Choroba wieńcowa – co to, objawy, leczenie

Najważniejsze informacje

• Choroba wieńcowa to przewlekłe i postępujące schorzenie spowodowane zmniejszeniem przepływu krwi w tętnicach wieńcowych – najczęściej w wyniku miażdżycy – co prowadzi do niedotlenienia mięśnia sercowego.
• Do najczęstszych objawów choroby należą: ból w klatce piersiowej (dławica piersiowa), duszność, zmęczenie oraz kołatanie serca. Ból może promieniować do ramion, pleców lub żuchwy i nasilać się podczas wysiłku fizycznego.
• Diagnostyka choroby wieńcowej obejmuje badania laboratoryjne, testy wysiłkowe oraz echokardiografię. Najpewniejszą metodą wykrywania zwężeń w tętnicach jest angiografia wieńcowa uznawana za złoty standard diagnostyki inwazyjnej.
• Leczenie obejmuje zarówno zmianę stylu życia (zwiększenie aktywności fizycznej, odpowiednią dietę, zaprzestanie palenia), jak i farmakoterapię (statyny, leki przeciwpłytkowe, beta-blokery). W zaawansowanych przypadkach stosuje się procedury inwazyjne – angioplastykę wieńcową z wszczepieniem stentu lub pomostowanie aortalno-wieńcowe (bypassy). 

Choroba wieńcowa, nazywana też chorobą niedokrwienną serca, należy do najpoważniejszych schorzeń układu sercowo-naczyniowego i pozostaje jedną z głównych przyczyn zgonów na świecie. Jej rozwój jest ściśle związany z miażdżycą tętnic wieńcowych – procesem, w którym blaszka miażdżycowa stopniowo ogranicza przepływ krwi w tętnicach, powodując niedokrwienie mięśnia sercowego. Ryzyko rozwoju choroby zwiększają czynniki, takie jak: brak regularnej aktywności fizycznej, palenie tytoniu, nadciśnienie, cukrzyca czy podwyższony poziom cholesterolu LDL.

Co to jest choroba wieńcowa?

Choroba wieńcowa (ICD-10: I20–I25) to przewlekła, postępująca choroba układu sercowo-naczyniowego, w której dochodzi do zwężenia lub zamknięcia tętnic wieńcowych – naczyń odpowiedzialnych za doprowadzanie krwi do mięśnia sercowego. Ograniczenie przepływu krwi prowadzi do niedokrwienia i niedotlenienia tego narządu, co może wywoływać poważne następstwa kliniczne.

Niedokrwienie może skutkować rozwojem dławicy piersiowej, a w cięższych lub nagłych przypadkach – zawałem. Przewlekły niedobór tlenu osłabia funkcję serca, sprzyja rozwojowi niewydolności krążenia i zaburzeń rytmu, a w skrajnych sytuacjach może doprowadzić do nagłej śmierci sercowej.

Choroba wieńcowa, nazywana również chorobą niedokrwienną serca, stanowi jedną z najczęstszych przyczyn zgonów i niepełnosprawności w krajach wysoko rozwiniętych.

Choroba wieńcowa – przyczyny i czynniki ryzyka

Główną przyczyną choroby jest miażdżyca tętnic wieńcowych – proces polegający na odkładaniu się w ich ścianach blaszek miażdżycowych zbudowanych z cholesterolu (szczególnie frakcji LDL), lipidów, komórek zapalnych, włóknika i wapnia. Blaszki te stopniowo zwężają światło naczyń i ograniczają przepływ krwi, przez co mięsień sercowy otrzymuje mniej tlenu i substancji odżywczych, zwłaszcza podczas wysiłku fizycznego lub stresu. 

W miarę postępu choroby może dojść do pęknięcia blaszki i powstania zakrzepu, co prowadzi do ostrego zespołu wieńcowego (zawału serca).

Na rozwój miażdżycy, a tym samym choroby wieńcowej, wpływa wiele czynników ryzyka, które dzieli się na niemodyfikowalne i modyfikowalne.

Czynniki niemodyfikowalne:

• wiek – ryzyko wzrasta z wiekiem, ponieważ procesy miażdżycowe rozwijają się przez lata;
• płeć męska – u mężczyzn ryzyko choroby wieńcowej pojawia się wcześniej; u kobiet wzrasta po menopauzie wskutek spadku stężenia estrogenów i zmian w profilu lipidowym;
• obciążenie rodzinne – występowanie chorób sercowo-naczyniowych w rodzinie (zwłaszcza przed 55. r.ż. u mężczyzn i 65. r.ż. u kobiet) zwiększa ryzyko zachorowania;
• predyspozycje genetyczne – niektóre warianty genetyczne wpływają na metabolizm lipidów i przyspieszają rozwój miażdżycy.

Czynniki modyfikowalne:

• hipercholesterolemia – szczególnie podwyższone stężenie LDL i niskie stężenie HDL sprzyjają tworzeniu się blaszek miażdżycowych;
• nadciśnienie tętnicze – uszkadza śródbłonek naczyń i przyspiesza proces miażdżycowy;
• cukrzyca i przewlekła hiperglikemia – powodują uszkodzenie naczyń oraz zwiększają znacznie ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych;
• palenie tytoniu – toksyny dymu papierosowego uszkadzają śródbłonek, nasilają stan zapalny i zwiększają skłonność do tworzenia zakrzepów;
• otyłość (szczególnie brzuszna) i brak aktywności fizycznej – sprzyjają rozwojowi zespołu metabolicznego, dyslipidemii, insulinooporności oraz nadciśnienia;
• dieta bogata w tłuszcze nasycone i trans, sól oraz cukry proste – zwiększa ryzyko miażdżycy; zalecana jest dieta śródziemnomorska lub DASH; 
• nadmierne spożycie alkoholu – może prowadzić do nadciśnienia, zaburzeń rytmu serca i nieprawidłowości metabolicznych;
• przewlekły stres i czynniki psychospołeczne – sprzyjają nadciśnieniu, paleniu tytoniu oraz zaburzeniom metabolicznym, a ponadto wywierają bezpośredni wpływ neurohormonalny na układ sercowo-naczyniowy;
• reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, przewlekła choroba nerek – zwiększają ryzyko miażdżycy i incydentów sercowo-naczyniowych.

Kto jest najbardziej narażony na rozwój choroby wieńcowej?

Choroba wieńcowa występuje częściej u osób starszych, ale jej rozwój zależy od połączenia czynników genetycznych i środowiskowych. Największe ryzyko obserwuje się u:

• pacjentów z nadciśnieniem, cukrzycą, hipercholesterolemią lub otyłością;
• osób prowadzących siedzący tryb życia i stosujących dietę wysokotłuszczową oraz wysokocukrową;
• palaczy tytoniu;
• mężczyzn w średnim wieku oraz kobiet po menopauzie;
• osób z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku chorób serca.

Choć niektóre czynniki ryzyka (wiek, płeć, genetyka) są niemodyfikowalne, to zmiana stylu życia (zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna, utrzymywanie prawidłowej masy ciała i zaprzestanie palenia) może znacząco ograniczyć ryzyko rozwoju choroby wieńcowej i jej powikłań.

Choroba wieńcowa – objawy

We wczesnych stadiach choroba często przebiega bezobjawowo lub powoduje jedynie łagodne dolegliwości. W miarę postępu miażdżycy i zwężania światła tętnic wieńcowych objawy nasilają się i mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia.

• Ból w klatce piersiowej (dławica piersiowa) – jest jednym z najczęstszych objawów choroby wieńcowej. Objawia się uczuciem ucisku, ciężaru, pieczenia lub ściskania za mostkiem, które może promieniować do ramion, szyi, żuchwy, pleców lub nadbrzusza. Zwykle pojawia się podczas wysiłku fizycznego lub stresu, gdy serce potrzebuje więcej tlenu, a zwężone tętnice wieńcowe nie są w stanie go dostarczyć. W zaawansowanej chorobie ból może występować także w spoczynku. Silny, długotrwały ból, który nie ustępuje po odpoczynku lub nitroglicerynie, może świadczyć o zawale i wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.
• Duszność i uczucie zmęczenia – ograniczenie przepływu krwi przez tętnice wieńcowe powoduje niedotlenienie mięśnia sercowego, co prowadzi do osłabienia jego funkcji pompującej. W efekcie organizm otrzymuje mniej tlenu, co objawia się dusznością (szczególnie podczas wysiłku) oraz uczuciem zmęczenia i osłabienia. Duszność wysiłkowa może być także objawem współistniejącej niewydolności serca, która rozwija się często w przebiegu choroby wieńcowej. 
• Kołatanie, czyli uczucie szybkiego, nieregularnego lub silnego bicia serca (palpitacje) – może wynikać z zaburzeń rytmu spowodowanych niedokrwieniem. Występowanie arytmii w przebiegu choroby wieńcowej zwiększa ryzyko poważnych powikłań, w tym zawału lub nagłego zatrzymania krążenia.
• Zawroty głowy, nudności, osłabienie – bywają następstwem zmniejszonego dopływu krwi do mózgu i ogólnego niedotlenienia organizmu. Objawy te często towarzyszą ostrym postaciom choroby wieńcowej, w tym zawałowi, ale mogą również występować przy przewlekłym niedokrwieniu mięśnia sercowego.
• Ból promieniujący do innych części ciała – w zaawansowanej postaci choroby ból w klatce piersiowej może promieniować do ramienia, szyi, żuchwy, pleców lub nadbrzusza. U niektórych osób objawy mogą być nietypowe, co dotyczy zwłaszcza kobiet, osób starszych i chorych na cukrzycę. W takich przypadkach zamiast bólu pojawia się np. uczucie duszności, zmęczenie lub dyskomfort w nadbrzuszu („nieme” niedokrwienie serca).
• Zawał serca (ostry zespół wieńcowy) – najcięższe następstwo choroby wieńcowej. Objawia się silnym, długotrwałym bólem w klatce piersiowej (powyżej 20 minut), który nie ustępuje po odpoczynku ani przyjęciu nitrogliceryny. Często towarzyszą mu również duszności, osłabienie, zimne poty, nudności i/lub wymioty. To stan zagrożenia życia wymagający natychmiastowej interwencji medycznej (wezwania pogotowia ratunkowego).

Nie u wszystkich pacjentów choroba wieńcowa przebiega z typowymi objawami. U części osób, zwłaszcza chorych na cukrzycę i osób starszych, może występować tzw. nieme niedokrwienie serca, czyli brak odczuwalnych dolegliwości mimo niedostatecznego ukrwienia mięśnia sercowego. Nasilenie i charakter objawów zależą od wieku, płci, chorób współistniejących oraz stopnia zaawansowania zmian miażdżycowych w tętnicach wieńcowych. 

Choroba wieńcowa – jakie badania wykonać?

Prawidłowa diagnostyka choroby wieńcowej jest fundamentalna dla wczesnego wykrycia zmian w tętnicach wieńcowych i zapobiegania powikłaniom, takim jak zawał. 

W procesie diagnostycznym wykorzystuje się badania laboratoryjne, obrazowe i czynnościowe, które pozwalają określić stopień niedokrwienia oraz zakres ewentualnego uszkodzenia mięśnia sercowego.

• Badania laboratoryjne – stanowią podstawowy etap diagnostyki choroby wieńcowej. Pozwalają ocenić profil lipidowy i gospodarkę węglowodanową pacjenta, w tym: poziom cholesterolu całkowitego, frakcji LDL („złego cholesterolu”), HDL („dobrego cholesterolu”), trójglicerydów, a także glukozy na czczo lub hemoglobiny glikowanej (HbA1c) – szczególnie u osób z podejrzeniem cukrzycy. W sytuacji sugerującej ostry zespół wieńcowy (zawał) oznacza się również markery uszkodzenia mięśnia sercowego, takie jak troponiny (T i I) – najbardziej czułe i swoiste wskaźniki martwicy kardiomiocytów – oraz CK-MB, czyli izoenzym kinazy kreatynowej, wykorzystywany pomocniczo. 
• EKG – umożliwia ocenę rytmu, częstości i przewodzenia impulsów elektrycznych w sercu oraz wykrycie zmian typowych dla niedokrwienia narządu. W chorobie wieńcowej EKG może ujawniać obniżenie lub uniesienie odcinka ST, odwrócenie załamków T czy zaburzenia rytmu. W przypadku ostrego zawału zmiany te mają kluczowe znaczenie dla szybkiego rozpoznania i rozpoczęcia leczenia.
• Próba wysiłkowa (test wysiłkowy EKG) – badanie czynnościowe polegające na stopniowym zwiększaniu wysiłku fizycznego (najczęściej na bieżni lub cykloergometrze) przy jednoczesnym monitorowaniu EKG, ciśnienia tętniczego i objawów pacjenta. W trakcie testu ocenia się reakcję serca na zwiększone zapotrzebowanie na tlen. Wystąpienie bólu w klatce piersiowej, duszności, spadku ciśnienia lub typowych zmian w zapisie EKG (obniżenie ST) wskazuje na niedokrwienie. Badanie to ma jednak ograniczoną czułość u kobiet i u osób starszych – w takich przypadkach stosuje się testy obrazowe z obciążeniem farmakologicznym (np. echo wysiłkowe, scyntygrafię perfuzyjną lub rezonans serca).
• Echokardiografia (echo serca) – nieinwazyjna metoda obrazowania wykorzystująca ultradźwięki. Umożliwia ocenę budowy i kurczliwości mięśnia sercowego, funkcji zastawek oraz frakcji wyrzutowej lewej komory (EF). W chorobie wieńcowej może wykazywać zaburzenia kurczliwości segmentalnej będące skutkiem niedokrwienia lub przebytego zawału. W połączeniu z wysiłkiem fizycznym lub farmakologicznym (echokardiografia obciążeniowa) służy także do wykrywania niedokrwienia mięśnia sercowego, co pozwala dokładniej ocenić ryzyko powikłań i planować leczenie.
• Koronarografia (angiografia wieńcowa) – złoty standard w diagnostyce choroby wieńcowej. Badanie ma charakter inwazyjny i polega na wprowadzeniu cewnika do tętnic wieńcowych oraz podaniu kontrastu, co pozwala dokładnie uwidocznić ewentualne zwężenia lub zamknięcia naczyń, a także ocenić ich lokalizację, stopień, charakter zmian miażdżycowych oraz drożność wcześniej wszczepionych stentów lub bypassów. Na podstawie wyniku podejmuje się decyzję o leczeniu inwazyjnym – angioplastyce (PCI) lub pomostowaniu aortalno-wieńcowym (CABG).
• Tomografia komputerowa serca (CT, koronarografia nieinwazyjna) – nowoczesna, nieinwazyjna metoda obrazowania tętnic wieńcowych. Umożliwia ocenę obecności i rozległości blaszek miażdżycowych oraz stopnia zwężenia światła naczyń. Badanie jest szczególnie przydatne u pacjentów z pośrednim ryzykiem choroby wieńcowej oraz w przypadkach, gdy konieczne jest wykluczenie istotnych zmian wieńcowych bez potrzeby wykonywania koronarografii inwazyjnej.
• Holter EKG – badanie polega na całodobowym rejestrowaniu zapisu EKG w warunkach codziennej aktywności. Pozwala wykryć przemijające zaburzenia rytmu serca oraz objawy niedokrwienia występujące sporadycznie lub nocą. Jest szczególnie pomocne u osób, u których objawy (np. kołatanie serca, ból w klatce piersiowej) pojawiają się nieregularnie i nie są uchwytne w EKG spoczynkowym.
• Inne badania dodatkowe:
  • scyntygrafia perfuzyjna serca (SPECT/PET) – ocenia przepływ krwi w mięśniu sercowym i lokalizuje obszary niedokrwienia;
  • rezonans magnetyczny serca (MRI) – pozwala ocenić żywotność mięśnia sercowego oraz obecność blizn pozawałowych; 
• test obciążeniowy z farmakologiczną stymulacją (dobutamina, adenozyna) – wykonywany, gdy pacjenta nie można poddać wysiłkowi fizycznemu; umożliwia ocenę niedokrwienia mięśnia sercowego w warunkach kontrolowanego obciążenia. 

Leczenie choroby wieńcowej

Zadaniem leczenia jest poprawa przepływu krwi w tętnicach wieńcowych, a tym samym zapewnienie sercu wystarczającej ilości tlenu oraz składników odżywczych. Terapia koncentruje się na trzech głównych obszarach. 

• Leczenie zachowawcze – polega na modyfikacji stylu życia, która pomaga spowolnić rozwój choroby i zmniejszyć ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych. Postępowanie niefarmakologiczne obejmuje:
  • zwiększenie aktywności fizycznej dostosowanej do stanu pacjenta;
  • stosowanie diety bogatej w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste i ubogiej w tłuszcze nasycone;
  • zaprzestanie palenia tytoniu;
  • kontrolę masy ciała i leczenie nadciśnienia tętniczego, cukrzycy oraz zaburzeń lipidowych.
• Farmakoterapia – celem leczenia farmakologicznego jest zarówno łagodzenie objawów choroby (np. dławicy piersiowej), jak i zmniejszenie ryzyka powikłań, np. zawału czy nagłej śmierci sercowej. U pacjentów stosuje się m.in.: leki przeciwpłytkowe (np. kwas acetylosalicylowy, klopidogrel), preparaty rozszerzające naczynia wieńcowe (np. azotany, inhibitory kanału wapniowego), beta-blokery, statyny, inhibitory ACE lub sartany. 
• Leczenie inwazyjne – obejmuje zabiegi, które mają na celu przywrócenie prawidłowego przepływu krwi w tętnicach wieńcowych. Stosuje się je, gdy choroba jest zaawansowana, objawy, takie jak ból w klatce piersiowej, nie ustępują mimo leków, lub w nagłych sytuacjach, np. podczas zawału serca. Najczęściej wykonywane zabiegi to:
  • angioplastyka wieńcowa (PCI/PTCA) – poszerzenie zwężonego naczynia balonikiem, często z wszczepieniem stentu, aby utrzymać jego drożność;
  • pomostowanie aortalno-wieńcowe (CABG, bypassy) – operacja polegająca na ominięciu zwężonych lub zamkniętych tętnic przy użyciu przeszczepionych naczyń, co przywraca prawidłowy przepływ krwi do mięśnia sercowego.

Co więcej, ważnym aspektem jest monitorowanie stanu zdrowia poprzez regularne wizyty u kardiologa, które umożliwiają ocenę skuteczności terapii, śledzenie ryzyka powikłań (arytmii, niewydolności serca, postępu choroby) oraz – w razie potrzeby – dostosowanie leczenia farmakologicznego lub planu interwencji inwazyjnej.

Jakie leki na chorobę wieńcową?

Leczenie farmakologiczne ma na celu poprawę przepływu krwi przez naczynia wieńcowe, złagodzenie objawów (takich jak dławica piersiowa) oraz zmniejszenie ryzyka powikłań, w tym zawału mięśnia sercowego czy udaru mózgu. W zależności od stopnia zaawansowania choroby i stanu pacjenta, kardiolog dobiera odpowiednie grupy leków.

• Statyny (np. atorwastatyna, simwastatyna, rosuwastatyna) – skutecznie obniżają stężenie cholesterolu LDL („złego cholesterolu”) oraz wykazują działanie stabilizujące blaszkę miażdżycową i przeciwzapalne. Zmniejszają ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca, udar mózgu i nagła śmierć sercowa. Są podstawą terapii zarówno w prewencji pierwotnej, jak i wtórnej choroby wieńcowej.
• Leki przeciwpłytkowe (np. kwas acetylosalicylowy, czyli aspiryna) – zmniejszają agregację płytek krwi, zapobiegając tworzeniu się zakrzepów w tętnicach wieńcowych. W prewencji wtórnej zaleca się zwykle małe dawki aspiryny (75–100 mg dziennie). W niektórych przypadkach, np. po angioplastyce wieńcowej (PCI) lub zawale serca, stosuje się podwójną terapię przeciwpłytkową (DAPT) – aspirynę w połączeniu z klopidogrelem, prasugrelem lub tikagrelorem.
• Beta-adrenolityki/beta-blokery (np. metoprolol, bisoprolol, karwedilol, nebiwolol) – zmniejszają częstość akcji serca i ciśnienie tętnicze, ograniczając tym samym zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen. W rezultacie łagodzą objawy dławicy piersiowej, poprawiają tolerancję wysiłku oraz zmniejszają ryzyko ponownego zawału. Leki te są szczególnie zalecane u pacjentów po przebytym zawale, z niewydolnością serca lub nadciśnieniem tętniczym.
• Azotany (np. nitrogliceryna, izosorbidu dinitrat, izosorbidu mononitrat) – rozszerzają naczynia wieńcowe i żylne, poprawiając przepływ krwi i zmniejszając obciążenie serca. Stosowane są głównie objawowo, w celu szybkiego złagodzenia bólu dławicowego (np. w postaci aerozolu lub tabletki podjęzykowej). W terapii przewlekłej stosuje się azotany o przedłużonym działaniu, przy zachowaniu przerw w dawkowaniu, co zapobiega rozwojowi tolerancji.
• Inhibitory konwertazy angiotensyny, ACEI (np. ramipryl, peryndopryl, enalapryl, losartan, walsartan) – obniżają ciśnienie tętnicze, zmniejszają obciążenie serca i poprawiają funkcję śródbłonka. Są szczególnie zalecane u pacjentów z chorobą wieńcową współistniejącą z niewydolnością serca, cukrzycą lub nadciśnieniem tętniczym. W przypadku nietolerancji ACEI (np. kaszel) stosuje się sartany.

Choroba wieńcowa – dieta

Dieta odgrywa znaczącą rolę w leczeniu i profilaktyce choroby wieńcowej, pomagając w redukcji czynników ryzyka – wysokiego stężenia cholesterolu LDL, nadciśnienia, otyłości czy cukrzycy. Odpowiednia dieta wspiera też utrzymanie prawidłowej masy ciała i poprawia kondycję serca oraz naczyń krwionośnych. 

Jakie są zalecenia dietetyczne dla pacjentów z chorobą wieńcową?

• Dieta śródziemnomorska – opiera się na dużej ilości warzyw i owoców, produktach pełnoziarnistych, roślinach strączkowych, oliwie z oliwek, orzechach oraz rybach. Zaleca się umiarkowane spożycie drobiu i niskotłuszczowych produktów mlecznych oraz ograniczenie mięsa czerwonego. Spożywanie ryb morskich (np. łososia, śledzia) dostarcza kwasów tłuszczowych omega-3 (EPA i DHA), które mają działanie przeciwzapalne i kardioprotekcyjne.
• Ograniczenie tłuszczów nasyconych (tłuste mięso i pełnotłuste produkty mleczne) i trans (przetworzone produkty oraz fast food) – ich nadmierne spożycie podnosi poziom cholesterolu LDL oraz obniża HDL, przyspieszając rozwój miażdżycy.
• Zwiększenie spożycia błonnika – obniża poziom cholesterolu, poprawia funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego i wspomaga utrzymanie prawidłowej masy ciała. Zarówno błonnik rozpuszczalny, jak i nierozpuszczalny mają korzystny wpływ na zdrowie serca. Jego źródła to: warzywa, owoce, orzechy i produkty pełnoziarniste.
• Ograniczenie soli i cukrów prostych – zmniejszenie spożycia soli (do około 5 g dziennie, czyli 2 g sodu) oraz cukrów prostych (obecnych m.in. w słodyczach i słodzonych napojach) pomaga kontrolować ciśnienie krwi, zmniejsza ryzyko nadwagi i cukrzycy, a tym samym chroni przed rozwojem choroby wieńcowej.
• Alkohol – wyłącznie w umiarkowanych ilościach i tylko wtedy, gdy nie ma przeciwwskazań medycznych, choć najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest całkowita rezygnacja z napojów alkoholowych.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące choroby wieńcowej