Serce – budowa, funkcje i choroby serca człowieka

Najważniejsze informacje

• Serce człowieka jest umięśnionym narządem w kształcie spłaszczonego stożka, o wielkości zaciśniętej pięści. Składa się z czterech jam: dwóch przedsionków (prawego i lewego) oraz dwóch komór (prawej i lewej). Oddzielają je przegrody: międzykomorowa i międzyprzedsionkowa. W sercu znajdują się również cztery zastawki (trójdzielna, mitralna, aorty, pnia płucnego), które kontrolują przepływ krwi i zapobiegają jej cofaniu się.
• Serce pompuje krew w dwóch głównych krwioobiegach: małym (płucnym) i dużym (systemowym). W krążeniu małym krew z prawej komory jest pompowana do płuc, gdzie następuje wymiana gazowa. Z kolei w krążeniu dużym krew utlenowana z lewej komory jest tłoczona do całego organizmu, dostarczając tlen i składniki odżywcze do tkanek.
• Choroby serca mogą dawać różne objawy, w tym ból w klatce piersiowej, kołatanie serca, zmęczenie, osłabienie, zawroty głowy i omdlenia.
• Najczęstsze choroby serca to: choroba wieńcowa, arytmie, niewydolność serca, wady serca oraz nadciśnienie.

Serce uważane jest za najważniejsze narząd w organizmie człowieka, który wspiera prawidłowe funkcjonowanie wszystkich układów. Jest centralną pompą układu krwionośnego, która nieustannie dostarcza krew do tkanek, narządów oraz komórek ciała, zapewniając im niezbędny tlen i składniki odżywcze. Dzięki specyficznej budowie i precyzyjnej pracy pełni funkcję pompy w układzie krążenia, co bezpośrednio przyczynia się do utrzymania homeostazy w organizmie. Sprawdź, jak zbudowane jest serce człowieka, gdzie się znajduje i jakie objawy mogą sugerować zaburzenia jego pracy.

Budowa serca

Serce człowieka to umięśniony narząd wielkości zaciśniętej pięści, zbudowany z poprzecznie prążkowanej tkanki mięśniowej, czyli mięśnia sercowego. Ma kształt spłaszczonego stożka, którego wierzchołek (koniuszek) skierowany jest w lewą stronę klatki piersiowej.

Serce noworodka waży około 20 gramów i bije częstotliwością ok. 120-160 uderzeń na minutę. Z kolei serce człowieka dorosłego waży już około pół kilograma i bije około 60-100 razy na minutę (w spoczynku).

Serce człowieka składa się z czterech jam:

• dwóch przedsionków, w tym prawego przedsionka i lewego przedsionka serca;
• dwóch komór (prawej komory i lewej komory serca), oddzielonych przegrodą międzykomorową i międzyprzedsionkową.

Kluczową rolę w pracy serca odgrywają cztery zastawki:

• zastawka trójdzielna;
• zastawka mitralna (dwudzielna);
• zastawka aorty;
• zastawka pnia płucnego. 

Zastawki zapobiegają cofaniu się krwi, umożliwiając jednokierunkowy przepływ krwi. Serce jest też otoczone osierdziem – dwuwarstwowym workiem zawierającym płyn surowiczy, który chroni narząd przed tarciem podczas jego pracy.

Mięsień sercowy jest unaczyniony przez naczynia wieńcowe, które dostarczają tlen i składniki odżywcze do serca, zapewniając prawidłowe funkcjonowanie.

Struktury serca obejmują także:

• podstawę serca;
• wierzchołek;
• trzy powierzchnie: mostkowo-żebrową, tylno-dolną i płucną.

Położenie serca

Ludzkie serce znajduje się w śródpiersiu środkowym klatki piersiowej, pomiędzy płucami, nieco w lewą stronę klatki piersiowej. Jest chronione przez mostek, żebra oraz osierdzie. Większość jego masy i objętości (około 2/3) znajduje się po lewej stronie. Położenie serca oraz jego kształt stożka zapewniają optymalne tłoczenie krwi do całego organizmu.

Jak działa serce człowieka?

Serce działa jako pompa ssąco-tłocząca, zapewniająca prawidłowe krążenie krwi w układzie krwionośnym. Serce pompuje krew zgodnie z rytmem narzuconym przez układ bodźcowo-przewodzący. Cykl pracy dzieli się na trzy fazy:

1. skurcz przedsionków – przedsionki kurczą się, pompując krew do komór;
2. skurcz komór – lewa komora tłoczy krew utlenowaną do aorty, a prawa komora pompuje krew do lewej tętnicy płucnej i dalej do płuc w celu wymiany gazowej;
3. rozkurcz – mięsień sercowy rozluźnia się, umożliwiając ponowne napełnienie przedsionków i komór krwią.

Naprzemienne skurcze i rozkurcze serca zapewniają nieprzerwany przepływ krwi w całym organizmie.

Funkcje serca

Serce pełni szereg funkcji, zapewniając prawidłowe funkcjonowanie wszystkich układów.

Pompowanie krwi

Serce jest głównym narządem odpowiedzialnym za tłoczenie krwi, a jego praca jest podzielona na dwa główne krwiobiegi:

• krążenie małe (płucne) – w krwiobiegu małym krew odtlenowana trafia z prawego przedsionka do prawej komory, skąd jest pompowana do płuc przez lewą tętnicę płucną. W płucach krew odbiera tlen i pozbywa się dwutlenku węgla;
• krążenie duże (systemowe) – krew utlenowana jest tłoczona z lewej komory serca do tętnic, a następnie rozprowadzana po całym organizmie. Ta część krwiobiegu dostarcza tlen i składniki odżywcze do tkanek, narządów oraz komórek ciała, wspierając ich funkcjonowanie.

Dostarczanie tlenu i komórek odżywczych

Zdrowe serce odpowiada za transport tlenu i składników odżywczych do wszystkich komórek ciała. Krew utlenowana, przepompowywana z lewej komory serca, jest rozprowadzana po organizmie, umożliwiając prawidłowe funkcjonowanie każdego organu. Mięsień sercowy ma także zdolność pompowania krwi pod dużym ciśnieniem, co pozwala na efektywne dotlenienie tkanek.

Usuwanie produktów przemiany materii

Krew transportuje również produkty przemiany materii, takie jak dwutlenek węgla, które powstają w wyniku metabolizmu komórkowego. Te odpady muszą zostać usunięte z organizmu. Dzięki pracy serca krew odprowadza je do odpowiednich narządów, takich jak płuca, gdzie dwutlenek węgla jest wydychany, a także do nerek, które filtrują zbędne substancje.

Wsparcie układu immunologicznego

Serce człowieka odgrywa także istotną rolę w obronie organizmu przed patogenami. Układ krwionośny, dzięki obecności komórek odpornościowych (np. limfocytów, neutrofilów), transportuje je do miejsc wymagających reakcji immunologicznej. Komórki te pomagają w walce z infekcjami i chorobami. Dzięki tej funkcji serce wspiera organizm w jego codziennej ochronie przed zagrożeniami zewnętrznymi.

Dostarczanie hormonów

Serce odgrywa również ważną rolę w transportowaniu hormonów. Gruczoły dokrewne, takie jak tarczyca, nadnercza czy przysadka mózgowa, produkują hormony, które są następnie transportowane przez krew do odpowiednich narządów wykonawczych. Hormony regulują szereg procesów fizjologicznych, takich jak metabolizm, wzrost, stres czy płodność. Serce, pompując krew, umożliwia ich dotarcie do komórek ciała, zapewniając prawidłową homeostazę.

Utrzymanie stałego pH

Układ krwionośny, wraz z sercem, bierze udział w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Proces ten jest niezbędny do prawidłowego przebiegu reakcji biochemicznych w ciele. Przemiany metaboliczne wytwarzają różne kwasy, a krew transportuje je do narządów wydalniczych, co pozwala utrzymać stałe pH, a tym samym prawidłową funkcję enzymów i komórek.

Po czym poznać choroby serca?

Choroby serca mogą objawiać się na różne sposoby, w zależności od rodzaju schorzenia, stanu zaawansowania oraz lokalizacji problemu. Najczęstsze dolegliwości, które mogą wskazywać na problemy z sercem to:

• ból w klatce piersiowej – ból w okolicy lewej strony klatki piersiowej może być jednym z najbardziej alarmujących objawów choroby wieńcowej lub zawału serca. Zwykle ból w okolicy serca ma charakter ucisku, pieczenia lub rozprzestrzenia się na lewy przedsionek serca oraz lewą komorę serca. Ból nasila się podczas wysiłku fizycznego lub w sytuacjach stresowych. Często bywa też związany z problemami z tłoczeniem krwi w komorze lewej;
• duszność – często pojawia się w przypadku niewydolności serca. W wyniku tego krew nie jest efektywnie pompowana przez organizm, co powoduje gromadzenie się płynów w płucach. Duszność, szczególnie w spoczynku lub podczas leżenia, jest typowym objawem postępującego schorzenia;
• obrzęki – głównie w kończynach dolnych (stopy, nogi) i okolicy brzucha, co może być wynikiem niewydolności serca. W takich przypadkach serce nie jest w stanie odpowiednio pompować krwi, co prowadzi do zwiększonego ciśnienia w naczyniach krwionośnych, szczególnie w krwiobiegu dużym;
• kołatanie serca (tachykardia) – częsty objaw zaburzeń rytmu serca, takich jak migotanie przedsionków czy tachykardia. Serce bije wówczas nieregularnie i zbyt szybko, co może prowadzić do niedostatecznego zaopatrzenia tkanek w tlen;
• zmęczenie i osłabienie – chroniczne zmęczenie może wynikać z niewydolności serca. Jeśli serce nie pompuje krwi w sposób efektywny, tlen krew nie dociera do tkanek w odpowiednich ilościach, co prowadzi do uczucia osłabienia i utraty energii, zwłaszcza po wysiłku fizycznym;
• zawroty głowy i omdlenia – zawroty głowy, szczególnie związane z nagłymi zmianami pozycji ciała, mogą być objawem zaburzeń rytmu serca, takich jak arytmia;
• sinica (niebieskawe zabarwienie skóry) – w przypadku problemów z krążeniem krwi, takich jak wady zastawki trójdzielnej czy wrodzone wady serca, skóra może przybrać niebieskawy kolor, zwłaszcza wokół ust, dłoni czy nóg. Sinica jest wynikiem niewystarczającego zaopatrzenia organizmu w tlen.

Najczęstsze choroby serca

Choroby serca to jedne z najczęstszych dolegliwości układu krążenia, które dotykają miliony ludzi na całym świecie. Zaburzenia w pracy serca mogą prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych, a nieleczone mogą zagrażać życiu. Z tego powodu tak ważne jest, aby dbać o zdrowie serca, kontrolować czynniki ryzyka i regularnie przeprowadzać badania profilaktyczne.

Choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa)

Choroba niedokrwienna serca jest wynikiem zmniejszonego dopływu krwi do mięśnia sercowego, spowodowanego zwężeniem lub zablokowaniem tętnic wieńcowych. Może prowadzić do bólu w klatce piersiowej, a w przypadku całkowitego zablokowania przepływu krwi do zawału serca. Najczęstszą jej przyczyną jest miażdżyca, która powoduje odkładanie się blaszek cholesterolowych w naczyniach.

Nadciśnienie tętnicze

Nadciśnienie tętnicze to przewlekły stan, w którym ciśnienie krwi jest wyższe niż normalne. Wzrost ciśnienia obciąża serce i naczynia krwionośne, prowadząc do ich uszkodzenia. Może prowadzić do niewydolności serca, choroby wieńcowej, udaru mózgu, a także uszkodzenia nerek i innych narządów. U wielu pacjentów jest to choroba bezobjawowa, często przez długi czas nieodczuwalna, co utrudnia jej wczesne rozpoznanie.

Zaburzenia rytmu serca (arytmie)

Arytmie to wszelkie nieprawidłowości w rytmie bicia serca. Mogą występować jako:

• za szybkie bicie serca (tachykardia);
• za wolne bicie serca (bradykardia);
• nieregularne bicie serca (migotanie przedsionków).

Zaburzenia te mogą zakłócać prawidłowe pompowanie krwi przez serce, prowadząc do uczucia kołatania serca, zawrotów głowy, a w niektórych przypadkach nawet do utraty przytomności czy udaru mózgu.

Niewydolność serca

Niewydolność serca to stan, w którym serce nie jest w stanie pompować wystarczającej ilości krwi, aby zaspokoić potrzeby organizmu. Może to być wynikiem uszkodzenia mięśnia sercowego, nadciśnienia tętniczego lub innych chorób serca. Objawy to m.in.:

• duszność;
• zmniejszona tolerancja wysiłku;
• obrzęki nóg;
• uczucie zmęczenia.

Choroba rozwija się powoli i może prowadzić do znacznego pogorszenia jakości życia.

Wady serca

Wady serca to anomalie w budowie serca, które mogą występować od urodzenia (wady wrodzone) lub rozwijać się w późniejszym życiu. Mogą dotyczyć przegrody serca, zastawek lub innych części narządu. Najczęstsze objawy to:

• duszność;
• zmęczenie;
• obrzęki;
• ból w klatce piersiowej.

Niektóre wady mogą wymagać leczenia chirurgicznego lub interwencji medycznych.

Miażdżyca

Miażdżyca to proces stopniowego odkładania się blaszek tłuszczowych w ścianach tętnic, co prowadzi do ich zwężenia i utrudnienia przepływu krwi. Jest główną przyczyną choroby wieńcowej i zawałów serca, a także udarów mózgu. Miażdżyca rozwija się latami, a jej czynniki ryzyka to palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, otyłość i niewłaściwa dieta, uboga w mikro- i makroelementy, a także nienasycone kwasy tłuszczowe.

Zawał serca

Zawał serca, zwany także martwicą mięśnia sercowego, jest wynikiem całkowitego zablokowania przepływu krwi do części serca, najczęściej wskutek skrzepliny w tętnicy wieńcowej. Powoduje to uszkodzenie mięśnia sercowego, co może prowadzić do niewydolności serca lub nagłej śmierci. Objawy to:

• silny ból w klatce piersiowej, promieniujący do ramienia, szyi, pleców lub żuchwy;
• duszność;
• pocenie się.

Zapalenie serca

Zapalenie serca to stan zapalny, który może dotyczyć wsierdzia, mięśnia sercowego lub osierdzia. Jest najczęściej wynikiem infekcji wirusowych lub bakteryjnych, ale może też być efektem chorób autoimmunologicznych. Może dawać takie objawy jak:

• gorączka;
• ból w klatce piersiowej;
• zmęczenie;
• obrzęki.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące serca