Nadczynność tarczycy a Hashimoto – czy mogą współistnieć?

Najważniejsze informacje

• Hashimoto i nadczynność tarczycy to różne choroby tarczycy o odmiennym mechanizmie, które mogą współistnieć ze sobą. Hashimoto najczęściej prowadzi do niedoczynności tarczycy przez autoimmunologiczne niszczenie gruczołu, jednak w początkowej fazie choroby lub przy współistnieniu z chorobą Gravesa-Basedowa może pojawić się przejściowa nadczynność (tyreotoksykoza).
• Przejściowa nadczynność w Hashimoto wynika z gwałtownego uwolnienia hormonów tarczycy wskutek niszczenia komórek tarczycy. Faza ta jest krótka i często poprzedza typową niedoczynność tarczycy w przebiegu Hashimoto, wymagając objawowego leczenia, np. beta-blokerami.
• Diagnostyka opiera się na badaniach hormonalnych (TSH, FT3, FT4), przeciwciał (anty-TPO, anty-TG, TRAb) oraz USG tarczycy. Obecność przeciwciał TRAb sugeruje nadczynność (np. Gravesa-Basedowa), a anty-TPO i anty-TG wskazują na Hashimoto.
• Leczenie Hashimoto polega na substytucji hormonów tarczycy (lewotyroksyna), a nadczynności na stosowaniu leków tyreostatycznych, beta-blokerów i ewentualnie terapii inwazyjnej. W fazie przejściowej nadczynności w Hashimoto stosuje się objawowe leczenie, natomiast w nadczynności tarczycy terapię ukierunkowaną na zmniejszenie produkcji hormonów.

Choroby tarczycy to schorzenia, które mają istotny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. Do najczęstszych należą choroba Hashimoto oraz nadczynność tarczycy – dwa odrębne stany o różnym przebiegu i metodach leczenia. Mimo to czasami mogą współistnieć lub przechodzić jedna w drugą, co wymaga szczególnej uwagi podczas diagnostyki i terapii. Dowiedz się, jak rozróżnić te choroby i na czym polega ich leczenie.

Nadczynność tarczycy a Hashimoto – czy te choroby mogą współistnieć?

Choroba Hashimoto, czyli przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, a także nadczynność tarczycy to dwie różne jednostki chorobowe o odmiennych mechanizmach i przebiegu. Hashimoto zazwyczaj prowadzi do niedoczynności tarczycy. Jest to skutek stopniowego niszczenia komórek tarczycy przez układ odpornościowy, co powoduje zmniejszenie produkcji i poziomu hormonów tarczycy (T3 i T4). Jednak w niektórych sytuacjach oba schorzenia mogą wystąpić u tego samego pacjenta.

Szczególnie na wczesnym etapie choroby Hashimoto lub w przypadku współistnienia z innymi chorobami autoimmunologicznymi, np. chorobą Gravesa-Basedowa, może dojść do przejściowej nadczynności tarczycy, zwanej fachowo fazą tyreotoksykozy. Zjawisko to jest stosunkowo rzadkie, ale bardzo istotne klinicznie, ponieważ wymaga dokładnej diagnostyki i indywidualnego podejścia terapeutycznego.

Przejściowa nadczynność w Hashimoto może pojawić się:

• w początkowej fazie choroby, kiedy dochodzi do intensywnego niszczenia komórek tarczycy;
• po wystąpieniu czynników nasilających autoimmunizację, takich jak infekcje, silny stres lub urazy;
• przy współistnieniu choroby Gravesa-Basedowa, gdzie obecne są stymulujące przeciwciała TRAb.

Mechanizm tej przejściowej nadczynności polega na gwałtownym niszczeniu komórek tarczycy (tyreocytów) przez limfocyty T i autoprzeciwciała (takie jak anty-TPO i anty-TG). W wyniku tego procesu dochodzi do nagłego uwolnienia zgromadzonych w tarczycy hormonów T3 i T4 do krwiobiegu, co powoduje:

• gwałtowne zwiększenie stężenia wolnych hormonów FT3 i FT4;
• obniżenie lub zahamowanie wydzielania hormonu TSH przez przysadkę mózgową;
• objawy przejściowej nadczynności tarczycy.

Faza tyreotoksykozy zwykle trwa krótko i ustępuje po wyczerpaniu zapasów hormonów tarczycowych, po czym najczęściej pojawia się klasyczna niedoczynność tarczycy charakterystyczna dla przewlekłego zapalenia tarczycy – choroby Hashimoto.

Hashimoto, nadczynność tarczycy – różnice i podobieństwa w przebiegu obu schorzeń

Choroba Hashimoto i nadczynność tarczycy mają wspólne podłoże autoimmunologiczne, ale różnią się mechanizmem, przebiegiem oraz objawami.

Podobieństwa:

• Obie choroby mają podłoże autoimmunologiczne, co oznacza, że układ odpornościowy atakuje własną tarczycę.
• W obu przypadkach występują przeciwciała skierowane przeciwko elementom tarczycy.
• Choroby mogą rozwinąć się z uwagi na podłoże genetyczne i czynniki środowiskowe.
• Diagnostyka choroby Hashimoto i nadczynności tarczycy często obejmuje badania przeciwciał i obraz ultrasonograficzny tarczycy.

Różnice:

• Mechanizm choroby:
  • W Hashimoto dochodzi do stopniowego niszczenia komórek tarczycy przez autoprzeciwciała anty-TPO i anty-TG.
  • W nadczynności tarczycy, np. w chorobie Gravesa-Basedowa, główną rolę odgrywają przeciwciała TRAb, które stymulują receptory TSH, powodując nadprodukcję hormonów.
• Przebieg choroby:
  • Hashimoto charakteryzuje się przewlekłym, powolnym i stopniowo postępującym uszkodzeniem tarczycy.
  • Nadczynność tarczycy może mieć przebieg ostry lub przewlekły, często z okresami nagłych zaostrzeń.

Hashimoto a nadczynność tarczycy – różne objawy

Objawy choroby Hashimoto, która często są zbliżone do objawów niedoczynności tarczycy, wynikają głównie ze spowolnienia metabolizmu. Pacjenci często zgłaszają:

• przewlekłe zmęczenie i senność;
• przyrost masy ciała;
• suchą, łuszczącą się skórę oraz wypadanie włosów;
• obrzęki, zwłaszcza wokół oczu;
• uczucie chłodu;
• bóle mięśni;
• problemy z koncentracją, apatię i objawy depresji (już na początku choroby Hashimoto);
• spowolnioną akcję serca (bradykardię);
• przewlekłe zaparcia.

Z kolei objawy nadczynności tarczycy wiążą się z przyspieszonym metabolizmem i nadmierną aktywnością organizmu, co można poznać jako:

• kołatanie serca, tachykardia, zaburzenia nastroju i nerwowość;
• utrata masy ciała pomimo zwiększonego apetytu;
• nadmierna potliwość i nietolerancja ciepła;
• drżenie rąk oraz osłabienie mięśni;
• biegunki i zaburzenia miesiączkowania;
• powiększenie tarczycy (wole), a w przypadku choroby Gravesa-Basedowa również wytrzeszcz oczu.

Warto podkreślić, że w obu chorobach mogą pojawić się podobne objawy, takie jak wypadanie włosów, suchość skóry czy uczucie zmęczenia. Są one związane z zaburzeniami funkcji tarczycy i mogą utrudniać jednoznaczne rozpoznanie. Dodatkowo, w tzw. fazie przejściowej nadczynności tarczycy objawy mogą być mieszane i trudne do jednoznacznego przypisania jednej chorobie.

Diagnostyka – jak odróżnić Hashimoto od nadczynności tarczycy?

Rozpoznanie chorób tarczycy, takich jak zapalenie tarczycy Hashimoto oraz nadczynność tarczycy (np. choroba Gravesa-Basedowa), opiera się na dokładnej analizie objawów klinicznych oraz wyników badań laboratoryjnych i obrazowych.

Podstawowe elementy diagnostyki zaburzeń produkcji hormonów tarczycy to:

• szczegółowy wywiad medyczny oraz ocena objawów klinicznych;
• oznaczenie poziomów hormonów tarczycy: TSH, FT3 i FT4;
• badanie obecności autoprzeciwciał: anty-TPO, anty-TG oraz TRAb;
• ultrasonografia (USG) tarczycy;
• w niektórych przypadkach biopsja cienkoigłowa.

Badania laboratoryjne umożliwiające rozpoznanie choroby tarczycy to przede wszystkim:

• TSH – hormon produkowany przez przysadkę mózgową, który reguluje aktywność tarczycy.
  • w Hashimoto zwykle jest podwyższone, ponieważ przysadka próbuje pobudzić niedoczynną tarczycę.
  • w nadczynności TSH jest obniżone na skutek ujemnego sprzężenia zwrotnego.
• FT3 i FT4 – wolne, aktywne formy hormonów tarczycy (trijodotyronina i tyroksyna).
  • w Hashimoto ich poziomy są obniżone z powodu uszkodzenia tarczycy.
  • w nadczynności hormony tarczycy są podwyższone.
• Przeciwciała:
  • anty-TPO (przeciw peroksydazie tarczycowej) i anty-TG (przeciw tyreoglobulinie) – dominują w Hashimoto i świadczą o autoimmunologicznym uszkodzeniu tarczycy;
  • TRAb (przeciw receptorowi TSH) – charakterystyczne dla choroby Gravesa-Basedowa, gdzie aktywują receptor TSH i powodują nadprodukcję hormonów. Obecność TRAb może też wystąpić w tzw. hashitoxicosis, czyli przejściowej nadczynności u pacjentów z Hashimoto.

Do oceny struktury i unaczynienia tarczycy służy z kolei badanie USG:

• W Hashimoto obraz jest typowo hipoechogeniczny (miąższ tarczycy jest mniej odbijający fale ultradźwiękowe), co odzwierciedla przewlekły proces zapalny i niszczenie komórek. Często można zaobserwować zmniejszenie objętości gruczołu lub nierównomierną, ziarnistą strukturę z ogniskami zapalnymi.
• W nadczynności tarczyca jest zazwyczaj powiększona, a badanie dopplerowskie pokazuje zwiększone unaczynienie, co świadczy o nadmiernej aktywności gruczołu. Czasem widoczne jest również wole.

USG pomaga również monitorować postęp choroby i skuteczność leczenia oraz wykluczać obecność guzów lub innych zmian.

Leczenie choroby Hashimoto i nadczynności tarczycy – podobieństwa i różnice

Pomimo zbliżonej etiologii (czynniki autoimmunologiczne) terapia choroby Hashimoto i nadczynności tarczycy wymaga zupełnie innego podejścia, dostosowanego do fazy choroby i obecnego stanu funkcji tarczycy.

W chorobie Hashimoto:

• Podstawą leczenia jest substytucja hormonów tarczycy, najczęściej preparatem lewotyroksyny (syntetyczna tyroksyna). Celem terapii jest utrzymanie prawidłowego poziomu TSH, co świadczy o odpowiednim wyrównaniu niedoczynności tarczycy i zapewnia prawidłowy metabolizm organizmu. Dawka lewotyroksyny jest indywidualnie dobierana na podstawie wyników badań laboratoryjnych i objawów klinicznych.
• Leczenie farmakologiczne zazwyczaj trwa do końca życia, ponieważ uszkodzenie tarczycy w przebiegu Hashimoto jest nieodwracalne i prowadzi do trwałego niedoboru hormonów.
• W fazie przejściowej nadczynności leczenie polega na łagodzeniu objawów tyreotoksykozy i stosuje się głównie beta-blokery (np. propranolol) w celu kontrolowania przyspieszonej akcji serca, drżeń i innych objawów nadczynności tarczycy. Leczenie jest objawowe i krótkotrwałe, ponieważ faza nadczynności jest przemijająca.

W nadczynności tarczycy:

• Podstawowym sposobem leczenia są leki tyreostatyczne, takie jak tiamazol (metimazol) czy propylotiouracyl (PTU). Leki te hamują syntezę hormonów tarczycy, co prowadzi do zmniejszenia ich stężenia we krwi i ustąpienia objawów nadczynności.
• W cięższych lub opornych na leczenie przypadkach stosuje się terapie inwazyjne, takie jak terapia jodem radioaktywnym (I-131), która powoduje selektywne zniszczenie nadczynnych komórek tarczycy i zmniejszenie produkcji hormonów. Alternatywnie przeprowadza się chirurgiczne usunięcie tarczycy (tyreoidektomia całkowita lub częściowa), zwłaszcza wtedy gdy leki są nieskuteczne, występują duże wole lub podejrzenie zmian nowotworowych.
• Beta-blokery odgrywają ważną rolę w kontroli objawów sercowo-naczyniowych, takich jak tachykardia, drżenia czy nadciśnienie, poprawiając komfort pacjenta podczas leczenia.
• Po zakończeniu leczenia nadczynności często dochodzi do niedoczynności tarczycy, co wymaga rozpoczęcia terapii substytucyjnej lewotyroksyną.

Dieta i styl życia w Hashimoto i nadczynności tarczycy

Dieta oraz styl życia mają fundamentalne znaczenie w leczeniu i kontroli zarówno Hashimoto, jak i nadczynności tarczycy. Odpowiednie nawyki żywieniowe i dbanie o zdrowy tryb życia pomagają łagodzić objawy, wspierają działanie terapii farmakologicznej oraz poprawiają ogólną kondycję organizmu. Zalecenia jednak różnią się w zależności od rodzaju choroby, jej fazy oraz indywidualnych potrzeb pacjenta.

W chorobie Hashimoto:

• zalecana jest dieta przeciwzapalna, bogata w składniki odżywcze wspierające funkcję tarczycy i układu odpornościowego, takie jak:
  • duże ilości warzyw i owoców, które dostarczają antyoksydantów oraz błonnika;
  • produkty pełnoziarniste, orzechy, nasiona i zdrowe tłuszcze (np. olej lniany, oliwa z oliwek, awokado);
  • wysokiej jakości białko pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, które wspiera regenerację tkanek;
• unika się nadmiaru jodu, gdyż może on nasilać autoimmunizację. Należy ostrożnie podchodzić do suplementów i źródeł jodu, np. wodorostów czy dużych ilości soli jodowanej;
• soja i przetworzone produkty sojowe mogą wpływać na funkcję tarczycy, dlatego warto je ograniczyć lub spożywać z umiarem;
• ważne jest zapewnienie odpowiedniej podaży kluczowych mikroskładników:
  • selen (występuje w orzechach brazylijskich, rybach) – wspiera detoksykację i zmniejsza stan zapalny tarczycy;
  • cynk (mięso, owoce morza, pestki dyni) – pomaga w syntezie hormonów tarczycy;
  • witamina D – jej niedobór często towarzyszy chorobom autoimmunologicznym, warto ją suplementować po konsultacji z lekarzem;
  • żelazo – niedobór może pogarszać funkcję tarczycy i powodować zmęczenie.

W nadczynności tarczycy:

• dieta powinna być bogata w kalorie i składniki odżywcze, aby przeciwdziałać typowej dla nadczynności utracie masy ciała oraz nadmiernemu rozpadowi białek. Szczególnie ważne są:
  • produkty bogate w białko (mięso, ryby, jaja, nabiał) pomagają zachować masę mięśniową;
  • wapń i witamina D, niezbędne do ochrony kości, ponieważ nadczynność może prowadzić do ich demineralizacji i osteoporozy.
• unika się nadmiaru jodu, który może pobudzać produkcję hormonów tarczycy;
• ogranicza się spożycie kofeiny i innych substancji pobudzających, aby nie nasilać objawów takich jak kołatanie serca, nerwowość i bezsenność;
• zalecane jest spożywanie warzyw i owoców bogatych w antyoksydanty, które pomagają redukować stres oksydacyjny.

Zalecenia dietetyczne dla pacjentów z Hashimoto i nadczynnością tarczycy

Bez względu na to, czy pacjent zmaga się z podostrym zapaleniem tarczycy, nadczynnością tarczycy czy chorobą Hashimoto, ważne jest przestrzeganie określonych zaleceń dietetycznych:

• regularne spożywanie zbilansowanych posiłków w stałych odstępach czasu, co stabilizuje metabolizm;
• unikanie produktów wysoko przetworzonych, bogatych w cukry proste, tłuszcze trans i sztuczne dodatki, które mogą nasilać stan zapalny;
• włączenie do diety produktów bogatych w antyoksydanty (np. jagody, zielona herbata, orzechy), które wspierają układ odpornościowy;
• utrzymanie odpowiedniej podaży białka i wapnia, szczególnie w przypadku nadczynności tarczycy;
• ograniczenie spożycia jodu, zwłaszcza w aktywnej fazie choroby oraz w nadczynności;
• rozważenie suplementacji witaminy D, selenu i cynku, ale wyłącznie po konsultacji z lekarzem i na podstawie badań laboratoryjnych.

Wpływ aktywności fizycznej i zarządzania stresem

Regularna aktywność fizyczna jest niezbędna dla utrzymania prawidłowej masy ciała, poprawy metabolizmu i kondycji układu sercowo-naczyniowego.

• W Hashimoto zaleca się umiarkowane formy ruchu, takie jak spacery, joga, pływanie, które nie obciążają nadmiernie organizmu.
• W nadczynności tarczycy aktywność powinna być dostosowana do stanu pacjenta. Intensywne ćwiczenia mogą nasilać objawy sercowo-naczyniowe i zmęczenie, dlatego wskazana jest ostrożność.
• Bardzo ważne jest też zarządzanie stresem, ponieważ przewlekły stres może nasilać procesy autoimmunologiczne oraz pogarszać samopoczucie. Warto wprowadzić techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, mindfulness, trening oddechowy czy wdrożyć terapię poznawczo-behawioralną, aby złagodzić objawy. W razie potrzeby warto sięgnąć po wsparcie psychologiczne lub psychiatryczne.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące różnic między chorobą Hashimoto a nadczynnością tarczycy