Choroba zwyrodnieniowa (zwyrodnienie) stawów rąk – objawy, leczenie, ćwiczenia

Najważniejsze informacje:

• Choroba zwyrodnieniowa stawów rąk to schorzenie, w którym dochodzi do stopniowego zniszczenia chrząstki w dłoniach i nadgarstkach, co skutkuje ograniczeniem ruchomości oraz elastyczności.
• Wśród objawów zgłaszanych przez pacjentów należy wymienić m.in.: ból (szczególnie przy ruchu), poranną sztywność stawów, ograniczenie zakresu ruchu i widoczne obrzęki. 
• Za rozwój zwyrodnienia odpowiadają czynniki, takie jak np.: naturalne procesy starzenia się organizmu, obciążenia mechaniczne (np. intensywna aktywność zawodowa lub sportowa) oraz predyspozycje genetyczne. 
• Leczenie obejmuje: farmakoterapię (NLPZ), fizjoterapię (ćwiczenia, terapia manualna) oraz, w niektórych przypadkach, zabiegi chirurgiczne (artrodeza lub proteza stawu).
• Ważnym elementem terapii są również ćwiczenia rozciągające i wzmacniające mięśnie rąk, które zmniejszają ból oraz sztywność stawów. 
• Warto dodać, że dieta na stawy, bogata m.in. w: kolagen, witaminę D oraz kwasy tłuszczowe omega-3, może pomóc w redukcji stanu zapalnego i regeneracji chrząstki stawowej. 

Choroba zwyrodnieniowa stawów rąk to schorzenie związane ze stopniowym uszkodzeniem chrząstki, które prowadzi do upośledzenia sprawności manualnej i ograniczenia ruchomości dłoni. Często dotyczy osób starszych, ale może rozwijać się również u młodszych pacjentów w wyniku nadmiernych obciążeń, urazów, predyspozycji genetycznych czy otyłości. Choroba wywołuje objawy, takie jak: ból (szczególnie podczas ruchu), sztywność, obrzęki oraz zniekształcenia stawów, a także trudności w wykonywaniu codziennych czynności (pisanie czy chwytanie przedmiotów). Leczenie zwyrodnienia stawów rąk obejmuje: farmakoterapię, fizjoterapię oraz, w niektórych przypadkach, zabiegi chirurgiczne. Dużą rolę w terapii odgrywają ponadto ćwiczenia rozciągające i wzmacniające mięśnie dłoni. 

Choroba zwyrodnieniowa stawów rąk – kogo dotyczy i jakie niesie konsekwencje? 

Choroba zwyrodnieniowa stawów rąk (ICD-10: M19.04), zwana również artrozą dłoni, to przewlekłe i postępujące schorzenie układu ruchu, które polega na stopniowym niszczeniu chrząstki stawowej. Chrząstka pełni funkcję amortyzującą w stawach – gdy ulega uszkodzeniu, kości zaczynają ocierać się o siebie, co powoduje ból, stany zapalne oraz ograniczenie ruchomości. W rezultacie sprawność i funkcjonowanie dłoni ulegają pogorszeniu. 

Choć zwyrodnienie stawów rąk jest zazwyczaj diagnozowane u osób starszych, może także rozwijać się u młodszych pacjentów w wyniku nadmiernych obciążeń, urazów czy predyspozycji genetycznych. 

W jakich stawach najczęściej rozwija się choroba?

• Staw czworoboczno-śródręczny kciuka (ryzartroza) – najczęstsza lokalizacja zwyrodnienia.
• Stawy międzypaliczkowe bliższe i dalsze – prowadzi do deformacji palców (powstawanie guzków Heberdena i Boucharda).
• Stawy nadgarstka, zwyrodnienie stawów nadgarstka – rzadsza postać choroby, ograniczająca ruchomość ręki.

Trzeba podkreślić, że postęp choroby może znacznie utrudniać wykonywanie codziennych czynności, zwłaszcza wymagających precyzyjnych ruchów (np. pisanie, zapinanie guzików, trzymanie przedmiotów).

Zwyrodnienie stawów rąk – do jakiego lekarza udać się po pomoc? 

W przypadku zwyrodnienia stawów rąk najlepiej udać się do reumatologa lub ortopedy (w zależności od stopnia zaawansowania choroby i objawów).

• Reumatolog – specjalizuje się w chorobach stawów, w tym zwyrodnieniach. Może zlecić badania (RTG, USG, badania laboratoryjne) i wdrożyć leczenie zachowawcze, np. leki przeciwzapalne, rehabilitację czy iniekcje dostawowe.
• Ortopeda – jeśli zwyrodnienie jest zaawansowane i powoduje silne ograniczenie ruchomości, może zaproponować zabiegi operacyjne, np. artroskopię, protezoplastykę lub artrodezę.

Dodatkowo warto skonsultować się z:

• fizjoterapeutą – pomoże dobrać ćwiczenia wzmacniające i poprawiające ruchomość;
• lekarzem rodzinnym – wystawi skierowanie do specjalisty i zaleci podstawowe leczenie przeciwbólowe. 

Zwyrodnienie stawów rąk – przyczyny

Choroba zwyrodnieniowa jest wynikiem różnych czynników, które wpływają na stopniową degenerację stawów rąk.

• Wiek – naturalne starzenie się organizmu osłabia chrząstkę stawową, która stopniowo traci swoje właściwości amortyzujące. W efekcie zwiększa się tarcie między kośćmi, co przyspiesza ich zużycie. Z tego powodu osoby po 50. r.ż. są szczególnie narażone na rozwój choroby.
• Obciążenia mechaniczne i mikrourazy – częste oraz powtarzające się ruchy (np. związane z pracą zawodową lub uprawianym sportem) mogą prowadzić do uszkodzenia chrząstki i struktur stawowych.
  • Prace manualne (pisanie, szycie, gra na instrumentach) oraz praca fizyczna często obciążają stawy dłoni.
  • Niektóre dyscypliny sportowe (tenis, siatkówka, wspinaczka) mogą zwiększać ryzyko przeciążeń i urazów stawów. 
  • Codzienne czynności wymagające siłowego chwytu, np. otwieranie słoików i przenoszenie ciężkich przedmiotów, mogą negatywnie wpływać na kondycję stawów dłoni.

• Predyspozycje genetyczne – jeśli w rodzinie występowały przypadki chorób zwyrodnieniowych stawów, ryzyko ich rozwoju może wzrosnąć. Czynniki genetyczne wpływają na budowę stawów, jakość chrząstki stawowej oraz zdolność organizmu do regeneracji tkanek, co sprawia, że niektóre osoby są bardziej podatne na rozwój zwyrodnień.
• Choroby współistniejące – niektóre schorzenia mogą przyspieszać procesy zwyrodnieniowe.
  • Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – przewlekły stan zapalny, który uszkadza stawy.
  • Dna moczanowa – w przebiegu choroby kryształy kwasu moczowego odkładają się w stawach, co powoduje ich uszkodzenie.
  • Chondrokalcynoza – stan chorobowy, w którym dochodzi do odkładania się złogów wapniowych w chrząstce stawowej. Złogi te, zwane także kryształami wapnia, gromadzą się w tkankach stawowych, prowadząc do zapalenia, bólu, obrzęku oraz ograniczenia ruchomości.
  • Nadczynność przytarczyc – wiąże się z zaburzeniami gospodarki wapniowej, które mogą osłabiać stawy.
  • Neuropatie (np. zespół cieśni nadgarstka) – mogą zaburzać funkcje nerwów i przyczyniać się do przeciążeń stawów.
  • Cukrzyca – powoduje przewlekłe stany zapalne, które mogą uszkadzać stawy.
• Nadwaga i otyłość – nadmierna masa ciała może prowadzić do przewlekłego stanu zapalnego w organizmie, który przyspiesza uszkodzenia chrząstki stawowej. Ponadto otyłość może sprzyjać występowaniu chorób współistniejących, takich jak cukrzyca czy dna moczanowa, które dodatkowo zwiększają ryzyko zwyrodnienia.

Zwyrodnienie stawów rąk – objawy

Jakie dolegliwości zgłaszają pacjenci w gabinecie lekarskim? 

• Ból w stawach – jeden z głównych objawów. Zazwyczaj nasila się podczas ruchu, ale może występować również w spoczynku. W zaawansowanej fazie choroby znacznie obniża komfort codziennego życia, utrudniając wykonywanie podstawowych czynności, takich jak: pisanie, chwytanie przedmiotów czy otwieranie drzwi.
• Sztywność stawów – szczególnie poranna, ustępująca po krótkim rozgrzaniu. Może nawracać po dłuższym okresie bezruchu. 
• Zniekształcenie – poszerzenie obrysu stawu w wyniku zmiany osi jego ustawienia i powstawania osteofitów (wyrośli kostnych).
• Zwężenie szpar stawowych dłoni – wskazuje na stopniową utratę chrząstki. W miarę jej zaniku powierzchnie stawowe zbliżają się do siebie, co ogranicza ruchomość, a także powoduje ból oraz sztywność. Zwężenie szpar jest często widoczne na zdjęciach rentgenowskich i świadczy o zaawansowaniu procesu zwyrodnieniowego. 
• Ograniczenie ruchomości – trudności w chwytaniu, podnoszeniu i utrzymywaniu przedmiotów, a także w wykonywaniu codziennych czynności, takich jak pisanie czy zapinanie guzików.
• Obrzęk – powstaje wskutek nagromadzenia płynu wysiękowego w okolicy zajętych stawów. 
• Wypukłości kostne (guzki osteoartrotyczne) – twarde i wyraźnie zarysowane wypukłości kostne, które pojawiają się na stawach palców oraz wpływają na wygląd ręki. Mogą powodować ból, sztywność stawów oraz ograniczenie ich ruchomości.
  • Guzki Heberdena – lokalizują się na stawach międzypaliczkowych dalszych (na końcowych stawach palców).
  • Guzki Boucharda – występują na stawach międzypaliczkowych bliższych (na środkowych stawach palców). 
• „Trzeszczenie” lub „strzelanie” w stawie – pojawia się podczas ruchów na skutek tarcia nierównych powierzchni stawowych. 

W przebiegu choroby można zaobserwować:

• okresy stabilizacji – nasilenie objawów jest stałe, występują głównie podczas ruchu;
• okresy zaostrzeń – dochodzi do zwiększenia bólu i sztywności stawów, a objawy pojawiać się również w stanie spoczynku oraz nocą.

Objawy zwyrodnienia stawów rąk mają tendencję do nasilania się z upływem czasu i mogą prowadzić do znacznego obniżenia jakości życia, dlatego istotne jest wczesne zdiagnozowanie choroby i podjęcie odpowiednich działań terapeutycznych. Skuteczne leczenie pozwala zahamować postęp choroby oraz złagodzić dolegliwości, poprawiając funkcjonowanie dłoni.

Zwyrodnienie stawów dłoni – jakie badania potwierdzą diagnozę? 

Diagnoza zwyrodnienia stawów dłoni opiera się przede wszystkim na konsultacji z lekarzem, który przeprowadza szczegółowy wywiad oraz badanie fizykalne, w tym badanie palpacyjne. 

Najczęściej wykorzystywanym badaniem obrazowym jest RTG umożliwiające ocenę stopnia zużycia chrząstki, zwężenia szpar stawowych oraz obecności osteofitów. W niektórych przypadkach, gdy potrzebna jest dokładniejsza ocena struktur miękkich, stosuje się również badania ultrasonograficzne czy rezonans magnetyczny (MRI). 

Dodatkowo badania laboratoryjne mogą pomóc w wykluczeniu innych schorzeń, np. reumatoidalnego zapalenia stawów.

Wywiad lekarski

 Lekarz zbiera szczegółowy wywiad, pytając pacjenta o:

• dolegliwości – ból, sztywność stawu, ograniczenie ruchomości – oraz ich nasilenie, a także czas występowania;
• historię urazów – przeciążeń czy długotrwałych obciążeń mechanicznych dłoni;
• predyspozycje rodzinne oraz współistniejące schorzenia – np. reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca, dna moczanowa. 

Badanie fizykalne (palpacyjne)

Podczas badania palpacyjnego lekarz ocenia:

• obrzęki, zniekształcenia stawów i obecność wyrośli kostnych (osteofitów);
• sztywność stawów, zwłaszcza poranną, która może ustępować po krótkiej rozgrzewce;
• zakres ruchomości stawów dłoni.

Badania obrazowe

 Badania obrazowe umożliwiają specjaliście dokładne przyjrzenie się kondycji stawów. 

• RTG (rentgen) – podstawowe badanie, które pozwala wykryć zwężenie szpar stawowych, osteofity oraz zmiany w obrębie kości, a także ocenić ogólny stopień zwyrodnienia.
• Ultrasonografia (USG) – służy do wykrywania nieprawidłowości w tkankach miękkich, płynu wysiękowego oraz wczesnych zmian zwyrodnieniowych, które nie są widoczne w RTG.
• Rezonans magnetyczny (MRI) – stosowany w bardziej złożonych przypadkach, gdy potrzebna jest szczegółowa analiza struktur stawowych, chrząstki oraz otaczających tkanek.

Badania laboratoryjne

Nie są to badania kluczowe w diagnozowaniu choroby zwyrodnieniowej stawów rąk, jednak lekarz może na nie skierować w celu:

• wykluczenia innych schorzeń, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów czy dna moczanowa (np. czynnik reumatoidalny (RF) lub badanie stężenia kwasu moczowego we krwi). 
• oceny stanu zapalnego w organizmie (np. oznaczenie poziomu C-reaktywnego białka). 

Zwyrodnienie stawów palców dłoni – leczenie

W terapii stosuje się różnorodne metody, które mają na celu złagodzenie bólu, poprawę funkcji stawów oraz spowolnienie postępu choroby. Leczenie zwyrodnienia to proces kompleksowy, który wymaga indywidualnego podejścia. Współpraca z odpowiednimi specjalistami, takimi jak reumatolog, ortopeda czy fizjoterapeuta, jest niezbędna, aby terapia przynosiła oczekiwane efekty.

Leki na zwyrodnienie stawów rąk

W leczeniu zwyrodnienia stawów rąk stosuje się różne grupy leków – w zależności od nasilenia objawów oraz indywidualnych potrzeb pacjenta. 

• Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ, np. ibuprofen, diklofenak) – często stosowane jako leki pierwszego rzutu w terapii zwyrodnienia stawów rąk. Ich głównym celem jest złagodzenie bólu i zmniejszenie stanu zapalnego. Mogą być podawane doustnie, domięśniowo lub stosowane miejscowo w postaci maści.
• Opioidy – są włączane do leczenia, kiedy ból jest bardzo silny, a działanie NLPZ okazuje się niewystarczające. Trzeba jednak pamiętać, że ze względu na ryzyko uzależnienia i poważne skutki uboczne stosuje się je z dużą ostrożnością oraz pod ścisłym nadzorem medycznym.
• Leki modyfikujące przebieg choroby (DMARDs) – choć są wykorzystywane przeważnie do leczenia chorób zapalnych (np. reumatoidalnego zapalenia stawów, RZS), mogą być stosowane również w niektórych przypadkach zwyrodnień, gdy podejrzewa się obecność stanu zapalnego, który może prowadzić do postępującego uszkodzenia stawów.

Zwyrodnienie stawów rąk – ćwiczenia (fizjoterapia)

Fizjoterapia jest kluczowa w leczeniu zwyrodnienia stawów palców. Obejmuje ćwiczenia mające na celu poprawę ruchomości stawów, zwiększenie ich elastyczności oraz wzmocnienie mięśni wokół stawów, co wspomaga ich stabilność i funkcjonowanie.

• Ćwiczenia wzmacniające stawy rąk 
  • Ściskanie piłeczki – ściskaj ją mocno w dłoni przez kilka sekund, a następnie rozluźnij. Powtórz ćwiczenie 10–15 razy lewą oraz prawą dłonią.
  • Rozciąganie gumy oporowej – chwyć gumę oporową obiema rękami, a następnie stopniowo ją rozciągaj, rozkładając palce. Powtórz 10–15 razy.
  • Ćwiczenie z rękoma na stole – połóż ręce na stole, dłońmi do dołu, i delikatnie naciskaj w kierunku stołu, aby wzmocnić mięśnie rąk.
• Ćwiczenia rozciągające stawy rąk 
  • Rozciąganie palców – ustaw rękę na stole, a następnie powoli wyciągnij każdy palec w kierunku prostym, trzymając przez kilka sekund w każdej pozycji.
  • Stretching nadgarstka – wydłuż rękę z dłonią skierowaną ku dołowi, a drugą ręką delikatnie naciągnij palce w kierunku nadgarstka, utrzymując napięcie przez 15–30 sekund.
  • Zaciskanie i rozluźnianie dłoni – zaciśnij dłonie w pięści, a następnie powoli rozluźnij palce, rozciągając je maksymalnie. Powtórz ćwiczenie kilka razy.

Przed rozpoczęciem aktywności fizycznej warto skonsultować się z lekarzem lub fizjoterapeutą – specjalista dobierze ćwiczenia adekwatne do potrzeb oraz stanu zdrowia. 

Zabiegi na stawy dłoni (fizykoterapia)

Fizjoterapeuci stosują różnorodne techniki w celu złagodzenia dolegliwości związanych ze zwyrodnieniem stawów dłoni. Zabiegi fizykoterapeutyczne pomagają zredukować ból, poprawiają zakres ruchu oraz przyspieszają regenerację tkanek.

• Masaż – rozluźnia mięśnie, zmniejsza napięcie i poprawia krążenie, co sprzyja regeneracji tkanek oraz redukcji bólu. 
• Elektroterapia – wykorzystuje prądy elektryczne do stymulacji mięśni i tkanek. Zmniejsza ból, przyspiesza proces gojenia oraz poprawia funkcje stawów.
• Ultradźwięki – fale ultradźwiękowe działają przeciwbólowo, przeciwzapalnie, a także wspierają proces regeneracji tkanek. Co więcej, poprawiają przepływ krwi w obrębie stawów oraz zmniejszają ich sztywność. 
• Laseroterapia – promieniowanie laserowe przyspiesza procesy naprawcze w uszkodzonych tkankach, zmniejsza stany zapalne oraz łagodzić ból.
• Krioterapia – wykorzystuje zimno w celu zmniejszenia stanu zapalnego, obrzęku oraz bólu w stawach.

Opisane wyżej zabiegi, w połączeniu z ćwiczeniami rehabilitacyjnymi, mogą znacząco poprawić kondycję stawów dłoni. 

Zwyrodnienie palców rąk – ortezy i stabilizatory

W leczeniu zwyrodnienia palców rąk wykorzystuje się także ortezy i stabilizatory, które łagodzą dolegliwości i poprawiają funkcjonowanie ręki (sprawność manualną).

• Ortezy – stabilizują stawy palców, zmniejszając ból i zapobiegając dalszemu uszkodzeniu chrząstki. Stosowane najczęściej w przypadku stanów zapalnych oraz w sytuacji postępującej degeneracji stawów.
• Stabilizatory – bardziej elastyczne, zapewniają wsparcie przy zachowanej ruchomości, co pomaga utrzymać funkcjonalność palców. Wykorzystywane w początkowych stadiach choroby. 

Korzyści ze stosowania ortez i stabilizatorów: ochrona stawów przed przeciążeniem, zmniejszenie bólu i obrzęków, ułatwienie codziennych czynności (np. chwytanie przedmiotów), zapobieganie dalszym uszkodzeniom stawów.

Ortezy i stabilizatory są dostępne w różnych wersjach – od całkowicie sztywnych po bardziej elastyczne, dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Zabiegi chirurgiczne – artrodeza i protezoplastyka 

Artrodeza i protezoplastyka to chirurgiczne metody leczenia stawów dotkniętych zaawansowanym zwyrodnieniem.

• Artrodeza – zabieg polegający na usunięciu chrząstki i trwałym zespoleniu kości, co prowadzi do całkowitego unieruchomienia stawu. Stosuje się go w przypadkach silnego bólu, gdy inne metody leczenia zawodzą.
• Protezoplastyka stawu (endoproteza) – zabieg chirurgiczny polegający na zastąpieniu uszkodzonego stawu sztucznym implantem. Jego głównym celem jest przywrócenie funkcji stawu oraz redukcja bólu, zwłaszcza w przypadkach zaawansowanego uszkodzenia, gdy inne metody leczenia nie przynoszą efektów.

Zwyrodnienie stawów rąk – dieta

Odpowiednia dieta wpływa pozytywnie na kondycję stawów, dostarczając składników odżywczych niezbędnych do regeneracji chrząstki i redukcji stanów zapalnych. 

Co powinien uwzględniać jadłospis? 

• Kwasy tłuszczowe omega-3 – znajdujące się w tłustych rybach (np. łosoś, makrela), nasionach chia i siemieniu lnianym. Mają działanie przeciwzapalne, które może pomóc w redukcji stanów zapalnych w stawach. 
• Witamina D – wspiera zdrowie stawów i kości. Źródłem witaminy D są tłuste ryby, jajka oraz produkty wzbogacone, takie jak mleko. 
• Witamina C – ma działanie antyoksydacyjne i wspomaga produkcję kolagenu, który jest istotny dla zdrowia chrząstki stawowej. Źródła witaminy C to: owoce cytrusowe, papryka, truskawki i brokuły.
• Antyoksydanty – produkty bogate w antyoksydanty (np. jagody, orzechy, zielona herbata) pomagają w walce z wolnymi rodnikami, które mogą uszkadzać komórki stawowe.
• Kolagen – odgrywa istotną rolę w utrzymaniu zdrowia skóry, stawów, ścięgien i kości. Jego źródłem będzie np. bulion gotowany na kości lub żelatyna. 
• Kurkumina – substancja zawarta w kurkumie, która ma działanie przeciwzapalne i może pomóc w łagodzeniu bólu stawów.

Ponadto warto pamiętać, że nadmiar tłuszczów trans (fast food, ciastka, chipsy, margaryny) i cukrów w diecie prowadzi do zaostrzenia stanów zapalnych w organizmie, co z kolei może nasilać objawy zwyrodnienia stawów. 

Choroba zwyrodnieniowa stawów rąk – co można robić, a czego unikać? 

W przypadku choroby zwyrodnieniowej stawów rąk odpowiednia profilaktyka ma istotne znaczenie w zarządzaniu objawami i spowolnieniu postępu choroby.

Co należy robić?

• Regularnie wykonywać łagodne ćwiczenia, takie jak stretching i wzmacnianie mięśni, które pomagają w utrzymaniu zakresu ruchu oraz poprawie elastyczności stawów.
• Stosować odpowiednią dietę bogatą w składniki, które przyspieszają regenerację tkanek (kwasy tłuszczowe omega-3, witaminy D i C)
• Korzystać z ortez lub stabilizatorów w celu odciążenia stawów i poprawy ich funkcji.

Czego unikać?

• Noszenia ciężkich przedmiotów oraz wykonywania powtarzających się, obciążających czynności, które mogą pogarszać kondycję stawów.
• Długotrwałego przebywania w niskiej temperaturze prowadzącego do zaostrzenia objawów, sztywności stawów oraz skurczów mięśni. 

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące choroby zwyrodnieniowej (zwyrodnienia) stawów rąk.