Otyłość olbrzymia – czym jest i jak można ją leczyć?

Najważniejsze informacje

• Otyłość olbrzymia (III stopień) to przewlekła choroba metaboliczna charakteryzująca się nadmiernym gromadzeniem tkanki tłuszczowej w organizmie. Jest to jedno z najbardziej niebezpiecznych stadiów otyłości, które zwiększa ryzyko poważnych schorzeń, takich jak choroby serca, cukrzyca czy nadciśnienie.
• Diagnostyka otyłości olbrzymiej obejmuje pomiar BMI (≥40) oraz ocenę zawartości tkanki tłuszczowej. Alternatywne wskaźniki, takie jak WHR (stosunek obwodu talii do bioder), pozwalają dodatkowo ocenić ryzyko zdrowotne związane z otyłością brzuszną.
• Przyczyny otyłości olbrzymiej obejmują czynniki genetyczne, niezdrową dietę, brak aktywności fizycznej, zaburzenia metaboliczne oraz psychiczne. Często jest to wynik interakcji wielu z tych czynników, a nie tylko braku silnej woli.
• Otyłość olbrzymia zwiększa ryzyko wielu powikłań zdrowotnych, takich jak choroby sercowo-naczyniowe, cukrzyca typu 2, problemy z płodnością czy choroby przewlekłe, jak przewlekła choroba nerek i zespół bezdechu sennego.
• Leczenie otyłości olbrzymiej jest złożonym procesem obejmującym zmiany w stylu życia (dieta, aktywność fizyczna), wsparcie psychologiczne, farmakoterapię i w niektórych przypadkach chirurgię bariatryczną.

Szacuje się, że z problemem otyłości olbrzymiej w Polsce zmaga się około 700 tysięcy osób, przy czym nawet 1,5 miliona pacjentów z otyłością wymaga leczenia operacyjnego. Otyłość 3 stopnia to poważny problem, który ma istotny wpływ zarówno na zdrowie fizyczne, jak i psychiczne pacjentów. Sprawdź, skąd bierze się otyłość olbrzymia, jak przebiega jej diagnostyka i na czym polega leczenie.

Czym jest otyłość olbrzymia i jak ją rozpoznać?

Otyłość olbrzymia (otyłość 3 stopnia, otyłość skrajna) to przewlekła choroba metaboliczna, która wiąże się z nadmiernym gromadzeniem tkanki tłuszczowej w organizmie. Jest to jedno z najcięższych, a zarazem najbardziej niebezpiecznych stadiów otyłości, które wiąże się z ryzykiem poważnych powikłań. Można ją zdiagnozować na podstawie wskaźnika BMI, a także za pomocą innych metod oceny, takich jak procentowa zawartość tkanki tłuszczowej.

Jak obliczyć BMI?

BMI oblicza się jako stosunek masy ciała (w kilogramach) do kwadratu wzrostu (w metrach).

BMI = masa ciała (kg) / wzrost (m2)

Na przykład, jeśli ważysz 100 kg i masz 1,75 m wzrostu, Twoje BMI wynosi: 32,65.

Wartości BMI wskazują na różne stopnie otyłości:

• BMI 18,5-24,9 – waga prawidłowa;
• BMI 25-29,9 – nadwaga;
• BMI 30-34,9 – otyłość I stopnia;
• BMI 35-39,9 – otyłość II stopnia;
• BMI ≥40 – otyłość III stopnia (otyłość olbrzymia).

Alternatywne kryterium: zawartość tkanki tłuszczowej

Ważnym wskaźnikiem oceny otyłości jest też zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie.

• U mężczyzn otyłość olbrzymia może być rozpoznana, gdy zawartość tkanki tłuszczowej przekracza 35%, a u kobiet 50%.
• Wysoka zawartość tkanki tłuszczowej (zwłaszcza w okolicy brzucha, tzw. otyłość brzuszna) jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ zwiększa ryzyko wielu chorób i zaburzeń metabolicznych, takich jak cukrzyca typu 2, choroby serca i nadciśnienie.

Wskaźnik WHR – ocena otyłości brzusznej

Innym narzędziem oceny otyłości (szczególnie brzusznej) jest wskaźnik WHR (ang. Waist-Hip Ratio), czyli stosunek obwodu talii do obwodu bioder. Może on pomóc w określeniu ryzyka zdrowotnego związanego z nadmiarem tkanki tłuszczowej w obrębie jamy brzusznej. Wartości wskazujące na wyższe ryzyko to:

• WHR ≥1,0 u mężczyzn,
• WHR ≥0,8 u kobiet.

Zbyt duża otyłość brzuszna zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy i innych problemów zdrowotnych.

Przyczyny otyłości olbrzymiej

O otyłości olbrzymiej mówi się często, że jest to choroba wagi ciężkiej. Ten poważny problem zdrowotny ma podłoże wieloczynnikowe. Główną przyczyną nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej jest dodatni bilans energetyczny – organizm otrzymuje więcej kalorii z jedzenia niż jest w stanie spalić. Do tego dochodzą inne czynniki, które utrudniają utrzymanie prawidłowej masy ciała Warto jednak podkreślić, że otyłość olbrzymia nie jest efektem jedynie braku silnej woli, jak często się uważa. Wynika natomiast z interakcji wielu czynników, które wpływają na naszą masę ciała oraz mechanizmy metaboliczne.

• Czynniki genetyczne – wiele osób predysponowanych genetycznie łatwiej gromadzi tkankę tłuszczową. W rodzinach, w których występuje otyłość, ryzyko jej rozwoju u dzieci i młodzieży jest znacznie wyższe.
• Niewłaściwa dieta – jednym z najczęstszych powodów nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej jest nieprawidłowa dieta, bogata w żywność wysoko przetworzoną, węglowodany proste oraz tłuszcze trans. Tego rodzaju dieta prowadzi do nadmiernego spożycia kalorii, co w dłuższej perspektywie skutkuje dodatnim bilansem energetycznym i wzrostem masy ciała.
• Zaburzenia metaboliczne – otyłość olbrzymia może wynikać także z zaburzeń metabolicznych, takich jak insulinooporność, które wpływają na zdolność organizmu do efektywnego wykorzystywania energii z pożywienia. W wyniku tego dochodzi do nadmiernego odkładania tłuszczu w organizmie, co przyczynia się do wzrostu masy ciała.
• Siedzący tryb życia – brak aktywności fizycznej jest jednym z głównych czynników sprzyjających otyłości. Siedzący tryb życia, brak regularnych ćwiczeń oraz mała aktywność fizyczna prowadzą do zmniejszenia zużycia energii i łatwiejszego przyrostu masy ciała.
• Zaburzenia psychiczne – wiele osób zmagających się z otyłością boryka się również z problemami psychicznymi, takimi jak depresja, zaburzenia lękowe czy stres. Często prowadzi to do tzw. jedzenia emocjonalnego, czyli sięgania po jedzenie w odpowiedzi na negatywne emocje, co skutkuje nadmiernym spożyciem kalorii i nadwagą.
• Zwiększony apetyt – nadmierny apetyt, często związany z zaburzeniami hormonalnymi (np. nieprawidłowe działanie leptyny, hormonu odpowiedzialnego za uczucie sytości), może prowadzić do nadmiernego spożycia pokarmu, co sprzyja przyrostowi masy ciała.
• Czynniki środowiskowe – zwiększona dostępność żywności o wysokiej kaloryczności, reklamy fast foodów, oraz brak dostępu do zdrowych produktów mogą sprzyjać rozwojowi otyłości.

Dlaczego otyłość olbrzymia jest groźna? Najczęstsze powikłania i sygnały alarmowe

Otyłość olbrzymia zwiększa ryzyko wystąpienia wielu groźnych chorób, a także prowadzi do wielu negatywnych zmian w funkcjonowaniu narządów, co znacznie skraca oczekiwaną długość życia.

Choroby układu sercowo-naczyniowego

Otyłość olbrzymia jest silnie związana z występowaniem chorób układu krążenia, takich jak:

• nadciśnienie tętnicze – zwiększona masa ciała obciąża układ sercowo-naczyniowy, prowadząc do podwyższenia ciśnienia krwi. Nadciśnienie tętnicze może z kolei prowadzić do miażdżycy, zawału serca i udaru mózgu;
• miażdżyca – nagromadzenie tłuszczu w organizmie prowadzi do odkładania się blaszek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych, co powoduje ich zwężenie i utrudnia krążenie krwi;
• zawał serca – otyłość olbrzymia zwiększa ryzyko zawału serca, ponieważ nadmiar tkanki tłuszczowej może prowadzić do gromadzenia się szkodliwych substancji w naczyniach krwionośnych, zmieniając ich elastyczność i powodując ich uszkodzenie.

Cukrzyca typu 2 i zespół metaboliczny

Otyłość olbrzymia jest również jednym z głównych czynników ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 oraz zespołu metabolicznego. W wyniku nadmiernej masy ciała dochodzi do zaburzeń w metabolizmie glukozy i insuliny, co skutkuje opornością na insulinę i podwyższonym poziomem cukru we krwi. Zespół metaboliczny to stan, w którym występuje szereg czynników ryzyka, takich jak otyłość brzuszna, nadciśnienie, podwyższony poziom cholesterolu oraz zaburzenia w metabolizmie glukozy.

Choroby przewlekłe

Otyłość olbrzymia może nieść też szereg negatywnych konsekwencji dla całego organizmu, zwiększając ryzyko takich schorzeń jak:

• przewlekła choroba nerek – otyłość prowadzi do zwiększonego ryzyka chorób nerek, w tym przewlekłej choroby nerek, która może prowadzić do niewydolności nerek;
• zespół bezdechu sennego – otyłość olbrzymia jest jednym z głównych czynników ryzyka rozwoju bezdechu sennego, który objawia się przerwami w oddychaniu podczas snu. Może to prowadzić do chronicznego zmęczenia, nadciśnienia tętniczego i innych problemów zdrowotnych;
• niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD) – nadmiar tkanki tłuszczowej w organizmie może prowadzić do gromadzenia tłuszczu w wątrobie, co w dłuższym czasie może prowadzić do rozwoju choroby stłuszczeniowej wątroby, a nawet jej marskości.

Zaburzenia płodności

Osoby z nadmiernie zwiększoną masą ciała mogą cierpieć na zaburzenia hormonalne, co prowadzi do problemów z płodnością, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. U kobiet może to powodować nieregularne cykle menstruacyjne, a u mężczyzn obniżoną liczbę plemników i problemy z erekcją.

Choroby zwyrodnieniowe stawów

Zwiększona masa ciała obciąża stawy, szczególnie te w dolnych partiach ciała, co może prowadzić do rozwoju chorób zwyrodnieniowych stawów. Osoby z otyłością olbrzymią są bardziej narażone na ból stawów, artrozę i inne problemy ortopedyczne.

Nowotwory

Otyłość olbrzymia zwiększa ryzyko wystąpienia niektórych nowotworów, takich jak rak jelita grubego, rak trzustki, rak piersi czy rak endometrium. Tkanka tłuszczowa, zwłaszcza brzuszna, jest związana z przewlekłym stanem zapalnym, który sprzyja rozwojowi nowotworów.

Zwiększone ryzyko ciężkiego przebiegu infekcji

Otyłość olbrzymia zwiększa ryzyko ciężkiego przebiegu chorób zakaźnych, w tym COVID-19. Badania pokazują, że osoby z otyłością mają większe ryzyko wystąpienia powikłań związanych z zakażeniem wirusem SARS-CoV-2, w tym cięższego przebiegu choroby, hospitalizacji i zgonu.

Substancje prozapalne i prozakrzepowe

Tkanka tłuszczowa pełni rolę aktywnego narządu wydzielniczego, który uwalnia substancje prozapalne i prozakrzepowe. Te substancje mogą powodować przewlekły stan zapalny, który uszkadza narządy, w tym naczynia krwionośne, wątrobę oraz nerki. W rezultacie otyłość może prowadzić do powikłań, takich jak miażdżyca czy przewlekłe choroby nerek.

Sygnały alarmowe – kiedy udać się do lekarza?

Objawy, które mogą wskazywać na poważne powikłania otyłości olbrzymiej, to m.in.:

• trudności w oddychaniu, szczególnie podczas snu (mogą wskazywać na bezdech senny);
• nadmierne zmęczenie – uczucie chronicznego zmęczenia, które nie ustępuje po odpoczynku;
• ból w klatce piersiowej – może być objawem problemów z układem sercowo-naczyniowym;
• obrzęki nóg – mogą wskazywać na problemy z krążeniem lub chorobę serca;
• zwiększona skłonność do infekcji, np. częste przeziębienia czy problemy z gojeniem się ran.

Jeśli zauważysz którykolwiek z tych objawów, jak najszybciej skonsultuj się z lekarzem. Wczesna diagnoza i leczenie mogą pomóc w zapobieganiu poważnym komplikacjom zdrowotnym.

Jak wygląda diagnostyka otyłości olbrzymiej?

Rozpoznanie otyłości olbrzymiej (III stopnia) rozpoczyna się od dokładnej oceny stanu zdrowia pacjenta, obejmującej m.in. pomiar wskaźnika masy ciała (BMI), ocenę zawartości tkanki tłuszczowej oraz wskaźnika WHR (stosunku obwodu talii do obwodu bioder). Proces diagnostyczny nie kończy się jednak na obliczeniu BMI – konieczne jest również uwzględnienie innych aspektów zdrowotnych pacjenta, takich jak styl życia, dotychczasowe próby leczenia, choroby towarzyszące i ewentualne problemy psychologiczne.

Pomiary diagnostyczne

Podstawowym krokiem w diagnostyce otyłości olbrzymiej jest dokładne obliczenie wskaźnika BMI, czyli stosunku masy ciała do wzrostu. Warto jednak pamiętać, że BMI nie zawsze oddaje pełen obraz choroby, dlatego lekarze zwracają uwagę na dodatkowe wskaźniki, takie jak WHR (wskaźnik obwodu talii do bioder) oraz ocenę zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie.

Badania laboratoryjne

Rozpoznanie otyłości olbrzymiej wiąże się także z szeregiem badań laboratoryjnych, które pozwalają ocenić stan zdrowia pacjenta w kontekście możliwych chorób współistniejących. Do najczęściej zalecanych badań należą:

• poziom glukozy we krwi – pozwala ocenić ryzyko cukrzycy typu 2, która jest jednym z głównych powikłań otyłości;
• lipidogram – określa poziom cholesterolu i triglicerydów we krwi, które są ściśle związane z ryzykiem miażdżycy i chorób układu sercowo-naczyniowego;
• testy na funkcję wątroby i nerek – pomagają ocenić, czy otyłość wpływa na te narządy i czy nie występują objawy przewlekłych chorób, takich jak niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD) czy przewlekła choroba nerek.

Wywiad z pacjentem i ocena ryzyka psychologicznego

Kolejnym istotnym elementem diagnostyki jest wywiad z pacjentem. Podczas rozmowy lekarz zapyta o:

• dotychczasowe próby odchudzania oraz stosowane metody leczenia otyłości;
• styl życia (nawyki żywieniowe, aktywność fizyczna, poziom stresu);
• ewentualne bariery psychologiczne, które mogą utrudniać osiągnięcie sukcesu w leczeniu, takie jak zaburzenia odżywiania, depresja czy zaburzenia lękowe.

Ocena powyższych czynników pozwala nie tylko na dobór odpowiednich metod leczenia, ale także na skompletowanie interdyscyplinarnego zespołu terapeutycznego, który może obejmować lekarzy, dietetyków, psychologów oraz fizjoterapeutów. Współpraca wszystkich specjalistów zwiększa szansę na skuteczną redukcję masy ciała i poprawę zdrowia.

Kiedy konieczna jest konsultacja ze specjalistą?

W zależności od wyników wstępnej konsultacji oraz stopnia zaawansowania otyłości, pacjent może zostać skierowany do specjalistów, takich jak:

• bariatra – lekarz specjalizujący się w leczeniu otyłości, w tym leczeniu chirurgicznym (chirurgia bariatryczna) i farmakologicznym;
• endokrynolog – specjalista zajmujący się zaburzeniami hormonalnymi, które mogą wpływać na wagę, takie jak niedoczynność tarczycy czy zespół Cushinga;
• dietetyk – specjalista od planowania odpowiedniej diety, wspierający pacjentów w skutecznym odchudzaniu;
• psycholog – pomoc w pokonywaniu barier psychicznych związanych z otyłością, takich jak zaburzenia odżywiania czy depresja, które mogą utrudniać proces leczenia.

Jak leczyć otyłość olbrzymią?

Leczenie otyłości olbrzymiej to złożony proces, który wymaga indywidualnego podejścia. Skuteczne zarządzanie tym problemem bazuje na kilku filarach, takich jak zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna i wsparcie psychologiczne. W wielu przypadkach leczenie farmakologiczne może wspomagać proces odchudzania, a w najcięższych przypadkach pomóc może chirurgia bariatryczna. Ważnym aspektem jest również współpraca z zespołem medycznym, który pomoże wybrać najlepszą drogę leczenia dostosowaną do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Dieta – otyłość olbrzymia

Podstawą leczenia otyłości olbrzymiej jest zmiana stylu życia, w tym wprowadzenie diety redukcyjnej, która pozwala na stopniową redukcję masy ciała.

• Dieta powinna zapewniać bezpieczne tempo spadku masy ciała – około 5-10% w ciągu 3-6 miesięcy.
• Ważne jest, aby wartość energetyczna diety nie obniżała się poniżej podstawowej przemiany materii (BMR), aby zapobiec zaburzeniom metabolicznym.
• Należy dbać też o regularność posiłków – najlepiej 3-5 posiłków dziennie, aby wspierać proces odchudzania i zapobiegać nadmiernemu głodowi.
• Szczególnie istotne jest ograniczenie spożycia żywności wysoko przetworzonej oraz węglowodanów prostych.

Aktywność fizyczna w terapii otyłości III stopnia

Regularna aktywność fizyczna jest niezbędnym elementem leczenia otyłości olbrzymiej. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia osoby z otyłością olbrzymią powinny wykonywać co najmniej 30-60 minut wysiłku wytrzymałościowego 5 razy w tygodniu. Może być to:

• szybki marsz;
• jazda na rowerze;
• pływanie.

Ponadto należy dodać 2 sesje treningów siłowych, które pomogą zwiększyć masę mięśniową, poprawiając metabolizm i wspierając redukcję tkanki tłuszczowej. Aktywność fizyczna powinna być dopasowana do masy ciała i stanu zdrowia pacjenta, aby unikać kontuzji i przeciążenia organizmu. W przypadku osób z dużą nadwagą warto rozpocząć od mniej obciążających form aktywności, takich jak pływanie czy ćwiczenia na rowerze stacjonarnym.

Wsparcie psychologiczne a otyłość 3 stopnia

Leczenie otyłości olbrzymiej to także praca nad psychologicznymi aspektami choroby. Wiele osób boryka się z zaburzeniami psychicznymi, które utrudniają im skuteczną redukcję masy ciała, jak np. zaburzenia odżywiania, depresja, zaburzenia lękowe czy brak motywacji.

• Terapia behawioralna oraz wsparcie psychologiczne pomagają w zmianie nawyków żywieniowych, radzeniu sobie z emocjami i stresem, który może prowadzić do nadmiernego jedzenia.
• Współpraca z psychologiem czy terapeutą może również pomóc w przezwyciężeniu barier psychicznych, które stanowią istotny element w leczeniu otyłości.

Leczenie farmakologiczne

Farmakoterapia stanowi ważny element wspomagający leczenie otyłości olbrzymiej, zwłaszcza w przypadkach, gdy dieta i aktywność fizyczna nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. Leki na otyłość mogą być skutecznym narzędziem w procesie redukcji masy ciała, ale zawsze powinny być stosowane jako uzupełnienie zmiany stylu życia, a nie jego zastępstwo.

W terapii stosowane są takie leki jak:

• orlistat – działa poprzez blokowanie enzymów odpowiedzialnych za trawienie tłuszczów w przewodzie pokarmowym. Dzięki temu zmniejsza wchłanianie tłuszczu z diety, co prowadzi do obniżenia kaloryczności przyjmowanego pokarmu. Orlistat może pomóc w utracie od 5 do 10% masy ciała, jeśli stosowany jest w połączeniu z odpowiednią dietą i regularną aktywnością fizyczną;
• bupropion + naltrekson – jest to połączenie dwóch leków: bupropionu, który wpływa na neuroprzekaźniki w mózgu odpowiedzialne za apetyt, a także naltreksonu, który blokuje receptory odpowiedzialne za mechanizm uzależnienia od jedzenia. W badaniach klinicznych wykazano, że lek może prowadzić do utraty około 5–10% masy ciała;
• analogi GLP-1 (np. liraglutyd, semaglutyd) – naśladują działanie naturalnego hormonu GLP-1 (glukagonopodobnego peptydu 1), który reguluje poziom glukozy we krwi, zmniejsza apetyt i spowalnia opróżnianie żołądka, co prowadzi do uczucia sytości. Leki GLP-1 mogą prowadzić do utraty 10-15% masy ciała, zwłaszcza w połączeniu z dietą i regularną aktywnością fizyczną.

Leczenie chirurgiczne – kiedy rozważyć operację bariatryczną?

Operacja bariatryczna to najskuteczniejsza metoda leczenia otyłości olbrzymiej, szczególnie w przypadkach, gdy inne formy leczenia nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Wskazaniem do zabiegu jest:

• BMI ≥40 kg/m²;
• BMI 35–40 kg/m² w połączeniu z istotnymi chorobami współistniejącymi, takimi jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie, bezdech senny, choroby stawów, NAFLD (niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby) oraz inne schorzenia metaboliczne.

Przed decyzją o operacji pacjent musi przejść szczegółową ocenę stanu zdrowia, która wyklucza potencjalne przeciwwskazania do zabiegu, takie jak aktywne uzależnienia, ciężkie zaburzenia krzepnięcia czy ciąża. Operacja bariatryczna może znacząco poprawić jakość życia pacjenta oraz prowadzić do remisji wielu chorób współistniejących, takich jak cukrzyca. Chirurgia bariatryczna ma również potencjał poprawy przeżywalności oraz zmniejszenia ryzyka zgonu z powodu powikłań związanych z otyłością.

Program kompleksowej Opieki Medycznej nad Pacjentami z Otyłością Olbrzymią (KOS-BAR)

W Polsce funkcjonuje program KOS-BAR, który zapewnia chorym na otyłość olbrzymią leczoną chirurgicznie dostęp do pełnej opieki medycznej w zakresie chirurgii bariatrycznej. Program ma na celu nie tylko leczenie samej otyłości, ale również zarządzanie chorobami współistniejącymi, które często towarzyszą otyłości olbrzymiej, takimi jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie, choroby serca i inne problemy metaboliczne.

KOS-BAR obejmuje wszystkie etapy leczenia, począwszy od wstępnej diagnostyki, aż po opiekę pooperacyjną, zapewniając pacjentom kompleksową pomoc na każdym etapie procesu leczenia. Pacjenci objęci programem otrzymują opiekę zespołu specjalistów, w tym chirurgów, dietetyków, psychologów i terapeutów, co zwiększa szanse na sukces leczenia. Co ważne, KOS-BAR wspiera także monitorowanie postępów pacjenta po operacji, aby zapewnić długoterminowy efekt utraty masy ciała i zapobiec nawrotom otyłości.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące otyłości skrajnej (olbrzymiej)