kobiet – m.in. drażliwością, bezsennością czy zaburzeniami libido.
• Objawami mogą być również: utrata masy ciała mimo apetytu, kołatanie serca, potliwość, drażliwość i osłabienie mięśni – często mylone ze stresem lub przemęczeniem.
• Najczęstsze przyczyny to choroba Gravesa-Basedowa, wole guzkowe, zapalenia tarczycy, nadmiar jodu oraz – rzadziej – guzy przysadki mózgowej i niektóre leki.
• Diagnostyka opiera się na oznaczeniu TSH, FT3, FT4, przeciwciał przeciwtarczycowych, USG tarczycy i scyntygrafii – w niektórych przypadkach również wykonaniu rezonansu przysadki.
• W leczeniu wykorzystuje się farmakoterapię (leki tyreostatyczne), jod radioaktywny, leczenie chirurgiczne lub – w rzadkich przypadkach guza przysadki – terapię przyczynową. Dobór terapii zależy od podłoża choroby, wieku i ogólnego stanu zdrowia pacjenta.

Nadczynność tarczycy u mężczyzn, choć statystycznie występuje rzadziej niż u kobiet, często przebiega bardziej agresywnie i daje mniej oczywiste objawy, co może opóźniać diagnozę. Tymczasem nieleczona choroba wpływa negatywnie na metabolizm, serce, układ nerwowy i funkcje seksualne. Jakie są przyczyny i objawy choroby? Jak wygląda leczenie nadczynności tarczycy u mężczyzn? Wyjaśniamy, jak rozpoznać problem i jakie badania warto wykonać, aby nie przeoczyć poważnego zaburzenia hormonalnego.

Chora tarczyca u mężczyzn

Choroby tarczycy, choć znacznie częściej diagnozowane u kobiet (nawet 5 razy częściej), mogą również występować u mężczyzn. Wynika to m.in. z różnic hormonalnych – u kobiet zmiany związane z cyklem miesiączkowym, ciążą czy stosowaniem antykoncepcji hormonalnej wpływają na funkcjonowanie tego gruczołu.

Tarczyca u mężczyzn, mimo rzadszych zaburzeń, pełni równie ważną rolę – produkuje hormony regulujące metabolizm, gospodarkę energetyczną, termoregulację oraz pracę serca i układu nerwowego. Nadczynność tarczycy (hipertyreoza) u mężczyzn polega na nadmiernej produkcji hormonów tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3).

U panów nadczynność przebiega często bardziej agresywnie i mniej charakterystycznie, co może utrudniać i opóźniać diagnozę. Szacuje się, że około 1 na 100 mężczyzn może mieć nadczynność tarczycy, a ryzyko to wzrasta wraz z wiekiem.

Przyczyny nadczynności tarczycy u mężczyzn

Nadczynność tarczycy u mężczyzn może wynikać z różnych przyczyn, zarówno o podłożu autoimmunologicznym, jak i związanych z innymi zaburzeniami hormonalnymi lub czynnikami środowiskowymi. 

Choć mechanizmy powstawania choroby są podobne jak u kobiet, to u mężczyzn częściej występują powikłania i dłużej trwa postawienie diagnozy, co zwiększa ryzyko przewlekłych konsekwencji. 

Choroba Gravesa-Basedowa

To najczęstsza przyczyna nadczynności tarczycy zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, choć u mężczyzn występuje rzadziej. Jest to choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy produkuje przeciwciała (TRAb) pobudzające receptor TSH, prowadząc do nadmiernej produkcji hormonów tarczycy (T3 i T4). U mężczyzn choroba Gravesa-Basedowa może dawać mniej oczywiste objawy, a jednocześnie wiązać się z większym ryzykiem zajęcia oczodołów (oftalmopatia Gravesa) i zaburzeń funkcji seksualnych.

Wole guzkowe toksyczne (wole wieloguzkowe toksyczne)

Występuje, gdy w tarczycy rozwijają się guzki autonomiczne, które produkują hormony tarczycy niezależnie od regulacji przysadki mózgowej i aktualnego poziomu TSH. Schorzenie to pojawia się częściej w starszym wieku, a u mężczyzn może przebiegać z mniej wyraźnymi objawami neuropsychiatrycznymi (np. drażliwością, bezsennością) oraz zwiększonym ryzykiem arytmii serca.

Zapalenia tarczycy

Różne postacie zapaleń tarczycy mogą prowadzić do przejściowej nadczynności w wyniku uszkodzenia komórek pęcherzykowych i uwolnienia zmagazynowanych hormonów. Do najczęstszych zalicza się:

• Podostre zapalenie tarczycy (de Quervaina) – zazwyczaj wirusowe, przebiega z bólem szyi, gorączką i objawami grypopodobnymi.
• Bezobjawowe zapalenia tarczycy – rzadziej u mężczyzn, ale może wystąpić jako powikłanie immunologiczne lub polekowe.

Po fazie nadczynności często dochodzi do przejściowej niedoczynności, zanim funkcja gruczołu się unormuje.

Nadmierne spożycie jodu

Zarówno zbyt duża podaż jodu w diecie, jak i stosowanie suplementów diety lub leków zawierających jod (np. amiodaron, stosowany w kardiologii), może przyczyniać się do rozwoju nadczynności tarczycy z nadmiaru jodu (Jod-Basedow). Dotyczy to zwłaszcza osób z wcześniej istniejącym wolem lub zmianami guzkowymi, których tarczyca jest wrażliwa na wahania stężenia jodu.

Guzy przysadki mózgowej

Choć rzadko, nadczynność tarczycy u mężczyzn może być skutkiem nadmiernej produkcji TSH przez gruczolaki przysadki (TSH-oma). Tego typu nowotwory pobudzają tarczycę do wydzielania hormonów w sposób niezależny od zapotrzebowania organizmu. Zazwyczaj wymagają diagnostyki obrazowej (MRI) i różnicowania z opornością tkanek na hormony tarczycy (tzw. zespół Refetoffa).

Inne, rzadsze przyczyny

• Zespoły genetyczne (np. mutacje aktywujące receptor TSH).
• Nowotwory tarczycy produkujące hormony (rzadko, np. rak pęcherzykowy).
• Leki (np. interferon alfa, lit, cytokiny), które mogą wywołać nadczynność tarczycy jako efekt uboczny.

Niezależnie od przyczyny, każdy przypadek nadczynności tarczycy u mężczyzny wymaga dokładnej diagnostyki różnicowej i indywidualnie dobranego leczenia.

Objawy nadczynności tarczycy u mężczyzn

Objawy tarczycy u mężczyzn mogą być niespecyficzne i często błędnie interpretowane jako objawy stresu, przemęczenia czy innych chorób. 

Do najczęściej zgłaszanych należą:

• zmniejszenie masy ciała mimo prawidłowego lub zwiększonego apetytu,
• zwiększona potliwość, nietolerancja ciepła,
• kołatanie serca – tachykardia, 
• nadciśnienie tętnicze,
• drażliwość, niepokój, wzmożona pobudliwość nerwowa,
• trudności z koncentracją, rozkojarzenie,
• zaburzenia snu, bezsenność,
• osłabienie siły mięśniowej, zwłaszcza kończyn,
• zaburzenia erekcji, spadek libido, przedwczesny wytrysk,
• powiększenie tarczycy (wole) lub uczucie ucisku w szyi w pobliżu jabłka Adama,
• w niektórych przypadkach – wytrzeszcz gałek ocznych (w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa).

Tarczyca u mężczyzn odgrywa równie ważną rolę jak u kobiet, a jej nadczynność może prowadzić do poważnych zaburzeń metabolicznych, kardiologicznych i seksualnych. 

Kluczem do skutecznego leczenia jest szybka diagnoza, regularne badania i odpowiednia terapia. W przypadku podejrzenia nadczynności tarczycy u mężczyzny najlepiej udać się do endokrynologa – specjalisty zajmującego się chorobami gruczołów dokrewnych, w tym tarczycy.

Badania na nadczynność tarczycy u mężczyzn

Ze względu na często mniej charakterystyczne objawy u mężczyzn niż u kobiet, konieczne jest wykonanie pełnego zestawu badań laboratoryjnych i obrazowych, które pozwolą na trafną diagnozę.

W diagnostyce nadczynności tarczycy u mężczyzn podstawą są następujące badania:

• TSH (hormon tyreotropowy) – jego poziom jest zazwyczaj silnie obniżony, ponieważ nadmiar hormonów tarczycy hamuje przysadkowe wydzielanie TSH.
• FT3 i FT4 (wolne frakcje trijodotyroniny i tyroksyny) – ich podwyższone wartości potwierdzają nadprodukcję hormonów tarczycy i pomagają ocenić nasilenie nadczynności.
• Przeciwciała przeciwtarczycowe – przede wszystkim TRAb (receptory TSH), których obecność wskazuje na chorobę Gravesa-Basedowa. Dodatkowo czasem oznacza się także anty-TPO i anty-Tg, pomocne przy podejrzeniu zapaleń tarczycy.
• USG tarczycy – pozwala ocenić strukturę gruczołu, wykryć wole, guzki lub cechy zapalenia. Obraz może również sugerować etiologię choroby (np. guzki w wolu guzkowym toksycznym).
• Scyntygrafia tarczycy – badanie izotopowe pomocne w różnicowaniu przyczyn nadczynności, np. w odróżnieniu choroby Gravesa od guzka autonomicznego czy zapalenia tarczycy. Umożliwia ocenę aktywności hormonalnej poszczególnych obszarów gruczołu.

Przy podejrzeniu zmian przysadkowych lekarz może zlecić także rezonans magnetyczny głowy (MRI przysadki) lub dodatkowe testy hormonalne. 

Nadczynność tarczycy u mężczyzn – leczenie

Leczenie nadczynności tarczycy u mężczyzn wymaga indywidualnego podejścia – ważne są przyczyna choroby, nasilenie objawów, wiek pacjenta oraz jego stan ogólny, plany dotyczące płodności i choroby współistniejące. 

Celem terapii jest nie tylko przywrócenie prawidłowego funkcjonowania tarczycy (unormowanie poziomu hormonów tarczycy), ale również złagodzenie objawów i zapobieganie powikłaniom, które u mężczyzn mogą być szczególnie niebezpieczne (np. ze strony układu sercowo-naczyniowego).

Podstawowe metody leczenia:

• Farmakoterapia – pierwsza linia leczenia. Polega na podawaniu leków tyreostatycznych (np. metimazol, propylotiouracyl), które hamują produkcję hormonów tarczycy. Skuteczność kontroluje się regularnymi badaniami laboratoryjnymi.
• Jod radioaktywny (I-131) – metoda stosowana szczególnie u pacjentów z chorobą Gravesa-Basedowa lub wolem guzkowym toksycznym, którzy nie reagują na leczenie farmakologiczne lub mają nawracającą nadczynność. Radioaktywny jod niszczy nadczynne komórki tarczycy, prowadząc do ustąpienia nadczynności, choć może też spowodować niedoczynność tarczycy – wymagającą suplementacji hormonów do końca życia.
• Leczenie chirurgiczne – wskazane w przypadku dużego wola uciskającego struktury szyi, obecności guzków tarczycy podejrzanych o nowotwór lub nietolerancji innych metod leczenia. Operacja może obejmować częściowe lub całkowite usunięcie tarczycy (tyreoidektomię). Po zabiegu często konieczna jest substytucja hormonów tarczycy.
• Leczenie objawowe – przede wszystkim stosowanie beta-blokerów (np. propranolol), które pomagają kontrolować objawy kardiologiczne takie jak kołatanie serca, drżenia mięśni czy nadmierna pobudliwość. Nie wpływają one na poziom hormonów, ale znacząco poprawiają komfort życia w okresie aktywnej choroby.

Jakie leki na nadczynność tarczycy u mężczyzn?

Farmakoterapia nadczynności tarczycy u mężczyzn opiera się głównie na stosowaniu leków, które ograniczają produkcję hormonów tarczycy lub łagodzą jej objawy. 

Odpowiednio dobrane preparaty pozwalają przywrócić równowagę hormonalną, poprawić samopoczucie pacjenta i zapobiec powikłaniom, takim jak migotanie przedsionków czy osteoporoza. 

Rodzaj leku i czas leczenia ustalany jest indywidualnie na podstawie wyników badań, przyczyny choroby i reakcji organizmu na terapię.

W leczeniu nadczynności tarczycy stosuje się:

• Metizol (tiamazol) – to lek pierwszego wyboru w Polsce, należący do grupy tyreostatyków. Hamuje syntezę hormonów tarczycy i pozwala na ustabilizowanie ich poziomu. Stosowany pod stałą kontrolą stężenia TSH, FT3 i FT4.
• Propylotiouracyl (PTU) – rzadziej stosowany tyreostatyk, wykorzystywany głównie u pacjentów z nietolerancją tiamazolu. Działa podobnie, ale ma większe ryzyko działań niepożądanych, w tym uszkodzenia wątroby.
• Beta-blokery (np. propranolol) – stosowane objawowo, nie wpływają na poziom hormonów, ale skutecznie redukują kołatanie serca, drżenie mięśni, lęk czy nadmierne pocenie się. Często są przepisywane na początku leczenia, zanim tyreostatyki zaczną działać.

Czas terapii tyreostatykami trwa zazwyczaj od 12 do 18 miesięcy, choć u niektórych pacjentów konieczne może być leczenie dłuższe lub wdrożenie innej metody – np. leczenie jodem lub chirurgicznego usunięcia tarczycy – w przypadku nawrotu choroby, nieskuteczności leków lub powikłań.

Regularna kontrola lekarska i laboratoryjna jest niezbędna, aby ocenić skuteczność leczenia i monitorować ewentualne działania niepożądane leków. 

Dzięki dobrze dobranej farmakoterapii większość mężczyzn z nadczynnością tarczycy może prowadzić normalne, aktywne życie.

Powikłania i konsekwencje nieleczonej nadczynności tarczycy

Nieleczona nadczynność tarczycy u mężczyzn może prowadzić do poważnych i trudnych do odwrócenia zaburzeń zdrowotnych. Przewlekły nadmiar hormonów tarczycy zaburza funkcjonowanie wielu układów – szczególnie sercowo-naczyniowego, kostnego i rozrodczego. W przypadku braku odpowiedniego leczenia konsekwencje mogą nawet zagrażać życiu pacjenta. 

Najczęstsze powikłania nieleczonej nadczynności tarczycy u mężczyzn:

• Migotanie przedsionków – zaburzenie rytmu serca, które istotnie zwiększa ryzyko udaru mózgu i powikłań zakrzepowo-zatorowych. Dotyczy szczególnie mężczyzn po 40. roku życia z długo utrzymującą się nadczynnością.
• Osteoporoza – zbyt wysoki poziom hormonów tarczycowych przyspiesza metabolizm kości, powodując ich odwapnienie i zwiększoną łamliwość. W efekcie rośnie ryzyko złamań szyjki kości udowej czy kręgosłupa, zwłaszcza u starszych mężczyzn.
• Niewydolność serca – serce pracujące zbyt szybko i intensywnie przez długi czas może ulec przeciążeniu, co prowadzi do postępującej niewydolności krążeniowej.
• Zaburzenia płodności i impotencja – nadczynność tarczycy może zaburzać gospodarkę hormonalną, obniżać poziom testosteronu, a także wpływać na jakość nasienia, libido i zdolność do utrzymania erekcji.
• Przełom tarczycowy – stan bezpośredniego zagrożenia życia, objawiający się wysoką gorączką, przyspieszoną czynnością serca, biegunką, pobudzeniem lub śpiączką. Wymaga natychmiastowej hospitalizacji.

Im wcześniej zostanie wdrożone leczenie, tym większa szansa na uniknięcie nieodwracalnych powikłań.

FAQ

Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące nadczynności tarczycy u mężczyzn