Cholesterol: całkowity, HDL, LDL, nie-HDL – co oznacza, normy

Najważniejsze informacje

• Cholesterol to tłuszczopodobna substancja niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu – m.in. buduje błony komórkowe oraz uczestniczy w syntezie hormonów, witaminy D i kwasów żółciowych.
• Cholesterol całkowity to suma wszystkich frakcji cholesterolu we krwi (HDL, LDL, VLDL, IDL, chylomikrony) – stanowi podstawowy wskaźnik oceny gospodarki lipidowej.
• “Dobry” cholesterol (HDL) chroni naczynia krwionośne, usuwając nadmiar cholesterolu, a “zły” cholesterol (LDL) sprzyja odkładaniu blaszek miażdżycowych i zmniejsza przepływ krwi.
• Cholesterol nie-HDL to bardziej precyzyjny wskaźnik ryzyka miażdżycy niż sam LDL – obejmuje wszystkie frakcje „złego” cholesterolu.
• Normy cholesterolu zależą od wieku, płci i czynników ryzyka, ale dla dorosłych cholesterol całkowity powinien wynosić < 190–200 mg/dl, a LDL < 115 mg/dl.
• Regularne badania lipidogramu są ważne dla profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych, nawet u osób bez objawów – pierwsze warto wykonać po 20. roku życia.

Cholesterol to nie tylko „zły” składnik diety – to również niezbędna substancja, bez której organizm nie mógłby prawidłowo funkcjonować. Problem pojawia się wtedy, gdy jego poziom we krwi wymyka się spod kontroli. W artykule wyjaśniamy, czym jest cholesterol całkowity, co oznaczają poszczególne frakcje – poziom cholesterolu LDL, HDL i nie-HDL, jakie są aktualne normy cholesterolu, jak prawidłowo interpretować profil lipidowy oraz kiedy wynik może oznaczać ryzyko chorób serca i konieczne jest obniżenie poziomu cholesterolu.

Cholesterol – co to jest i jakie pełni funkcje w organizmie?

Cholesterol to tłuszczopodobna substancja należąca do grupy steroli. Wbrew obiegowym opiniom, jest niezbędny do życia – organizm sam go produkuje (głównie w wątrobie), a część dostarczamy z pożywieniem.

Najważniejsze funkcje cholesterolu:

• buduje błony komórkowe, nadając im elastyczność i przepuszczalność,
• jest prekursorem hormonów steroidowych, takich jak kortyzol, estrogeny, testosteron,
• bierze udział w syntezie witaminy D w skórze pod wpływem promieni UV,
• wspiera tworzenie kwasów żółciowych, niezbędnych do trawienia tłuszczów.

Problem pojawia się dopiero wtedy, gdy poziom cholesterolu – zwłaszcza frakcji LDL – przekracza normy, zwiększając ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych.

Poziom cholesterolu – co oznacza?

Poziom cholesterolu określa się na podstawie badania lipidogramu – to analiza laboratoryjna, która ocenia zarówno cholesterol całkowity, jak i jego poszczególne frakcje, w tym poziom cholesterolu HDL, LDL, nie-HDL.

Wyniki tzw. profilu lipidowego pomagają ocenić:

• ryzyko miażdżycy i zawału serca powodowanych przez podwyższone stężenie cholesterolu,
• skuteczność leczenia farmakologicznego hipercholesterolemii,
• wpływ diety i stylu życia na zdrowie metaboliczne.

Zbyt wysoki poziom cholesterolu nie zawsze daje objawy, dlatego regularne badania są podstawą profilaktyki.

Czym jest cholesterol całkowity (TC)? Co oznacza?

Cholesterol całkowity (ang. Total Cholesterol, TC) to suma cholesterolu obecnego we wszystkich lipoproteinach w próbce krwi żylnej:

• LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości),
• HDL (lipoproteiny o wysokiej gęstości),
• VLDL (lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości),
• IDL (lipoproteiny o pośredniej gęstości),
• chylomikrony.

Badanie cholesterolu całkowitego jest podstawowym elementem lipidogramu i pierwszym krokiem w ocenie gospodarki lipidowej. 

Podwyższony poziom cholesterolu może wskazywać na:

• zbyt wysokie stężenie cholesterolu LDL („złego cholesterolu”),
• zbyt niskie stężenie cholesterolu HDL („dobrego cholesterolu”),
• zaburzenia metaboliczne lub dietę bogatą w tłuszcze nasycone.

Cholesterol całkowity – norma 

Wartości referencyjne cholesterolu całkowitego mogą się różnić w zależności od laboratorium, wieku i stanu zdrowia pacjenta.

Normy wiekowe cholesterolu całkowitego

• Dorośli: prawidłowy cholesterol całkowity powinien wynosić < 190–200 mg/dl (5,0 mmol/l). Wyniki między 200 a 239 mg/dl uznaje się za podwyższone, a powyżej 240 mg/dl – za wysokie.
• Dzieci i młodzież: cholesterol całkowity < 170 mg/dl uznaje się za prawidłowy.
• Osoby z grupy ryzyka (cukrzyca, nadciśnienie, choroby serca): zaleca się utrzymywanie poziomu cholesterolu całkowitego poniżej 175 mg/dl.

Podwyższony cholesterol – co oznacza?

Wynik powyżej normy może wskazywać na zaburzenia lipidowe, które zwiększają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Należy wtedy dokładnie ocenić frakcje cholesterolu i inne parametry lipidowe.

Wartości alarmowe:

• cholesterol całkowity > 240 mg/dl,
• LDL > 160 mg/dl,
• nie-HDL > 190 mg/dl.

Jakie są frakcje cholesterolu uwzględniane w badaniach?

W lipidogramie analizuje się różne frakcje cholesterolu, które pełnią odmienne funkcje w organizmie i mają różny wpływ na ogólny stan zdrowia pacjenta i jego naczyń krwionośnych. 

Do podstawowych frakcji należą:

• cholesterol LDL (z ang. Low Density Lipoprotein, tzw. zły cholesterol), który transportuje cholesterol do tkanek, ale w nadmiarze odkłada się w ścianach naczyń, sprzyjając miażdżycy,
• cholesterol HDL (z ang. High Density Lipoprotein, tzw. dobry cholesterol), odpowiedzialny za transport cholesterolu (usuwanie) z tkanek i naczyń oraz transportowanie go do wątroby,
• cholesterol nie-HDL, czyli suma wszystkich frakcji cholesterolu poza HDL, która jest ważnym wskaźnikiem ryzyka miażdżycy.
• VLDL cholesterol, który przenosi trójglicerydy z wątroby do tkanek,
• IDL cholesterol – lipoproteiny o pośredniej gęstości, powstające podczas przemian VLDL,
• chylomikrony – największe cząsteczki lipidowe, które transportują cholesterol i trójglicerydy z jelit do wątroby i tkanek po posiłku. Choć nie są rutynowo badane w lipidogramie, ich nadmiar może wskazywać na rzadkie zaburzenia metaboliczne, takie jak hiperchylomikronemia.

Cholesterol HDL (tzw. dobry cholesterol) – co oznacza, norma

HDL usuwa nadmiar cholesterolu z tkanek i naczyń, transportując go do wątroby, gdzie jest metabolizowany.

• Norma HDL dla kobiet: > 50 mg/dl
• Norma HDL dla mężczyzn: > 40 mg/dl
• HDL < 40 mg/dl wiąże się z wyższym ryzykiem sercowo-naczyniowym.
• Zbyt wysokie HDL (> 90–100 mg/dl) również może być niekorzystne i wiązać się z chorobami autoimmunologicznymi lub zaburzeniami metabolicznymi.

Cholesterol LDL (tzw. zły cholesterol) – co oznacza, norma

LDL przenosi cholesterol do tkanek, gdzie może odkładać się w ścianach naczyń i prowadzić do miażdżycy.

• Norma cholesterolu LDL u dorosłych:
  • osoby zdrowe: < 115 mg/dl
  • osoby z umiarkowanym ryzykiem sercowym: < 100 mg/dl
  • osoby z dużym ryzykiem sercowym: < 70 mg/dl
  • osoby z bardzo wysokim ryzykiem (np. po zawale): < 55 mg/dl

Im niższy poziom LDL, tym niższe ryzyko miażdżycy i choroby wieńcowej.

Co to jest cholesterol nie-HDL?

Cholesterol nie-HDL = cholesterol całkowity – HDL cholesterol

Nie-HDL to jeden z najlepszych wskaźników ryzyka miażdżycy, szczególnie u osób z cukrzycą lub zespołem metabolicznym.

Norma dla cholesterolu nie-HDL to < 130 mg/dl (dla osób zdrowych) lub < 100 mg/dl (dla osób z grup ryzyka).

Cholesterol a inne parametry lipidowe

Cholesterol całkowity sam w sobie nie daje pełnego obrazu stanu zdrowia – dopiero analiza jego poszczególnych frakcji pozwala właściwie ocenić ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. 

Nawet jeśli wynik TC mieści się w normie, może on maskować niekorzystne zmiany w lipidogramie, takie jak zbyt niski poziom „dobrego” cholesterolu HDL, podwyższony poziom „złego” LDL lub trójglicerydów, a także zaburzone proporcje między HDL a LDL.

Dlatego w praktyce klinicznej większe znaczenie mają wskaźniki, które uwzględniają wzajemne relacje między frakcjami cholesterolu, m.in.:

– cholesterol nie-HDL, który obejmuje wszystkie miażdżycorodne frakcje,
– stosunek TC/HDL, który powinien być niższy niż 4,
– stosunek LDL/HDL, zalecany poniżej 3.

Równowaga między poszczególnymi frakcjami cholesterolu, a nie sam poziom TC, decyduje o ryzyku rozwoju miażdżycy, nadciśnienia czy choroby niedokrwiennej serca.

Oto przykład wyliczenia pokazujący, jak prawidłowy cholesterol całkowity może maskować nieprawidłowości w lipidogramie:

Pacjent A – cholesterol całkowity (TC): 198 mg/dl (w normie)

• HDL (dobry cholesterol): 38 mg/dl – za niski 
• LDL (zły cholesterol): 130 mg/dl – na granicy normy
• trójglicerydy: 180 mg/dl – podwyższone

Wskaźniki:

• TC/HDL = 198 / 38 ≈ 5,2 – zbyt wysoki (zalecany < 4)
• LDL/HDL = 130 / 38 ≈ 3,4 – zbyt wysoki (zalecany < 3)
• cholesterol nie-HDL = 198 – 38 = 160 mg/dl – również podwyższony (zalecany < 130 mg/dl)

Mimo prawidłowego TC, podwyższone są wszystkie wskaźniki ryzyka sercowo-naczyniowego. Taki profil lipidowy może wskazywać na zwiększone ryzyko miażdżycy i wymaga modyfikacji stylu życia lub leczenia.

FAQ

Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące cholesterolu