Miażdżyca nóg (kończyn dolnych) – objawy, przyczyny, leczenie

Najważniejsze informacje

• Miażdżyca nóg to przewlekłe zwężenie i stwardnienie tętnic kończyn dolnych spowodowane odkładaniem się blaszek miażdżycowych w ścianach naczyń. Prowadzi to do ograniczenia przepływu krwi, niedotlenienia tkanek oraz zaburzeń krążenia.
• Wśród głównych czynników ryzyka rozwoju miażdżycy kończyn dolnych można wymienić: wysoki poziom cholesterolu, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, palenie tytoniu, brak aktywności fizycznej, otyłość oraz predyspozycje genetyczne.
• Wczesnym objawem miażdżycy nóg jest chromanie przestankowe, czyli ból łydek podczas chodzenia, który ustępuje po odpoczynku. Mogą pojawić się również inne dolegliwości – uczucie ciężkości nóg i zimna, mrowienie, bladość bądź sinienie skóry oraz wolno gojące się rany. W zaawansowanym stadium występują owrzodzenia lub martwica palców.
• Diagnostyka miażdżycy nóg polega na badaniu lekarskim, ocenie tętna w kończynach oraz obrazowaniu naczyń za pomocą ultrasonografii Dopplera lub angiografii. Dodatkowo wykonuje się badania krwi, które pozwalają ocenić profil lipidowy i obecność markerów stanu zapalnego.
• Leczenie polega na zmianie stylu życia (dieta, aktywność fizyczna, rzucenie palenia) oraz farmakoterapii (leki przeciwpłytkowe, statyny, preparaty rozszerzające naczynia). W zaawansowanych przypadkach – w celu przywrócenia przepływu krwi – stosuje się zabiegi chirurgiczne lub angioplastykę.

Ból nóg nie zawsze wynika z nadmiernego wysiłku czy zmęczenia. Czasami jest sygnałem poważniejszych problemów zdrowotnych, które wymagają specjalistycznej diagnostyki i leczenia. Jednym z nich jest miażdżyca tętnic kończyn dolnych. Choroba stopniowo zwęża naczynia krwionośne, ograniczając dopływ krwi do nóg. W efekcie mogą pojawić się uciążliwe dolegliwości, a z czasem – groźne powikłania (przewlekła niedokrwistość kończyn, owrzodzenia, trudno gojące się rany czy martwica tkanek). 

Co to jest miażdżyca nóg?

Miażdżyca tętnic kończyn dolnych to przewlekła choroba naczyń krwionośnych polegająca na stopniowym odkładaniu się tzw. blaszek miażdżycowych w ścianach tętnic. Blaszki te składają się głównie z cholesterolu, lipidów, komórek zapalnych, włóknika i złogów wapnia. Ich narastanie prowadzi do zwężenia oraz usztywnienia światła tętnic, co utrudnia przepływ krwi i skutkuje niedokrwieniem kończyn dolnych.

Niedokrwienie objawia się najczęściej bólem nóg podczas chodzenia (chromanie przestankowe), uczuciem zimna w stopach, wolniejszym gojeniem ran czy zmianami skórnymi. W zaawansowanych przypadkach przepływ krwi może zostać całkowicie zablokowany, prowadząc do martwicy tkanek. W skrajnych sytuacjach konieczna jest amputacja kończyny.

Rozwój choroby jest stopniowy i zależy od czynników ryzyka, takich jak: palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, otyłość czy wysoki poziom cholesterolu.

Miażdżyca tętnic kończyn dolnych – przyczyny i czynniki ryzyka

Przyczyny miażdżycy tętnic kończyn dolnych obejmują zarówno predyspozycje genetyczne, jak i wpływ środowiska oraz stylu życia.

Do najważniejszych czynników ryzyka należą:

• palenie tytoniu – przyspiesza rozwój zmian miażdżycowych i zwiększa ryzyko powstania zakrzepów;
• nadciśnienie tętnicze – przewlekle podwyższone ciśnienie uszkadza śródbłonek tętnic, co sprzyja odkładaniu się blaszek miażdżycowych;
• zaburzenia lipidowe – szczególnie wysoki poziom „złego” cholesterolu (LDL) i triglicerydów przy jednocześnie niskim poziomie „dobrego” cholesterolu (HDL);
• cukrzyca – przyspiesza rozwój zmian miażdżycowych, wpływając na gospodarkę węglowodanową, lipidową oraz funkcjonowanie naczyń krwionośnych;
• brak regularnej aktywności fizycznej – siedzący tryb życia pogarsza krążenie, sprzyja nadwadze i insulinooporności;
• otyłość i niezdrowa dieta – szczególnie bogata w tłuszcze nasycone, tłuszcze trans i cukry proste;
• choroba wieńcowa oraz przebyty udar mózgu – obecność miażdżycy w innych obszarach naczyniowych zwiększa ryzyko zmian w kończynach dolnych.

Dodatkowo ryzyko choroby wzrasta wraz z wiekiem i jest większe u mężczyzn oraz osób z predyspozycjami genetycznymi. 

Miażdżyca nóg – objawy

Objawy miażdżycy nóg zależą od stopnia zaawansowania choroby i zwężenia naczyń. 

• Chromanie przestankowe – pierwszy objaw miażdżycy nóg. Podczas chodzenia lub wchodzenia po schodach w mięśniach kończyn dolnych pojawia się ból, uczucie ciężkości, napięcia lub mrowienia. Dolegliwości zmuszają do przerwania wysiłku, a po odpoczynku zwykle ustępują. Mechanizm wynika z niedostatecznego dopływu krwi bogatej w tlen i składniki odżywcze do pracujących mięśni.
• Ból nóg w spoczynku – w zaawansowanej miażdżycy może występować także w nocy lub podczas odpoczynku. Objawia się pieczeniem, kłuciem lub ciągłym bólem, utrudniającym sen i codzienne funkcjonowanie. Powstaje w wyniku znacznego niedokrwienia tkanek.
• Uczucie zimna, drętwienie lub mrowienie kończyn – niedostateczny przepływ krwi prowadzi do osłabionego ukrwienia skóry oraz tkanek, co często towarzyszy uszkodzeniu nerwów obwodowych.
• Osłabienie lub utrata czucia w stopach – przewlekłe niedokrwienie może uszkadzać nerwy obwodowe i zaburzać odczuwanie bólu, dotyku oraz temperatury, a także zwiększać ryzyko urazów.
• Zmiany w wyglądzie nóg – skóra staje się blada, chłodna, cienka i sucha. Mogą powstawać trudno gojące się rany oraz owrzodzenia. W skrajnych przypadkach dochodzi do martwicy tkanek.
• Zaburzenia gojenia się ran i większa podatność na infekcje – ograniczony przepływ krwi utrudnia dostarczanie substancji odżywczych oraz komórek odpornościowych, spowalniając regenerację tkanek i zwiększając ryzyko zakażeń.

Diagnostyka i badania – jak rozpoznać miażdżycę nóg? 

Rozpoznanie miażdżycy tętnic kończyn dolnych opiera się na szczegółowym wywiadzie, badaniu fizykalnym oraz testach oceniających przepływ krwi i kondycję naczyń. W diagnostyce stosuje się m.in.:

• USG Doppler tętnic kończyn dolnych – umożliwia ocenę zwężeń i przepływu krwi w tętnicach;
• ocenę objawów klinicznych – lekarz pyta o charakterystyczne dolegliwości, np. chromanie przestankowe, ból nóg w spoczynku, problemy z gojeniem ran;
• pomiar wskaźnika kostka–ramię (ABI, ankle–brachial index) – porównuje ciśnienie krwi w kostce i ramieniu; wartość <0,9 wskazuje na obecność choroby tętnic obwodowych;
• angiografię (klasyczną, tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego) – pozwala dokładnie zobrazować przebieg naczyń i stopień zwężenia; stosowana przy planowaniu zabiegów;
• badania laboratoryjne – m.in. profil lipidowy (LDL, HDL, triglicerydy), glikemia, HbA1c, a także markery stanu zapalnego (np. CRP), które pomagają ocenić ryzyko i współistniejące choroby.

Na podstawie wyników lekarz określa stopień zwężenia naczyń i ograniczenia przepływu krwi oraz dobiera odpowiednią terapię. 

Do jakiego lekarza z miażdżycą nóg?

W przypadku podejrzenia miażdżycy kończyn dolnych należy zgłosić się do lekarza rodzinnego lub internisty, który przeprowadzi wywiad i badanie fizykalne, zleci podstawowe testy, a w razie potrzeby skieruje do odpowiedniego specjalisty:

• angiologa – zajmującego się diagnostyką i leczeniem chorób naczyń obwodowych, w tym miażdżycy kończyn dolnych;
• chirurga naczyniowego – jeśli konieczne jest leczenie zabiegowe lub operacyjne (np. angioplastyka, wszczepienie stentu, bypass naczyniowy);
• kardiologa – miażdżyca kończyn dolnych często współwystępuje z chorobami serca (choroba wieńcowa, niewydolność serca, arytmie);
• neurologa – przy podejrzeniu zaburzeń krążenia w obrębie mózgu (np. zawroty głowy, TIA, udar), które mogą wynikać z uogólnionej miażdżycy.

Leczenie miażdżycy kończyn dolnych

Leczenie miażdżycy nóg zależy od stopnia zaawansowania choroby oraz nasilenia objawów, takich jak: chromanie przestankowe, ból w spoczynku, owrzodzenia czy martwica.
Główne cele terapii to:

• poprawa przepływu krwi w tętnicach kończyn dolnych;
• zmniejszenie dolegliwości bólowych;
• poprawa jakości życia i wydolności fizycznej pacjenta;
• spowolnienie progresji choroby miażdżycowej w całym organizmie;
• zapobieganie powikłaniom – krytycznemu niedokrwieniu kończyny czy amputacji.

Zmiana stylu życia

Podstawą leczenia miażdżycy tętnic kończyn dolnych jest zmiana stylu życia, która obejmuje:

• regularną aktywność fizyczną – najlepiej w formie treningu marszowego (marsz 30–60 minut, kilka razy w tygodniu), który poprawia krążenie oboczne i zmniejsza objawy chromania przestankowego;
• całkowite zaprzestanie palenia tytoniu – spowalnia postęp choroby, poprawia przepływ krwi w kończynach, zmniejsza ryzyko zakrzepów, ułatwia gojenie ran i korzystnie wpływa na ogólny stan zdrowia; 
• zdrową dietę – bogatą w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, rośliny strączkowe, ryby i zdrowe tłuszcze (oliwa z oliwek, orzechy), a ubogą w tłuszcze nasycone, trans, sól oraz nadmiar cukrów prostych;
• kontrolę czynników ryzyka sercowo-naczyniowego – regularne badania i leczenie podwyższonego cholesterolu, nadciśnienia tętniczego oraz cukrzycy, a także utrzymywanie prawidłowej masy ciała;
• redukcję stresu i dbanie o higienę snu – sprzyjają obniżeniu ciśnienia tętniczego oraz poprawiają ogólny stan zdrowia.

Leczenie farmakologiczne

Farmakoterapia miażdżycy kończyn dolnych obejmuje stosowanie leków, które poprawiają przepływ krwi, łagodzą objawy choroby i zmniejszają ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych. Do najważniejszych grup leków należą:

• leki przeciwpłytkowe (np. kwas acetylosalicylowy, klopidogrel) – hamują agregację płytek krwi, zmniejszając ryzyko powstawania zakrzepów i zatorów w tętnicach; stanowią podstawę prewencji powikłań sercowo-naczyniowych u pacjentów z miażdżycą; 
• statyny (np. atorwastatyna, simwastatyna) – obniżają poziom cholesterolu LDL, stabilizują blaszki miażdżycowe w tętnicach i wykazują działanie przeciwzapalne, co spowalnia progresję miażdżycy;
• leki rozszerzające naczynia krwionośne (np. cilostazol) – poprawiają przepływ krwi w kończynach dolnych, zmniejszają objawy chromania przestankowego i poprawiają wydolność wysiłkową; cilostazol stosuje się u pacjentów bez przeciwwskazań, np. bez niewydolności serca;
• leki poprawiające mikrokrążenie i łagodzące dolegliwości bólowe (np. pentoksyfilina, naftidrofuryl) – mogą być stosowane w przypadku łagodnych i umiarkowanych objawów chromania przestankowego, ale mają ograniczoną skuteczność w porównaniu z leczeniem przyczynowym (zabiegami naczyniowymi).

Zabiegi chirurgiczne i inwazyjne

W zaawansowanej miażdżycy tętnic kończyn dolnych, gdy zwężenie naczyń znacząco ogranicza przepływ krwi, a leczenie farmakologiczne oraz zmiana stylu życia nie przynoszą wystarczającej poprawy, stosuje się zabiegi chirurgiczne i inwazyjne. Do najczęściej wykonywanych należą:

• angioplastyka balonowa – poszerzenie zwężonego światła tętnicy za pomocą balonika, co poprawia przepływ krwi przez chore naczynie; zabieg wykonuje się często w połączeniu ze stentowaniem;
• stentowanie – implantacja metalowej siateczki (stentu) w miejscu zwężenia, która stabilizuje tętnicę i zmniejsza ryzyko ponownego zwężenia; stent może być klasyczny (metalowy) lub pokryty lekami (drug-eluting stent) w celu ograniczenia restenozy;
• zabiegi bypassowe (pomostowanie naczyniowe) – tworzenie nowej drogi przepływu krwi, która omija zwężone lub zablokowane odcinki tętnic; pomostowanie może być wykonane przy użyciu własnych naczyń pacjenta lub protez naczyniowych. 

Cele wymienionych zabiegów to: poprawa ukrwienia kończyn dolnych, zmniejszenie dolegliwości bólowych, zwiększenie wydolności fizycznej pacjenta, zapobieganie poważnym powikłaniom niedokrwienia (owrzodzeniom, martwicy, amputacji).

Miażdżyca nóg – rokowania i możliwe powikłania

Rokowania w miażdżycy kończyn dolnych zależą od stopnia zaawansowania choroby oraz skuteczności leczenia. W początkowych stadiach, przy odpowiedniej terapii i zmianie stylu życia, można znacznie poprawić krążenie krwi i spowolnić postęp schorzenia.

Nieleczona lub źle kontrolowana miażdżyca może prowadzić z kolei do poważnych powikłań, które znacznie pogarszają jakość życia i zagrażają zdrowiu, a w skrajnych przypadkach – życiu pacjenta. Należą do nich: 

• stwardnienie tętnic (arterioskleroza ze zwężeniem) – może prowadzić do całkowitego zablokowania przepływu krwi oraz narastającego niedokrwienia tkanek;
• krytyczne niedokrwienie kończyn dolnych – objawia się silnym bólem w spoczynku, trudno gojącymi się owrzodzeniami oraz martwicą skóry i tkanek, co może wymagać interwencji chirurgicznej lub amputacji;
• zakrzepy (trombosis) – skrzepy krwi mogą całkowicie zablokować naczynia krwionośne, nasilając niedokrwienie i zwiększając ryzyko powikłań zagrażających kończynie;
• powikłania ogólnoustrojowe – zmiany miażdżycowe często dotyczą także naczyń wieńcowych i mózgowych, co zwiększa ryzyko zawału serca oraz udaru mózgu – stanów bezpośrednio zagrażających życiu.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące miażdżycy tętnic kończyn dolnych (nóg)