Choroba zwyrodnieniowa stawów – objawy, przyczyny

Najważniejsze informacje:

• Zwyrodnienie stawów (artroza) jest najczęstszą chorobą układu ruchu, która powstaje wskutek zaburzenia jakości i ilości chrząstki stawowej, odpowiedzialnej za amortyzację ruchu stawów i płynne przesuwanie się powierzchni stawowych.
• Wyróżnia się dwa rodzaje choroby zwyrodnieniowej stawów: pierwotną (o nieznanej etiologii) i wtórną, która może być wywołana np. urazem, zakażeniem lub innymi chorobami, takimi jak np. reumatoidalne zapalenie stawów.
• Ryzyko wystąpienia choroby zwyrodnieniowej stawów wzrasta wraz z wiekiem.
• Pierwsze objawy zwyrodnienia stawów pojawiają się pomiędzy 40. a 60. rokiem życia i odczuwalne są wyłącznie podczas ruchu. Z czasem ból stawów nasila się też w spoczynku i w nocy.

Choroba zwyrodnieniowa stawów jest powszechnym schorzeniem układu ruchu, które dotyka milionów ludzi na całym świecie. Ból stawów i trudności w poruszaniu się to główne objawy zwyrodnienia stawów, kojarzone są zwykle z osobami w wieku podeszłym. Tymczasem artrozę najczęściej diagnozuje się w przedziale od 40. do 60. roku życia. Jakie są przyczyny zwyrodnienia stawów, kto jest narażony na tę chorobę i jakie są jej objawy?

Co to jest zwyrodnienie stawów?

Choroba zwyrodnieniowa stawów (ICD 10), inaczej nazywana artrozą, stanowi jedno z najczęstszych schorzeń układu ruchu. Do prawidłowego funkcjonowania stawów niezbędna jest zdrowa i sprawna chrząstka stawowa, która amortyzuje ruchy oraz umożliwia przesuwanie się powierzchni stawowych. Artroza powoduje jej ubytek oraz wpływa na jej jakość, co przyczynia się do jej uszkodzenia. To z czasem postępuje i wpływa na inne struktury: kość pod chrząstką, torebkę stawową, a także więzadła, ścięgna i mięśnie w obrębie stawu. Skutkuje to bólem, sztywnością, a następnie ograniczeniem ruchomości oraz zniekształceniem obrysów stawu. Choroba zwyrodnieniowa stawów atakuje najczęściej biodra, kolana, stawy rąk oraz stóp, a nawet kręgosłup. 

Rodzaje choroby zwyrodnieniowej stawów

W zależności od lokalizacji oraz stopnia zaawansowania choroby wyróżnia się kilka postaci choroby zwyrodnieniowej stawów:

• koksartroza (choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych) – objawia się bólem, który może lokalizować się w każdym miejscu uda (najczęściej z przodu, w pachwinie oraz kolanie). Szybko dochodzi do ograniczenia ruchomości w stawie biodrowym. Powikłaniem może być zapalenie przyczepów mięśni pośladkowych do krętarza większego, zapalenie kaletki krętarzowej, zanik mięśni pośladkowych oraz względne skrócenie kończyn;
• gonartroza (choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych) – chory odczuwa ograniczenie ruchomości stawów oraz ból w stawie kolanowym i górnej części podudzia, który jest szczególnie nasilony podczas schodzenia ze schodów. Zgięcie i wyprost wywołują wyczuwalne ręką trzeszczenia. Kończyny dolne zazwyczaj stają się szpotawe. W stawie kolanowym może pojawić się wysięk, a w dole podkolanowym – torbiele;
• choroba zwyrodnieniowa stawów rąk – zazwyczaj dotyczy stawów międzypaliczkowych dalszych i bliższych II do V palca oraz nasady kciuka. Do charakterystycznych objawów należy sztywność stawów, ból stawów o średnim nasileniu oraz poranna sztywność utrzymująca się do 30 min.;
• spondyloartroza (choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa) – pacjent odczuwa ból w okolicy przykręgosłupowej, który nasila się podczas wykonywania ruchów. Ruchomość kręgosłupa jest znacznie ograniczona;
• postać wielostawowa – dotyczy co najmniej 3 stawów.

Choroba zwyrodnieniowa może dotyczyć wszystkich stawów (zarówno stawów kończyn dolnych, jak i górnych).

Zwyrodnienie stawów – przyczyny

Choroba zwyrodnieniowa stawów może przybierać dwie postaci: pierwotną i wtórną.

• Artroza pierwotna jest diagnozowana znacznie częściej, a na jej rozwój chory nie ma większego wpływu. Czynnikami sprzyjającymi jej występowaniu są: predyspozycje genetyczne, niewłaściwy skład chemiczny mazi stawowej, nieodpowiednie ukrwienie stawów, niektóre zaburzenia metaboliczne i hormonalne.
• Artroza wtórna jest wynikiem uszkodzenia chrząstki stawowej i nieprawidłowości budowy stawu lub chorobami ogólnoustrojowymi. Przyczyny zwyrodnienia stawów można wówczas upatrywać w takich czynnikach jak urazy stawów czy wady rozwojowe (np. martwica aseptyczna głowy kości udowej u dzieci, wrodzona dysplazja stawu biodrowego), zaburzenia metaboliczne i endokrynologiczne (np. nadczynność tarczycy, cukrzyca), inne choroby kości i stawów, w tym reumatoidalne zapalenie stawów.

Kto zmaga się najczęściej z chorobą zwyrodnieniową stawów?

Ryzyko zachorowania na chorobę zwyrodnieniową stawów wzrasta wraz z wiekiem. Do wystąpienia zwyrodnienia stawów mogą przyczyniać się takie czynniki jak:

• otyłość – stawy osób z nadwagą są znacznie obciążone, co może prowadzić do szybszego zużycia tkanki chrzęstnej. Utrzymanie prawidłowej masy ciała jest zatem kluczowe do poprawy ruchomości stawu i zapobiegania bólom stawowym;
• wykonywana praca lub aktywność sportowa – choroba zwyrodnieniowa stawów często dotyka osoby wykonujące określony rodzaj pracy lub trenujące wyczynowo dyscypliny sportowe polegające na regularnym powtarzaniu czynności z wykorzystaniem danego stawu, co prowadzi do jego nadmiernego obciążenia. Aby zatrzymać zwyrodnienie stawów, warto zadbać o regularną aktywność fizyczną w formie zróżnicowanego treningu, który nie tylko wzmacnia mięśnie otaczające stawy, ale również poprawia ich elastyczność i stabilność.
• urazy stawów – przebyte w przeszłości uszkodzenia stawów znacznie zwiększają ryzyko wystąpienia choroby zwyrodnieniowej stawów;
• geny – niektóre osoby dziedziczą skłonność do powstawania choroby zwyrodnieniowej stawów;
• płeć – u kobiet znacznie częściej występuje choroba zwyrodnieniowa stawów, zwłaszcza po okresie menopauzy.

Objawy zwyrodnienia stawów

Główne objawy artrozy to ból w obrębie danego stawu, który początkowo pojawia się podczas poruszania, lecz w zaawansowanej postaci choroby może doskwierać również podczas spoczynku, a nawet wybudzać chorego w środku nocy. 

W przypadku choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego ból obejmuje głównie przednią powierzchnię uda do kolana oraz okolicę pośladka. Zwyrodnienie stawu kolanowego objawia się bólem w przestrzeni wokół kolana, który nasila się podczas schodzenia po schodach. Choroba zwyrodnieniowa stawów rąk zazwyczaj powoduje zniekształcenia i pogrubienia w obrębie stawów międzypaliczkowych.

Ważnym symptomem są również ograniczenia ruchomości stawów, takie jak zmniejszenie zakresu ruchu oraz sztywność, która utrzymuje się nawet pół godziny po dłuższym okresie bezruchu lub po nocnym odpoczynku. Uwagę powinny zwrócić także takie objawy jak:

• zniekształcenie obrysu stawu,
• trzeszczenie podczas ruchu,
• tkliwość przy dotyku,
• wysięk,
• poszerzenie i zniekształcenie obrysów kostnych stawu.

Zwyrodnienie stawów a reumatoidalne zapalenie stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) i zwyrodnienie stawów (ChZS) to schorzenia o odmiennym podłożu, przebiegu i metodach leczenia. RZS zaliczane jest do chorób autoimmunologicznych, które rozwijają się wskutek zaatakowania przez układ odpornościowy komórek własnego organizmu. Ten przewlekły stan zapalny dotyczy tkanki łącznej i może prowadzić do takich objawów jak poranna sztywność stawów, stany podgorączkowe, ogólne zmęczenie i niewielkie deformacje stawów.Z drugiej strony zwyrodnienie stawów prowadzi do stopniowego niszczenia tkanki kostnej, co jest efektem takich czynników jak przeciążenie stawów czy ich zaniedbanie. Główne objawy choroby zwyrodnieniowej stawów to silny ból i chwilowe ograniczenie ruchomości stawów. Co ważne, podczas gdy leczenie RZS obejmuje głównie rehabilitację i farmakoterapię, w leczeniu zwyrodnienia stawów najważniejsze jest poprawienie jakości życia pacjenta i usprawnienie ruchomości stawu. Leczenie farmakologiczne zwyrodnienia stawów i RZS obejmuje m.in. niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz opioidy (przy ostrych atakach bólu).