Przełom tarczycowy – co to jest, objawy, jak postępować

Najważniejsze informacje

• Przełom tarczycowy to ostry, zagrażający życiu stan wynikający z ciężkiej nadczynności tarczycy, różniący się od samego zaostrzenia choroby.
• Najczęstszą przyczyną jest nieleczona lub niewłaściwie leczona nadczynność tarczycy, zwłaszcza w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa oraz nagła przerwa w przyjmowaniu leków przeciwtarczycowych.
• Typowe objawy przełomu tarczycowego to wysoka gorączka, przyspieszona akcja serca (tachykardia powyżej 140/min), zaburzenia świadomości, drżenia mięśniowe i silne pocenie się.
• W diagnostyce pomocna jest skala oceny przełomu tarczycowego (skala Burcha-Wartofsky’ego), obserwowane są przy tym bardzo niskie TSH i wysokie poziomy hormonów tarczycy (fT3, fT4).
• Stan ten wymaga natychmiastowej hospitalizacji, podania leków przeciwtarczycowych, wyrównania zaburzeń metabolicznych i eliminacji czynnika wyzwalającego (np. infekcji).

Przełom tarczycowy to rzadkie, ale bardzo niebezpieczne powikłanie nadczynności tarczycy, które może zagrażać życiu. Charakteryzuje się nagłym, gwałtownym nasileniem objawów związanych z nadmiarem hormonów tarczycy i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Wyjaśniamy, czym jest przełom tarczycowy, jakie są jego typowe objawy i najczęstsze przyczyny oraz jak postępować, aby zminimalizować ryzyko poważnych powikłań.

Przełom tarczycowy – co to jest, jak często występuje?

Przełom tarczycowy to nagłe, ostre pogorszenie stanu zdrowia pacjenta z nadczynnością tarczycy. Cechuje się gwałtownym nasileniem objawów tyreotoksykozy, co stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Układ nerwowy i inne narządy chorego przestają funkcjonować prawidłowo z powodu toksycznego działania nadmiaru hormonów tarczycy. 

Chociaż przełom tarczycowy występuje rzadko, to jego śmiertelność może sięgać od 20 do nawet 50%, zwłaszcza jeśli leczenie nie zostanie wdrożone w porę. Najczęściej diagnozuje się go u osób z chorobą Gravesa-Basedowa, ale może również pojawić się w przebiegu innych schorzeń tarczycy.

Przełom to najpoważniejsze powikłanie nadczynności tarczycy, które może rozwinąć się gwałtownie i prowadzić do niewydolności wielonarządowej. Należy odróżnić go od nasilenia objawów nadczynności tarczycy (zaostrzenia) – to drugie nie niesie aż tak dużego ryzyka powikłań, a objawy są mniej nasilone.

Kiedy występuje przełom tarczycowy? Czynniki ryzyka i przyczyny

Przełom tarczycowy to stan zagrożenia życia, który rozwija się nagle u osób z nadczynnością tarczycy, szczególnie gdy choroba jest nieleczona lub źle kontrolowana. Może być wywołany przez różne czynniki stresowe dla organizmu, takie jak infekcja, uraz czy zabieg operacyjny.

Najczęstsze przyczyny przełomu tarczycowego to:

• nieleczona lub źle leczona nadczynność tarczycy,
• choroba Gravesa-Basedowa,
• nagłe odstawienie tyreostatyków (leki przepisane na nadczynność tarczycy).

Czynniki wyzwalające przełom tarczycowy to:

• ciężkie infekcje, np. zakażenie bakteryjne lub wirusowe,
• urazy,
• zabieg chirurgiczny, zwłaszcza operacja tarczycy,
• zastosowanie kontrastu jodowego,
• poród,
• kwasica ketonowa,
• silny stres,
• przedawkowanie tyroksyny,
• leczenie radiojodem.

Przełom tarczycowy po podaniu kontrastu

U osób z nadczynnością tarczycy lub utajoną tyreotoksykozą (subkliniczną nadczynnością tarczycy), podanie jodowego środka kontrastowego może spowodować gwałtowny wzrost produkcji hormonów tarczycy, prowadząc do przełomu. Dlatego też w niektórych przypadkach należy unikać kontrastu lub odpowiednio przygotować pacjenta przed jego podaniem.

Przełom tarczycowy a Hashimoto

Choć choroba Hashimoto zazwyczaj prowadzi do niedoczynności, to we wczesnej fazie choroby może dojść do nadmiernego uwalniania hormonów tarczycy (tzw. faza tyreotoksykozy). W takich sytuacjach również istnieje ryzyko przełomu tarczycowego, zwłaszcza jeśli dojdzie do działania czynnika wyzwalającego.

Przełom tarczycowy – objawy

Objawy przełomu tarczycowego rozwijają się nagle i postępują dynamicznie. Wyróżnia się trzy stadia:

I – wczesne objawy ogólne:

• niepokój, nadmierne pobudzenie,
• bezsenność,
• drżenie ciała,
• spadek masy ciała,
• osłabienie siły mięśniowej,
• nudności, wymioty,
• zaczerwienienie skóry,
• gorączka.

II – objawy neurologiczne, zaburzenia świadomości i orientacji:

• wysoka gorączka (często >40°C),
• tachykardia (>140/min), będąca szczególnie niebezpiecznym objawem,
• arytmie,
• chwiejność emocjonalna,
• majaczenie,
• zaburzenia orientacji,
• objawy psychotyczne.

III – śpiączka tarczycowa i niewydolność narządowa:

• śpiączka,
• żółtaczka,
• biegunka,
• silne pocenie się,
• odwodnienie,
• osłabienie i apatia,
• niewydolność serca.

Przełom tarczycowy to stan zagrożenia życia. Jeśli Ty lub ktoś z Twoich bliskich choruje na nadczynność tarczycy, nie lekceważ objawów nasilającej się tyreotoksykozy. Wczesna reakcja może uratować życie. 

Jakie badania przy przełomie tarczycowym? Wyniki 

Nie istnieje jednoznaczna wartość TSH, która pozwala na rozpoznanie przełomu tarczycowego. Obraz kliniczny i obserwowane objawy są ważniejsze niż same wyniki badań. 

Typowe dla przebiegu przełomu tarczycowego wyniki to:

• bardzo niskie TSH – <0,01 mIU/l, często niewykrywalne, z uwagi na nadmierną produkcję hormonów tarczycy, która hamuje wydzielanie TSH przez przysadkę mózgową,
• wysokie stężenia fT3 i fT4,
• często również hiperglikemia, hiperkalcemia, leukocytoza lub leukopenia, a także zaburzenia czynności wątroby (np. wzrost transaminaz).

Należy również wykonać diagnostykę różnicową – objawy wskazujące na wystąpienie przełomu mogą przypominać np. infekcję, zespół serotoninowy czy udar. 

Warto oznaczyć także CRP i prokalcytoninę, aby odróżnić przełom od sepsy. Dodatkowo wykonuje się EKG, badania obrazowe (np. RTG klatki piersiowej), gazometrię krwi i ocenę funkcji nerek – szczególnie u pacjentów z zaburzeniami świadomości lub objawami wielonarządowymi.

Przełom tarczycowy – skala Burcha-Wartofsky’ego

Pomocna w diagnozie jest tzw. skala Burcha-Wartofsky’ego, która punktuje objawy kliniczne (m.in. temperatura ciała, tętno, objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego i przewodu pokarmowego). Wynik:

• <25 punktów – przełom mało prawdopodobny,
• 25–44 punktów – przełom możliwy,
• ≥45 punktów – silne podejrzenie przełomu tarczycowego.

Przełom tarczycowy a niedoczynność tarczycy i Hashimoto

Niedoczynność tarczycy również może mieć swój nagły odpowiednik – tzw. śpiączkę hipometaboliczną. Również jest to stan zagrożenia życia, ale wiąże się z niedoborem, a nie nadmiarem hormonów.

Zarówno przełom tarczycowy, jak i śpiączka hipometaboliczna mają bardzo ciężki przebieg i wymagają natychmiastowej interwencji medycznej w warunkach intensywnej terapii. Objawy obu stanów to m.in. zaburzenia świadomości, hipotermia lub hipertermia, niewydolność oddechowa i krążeniowa.

Różnicowanie między przełomem tarczycowym a śpiączką hipometaboliczną opiera się nie tylko na objawach klinicznych, ale także na wynikach badań hormonalnych – w przełomie obserwuje się bardzo wysokie fT3/fT4 i niskie TSH, natomiast w śpiączce niskie fT3/fT4 oraz wysokie lub niskie TSH, w zależności od przyczyny niedoczynności.

W przebiegu Hashimoto, choć klasycznie dochodzi do niedoczynności tarczycy, początkowe stadia choroby lub epizody destrukcji pęcherzyków tarczycowych mogą prowadzić do przejściowej tyreotoksykozy, a w obecności czynników stresowych – do rozwoju przełomu. Dlatego u pacjentów z Hashimoto, którzy nagle prezentują objawy nadmiernej pobudliwości, gorączki i tachykardii, należy rozważyć również taką możliwość.

Przełom tarczycowy – leczenie, jak postępować?

Przełom tarczycowy wymaga natychmiastowego leczenia – najlepiej na oddziale intensywnej terapii, gdzie możliwa jest stała kontrola parametrów życiowych oraz szybkie reagowanie na ewentualne powikłania. 

Leczenie ma charakter wielokierunkowy i obejmuje zarówno terapię przyczynową, jak i intensywne leczenie objawowe oraz wspomagające.

W postępowaniu farmakologicznym stosuje się:

• leki przeciwtarczycowe – najczęściej propylotiouracyl (PTU), który dodatkowo hamuje konwersję T4 do T3 oraz metimazol (tiamazol),
• blokery beta-adrenergiczne – np. propranolol, który zmniejsza objawy współczulnego pobudzenia (tachykardię, niepokój, drżenia),
• glikokortykosteroidy – np. hydrokortyzon, które nie tylko wspomagają leczenie współistniejącej niewydolności nadnerczy, ale także hamują obwodową konwersję T4 do T3,
• jod w formie płynu Lugola lub jodku potasu – podawany dopiero po zastosowaniu tyreostatyków, aby zapobiec zwiększeniu syntezy hormonów tarczycy (efekt Jod-Basedow – nadczynność tarczycy indukowana jodem).

W leczeniu wspomagającym wykorzystywane są:

• nawadnianie dożylne i korekcja zaburzeń elektrolitowych,
• tlenoterapia i wsparcie oddechowe w przypadku niewydolności oddechowej,
• leczenie hipertermii i zaburzeń rytmu serca,
• monitorowanie parametrów metabolicznych i świadomości pacjenta.

Równocześnie należy jak najszybciej zidentyfikować i wyeliminować czynnik wyzwalający, który doprowadził do przełomu – może to być infekcja bakteryjna (wymaga leczenia antybiotykami), uraz, operacja, stres, nagłe odstawienie leków przeciwtarczycowych, przedawkowanie tyroksyny czy ekspozycja na jod.

W niektórych przypadkach rozważa się również plazmaferezę (oczyszczanie osocza) lub hemoperfuzję (filtracja krwi przez sorbent), szczególnie gdy konwencjonalne leczenie nie przynosi oczekiwanych efektów.

FAQ

Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące przełomu tarczycowego.