Gonartroza kolana (zwyrodnienie stawu kolanowego) – co to jest, objawy, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Gonartroza to postępująca choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego, która prowadzi do degeneracji chrząstki stawowej, a w zaawansowanych stadiach także do zmian w strukturze kości i innych elementach stawu.
• Wśród przyczyn rozwoju artrozy kolana należy wymienić m.in.: mikrourazy oraz urazy mechaniczne, nadwagę i otyłość, nadmierne obciążenie stawów, wrodzone wady anatomiczne, a także predyspozycje genetyczne. 
• Pacjenci najczęściej zgłaszają objawy, takie jak: ból kolana (początkowo podczas ruchu, później także w spoczynku), sztywność stawu, ograniczona ruchomość, obrzęki i problemy z chodzeniem. 
• Leczenie zachowawcze (fizjoterapia, leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, iniekcje dostawowe) ma na celu spowolnienie postępu gonartrozy oraz złagodzenie jej objawów.
• W zaawansowanych przypadkach, gdy metody zachowawcze zawodzą, przeprowadza się artroskopię lub endoprotezoplastykę (wszczepienie protezy stawu kolanowego).

Gonartroza (zwyrodnienie stawu kolanowego) to choroba, która prowadzi do stopniowego uszkadzania i zużywania chrząstki stawowej, tzw. degeneracji. Objawy obejmują m.in.: ból (najpierw podczas ruchu, później także w spoczynku), sztywność, obrzęki oraz ograniczenie ruchomości. W leczeniu gonartrozy początkowo stosuje się metody zachowawcze (fizjoterapia, leki przeciwbólowe, iniekcje dostawowe), natomiast w zaawansowanych przypadkach konieczna może okazać się operacja, np. endoprotezoplastyka (wszczepienie sztucznego stawu).

Gonartroza kolana – co to jest?

Gonartroza (ICD-10: M17) to postępująca choroba zwyrodnieniowa kolana związana z degeneracją chrząstki – procesem, który prowadzi do stopniowego pogorszenia funkcji stawu, czego efektem są objawy, takie jak: ból, sztywność oraz ograniczenie ruchomości. Wraz z postępem choroby dolegliwości nasilają się, a w zaawansowanych stadiach może dojść do całkowitego zaniku chrząstki, deformacji stawu oraz znacznego ograniczenia sprawności ruchowej.

Termin degeneracja oznacza stopniowe uszkadzanie i zużywanie chrząstki stawowej, która w fizjologicznych warunkach pełni funkcję „amortyzatora”, zmniejszając tarcie między kośćmi w stawie kolanowym. Dzięki swojej gładkiej i elastycznej strukturze umożliwia płynne ruchy, chroniąc kości przed ścieraniem oraz nadmiernym obciążeniem. 

W początkowym stadium gonartrozy, po dłuższym braku aktywności, występuje tzw. ból startowy, który zmniejsza się i ustępuje w trakcie ruchu. To charakterystyczny objaw wynikający z początkowych zmian zwyrodnieniowych chrząstki. 

Wraz z postępem choroby dolegliwości stają się uciążliwe i przewlekłe, a ból jest odczuwany przez pacjenta nawet w spoczynku. W zaawansowanych stadiach degeneracja chrząstki prowadzi do znacznego ograniczenia ruchomości stawu, co powoduje trudności w wykonywaniu codziennych czynności (ubieranie się, wiązanie butów czy zmiana pozycji podczas snu).

Pierwotna obustronna gonartroza

To postępujące zwyrodnienie obu stawów kolanowych, które rozwija się bez jednoznacznie określonej przyczyny. Najczęściej występuje u osób starszych i jest związane z naturalnym procesem starzenia się organizmu oraz predyspozycjami genetycznymi.

• Dotyczy obu kolan – co odróżnia ją od gonartrozy wtórnej, która często jest wynikiem urazu jednego stawu.
• Brak wyraźnej przyczyny – nie jest związana z wcześniejszymi urazami czy konkretnymi schorzeniami.
• Stopniowa degradacja chrząstki stawowej – prowadzi do bólu, sztywności i ograniczenia ruchomości.
• Czynniki ryzyka – wiek, predyspozycje genetyczne, nadwaga i długotrwałe przeciążenia stawu.

Z czasem choroba może prowadzić do znacznego pogorszenia sprawności ruchowej i konieczności leczenia zachowawczego lub operacyjnego, np. endoprotezoplastyki kolana.

Wtórna gonartroza

To zwyrodnienie stawu kolanowego, które rozwija się w wyniku określonych czynników zewnętrznych lub chorób. W przeciwieństwie do gonartrozy pierwotnej jej przyczyna jest znana i często wynika z urazów, przeciążeń lub innych patologii stawu kolanowego.

• Może dotyczyć jednego lub obu kolan – w zależności od przyczyny.
• Rozwija się w wyniku wcześniejszych urazów lub schorzeń – takich jak zerwanie więzadeł, uszkodzenie łąkotek, złamania w obrębie stawu kolanowego.
• Może być efektem wad anatomicznych – np. koślawości lub szpotawości kolan, które powodują nierównomierne obciążenie stawu.
• Przyspieszone zużycie chrząstki – spowodowane np. nadmiernym przeciążeniem wynikającym z otyłości, intensywnej aktywności sportowej lub pracy fizycznej.
• Może być następstwem chorób ogólnoustrojowych – takich jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), dna moczanowa, cukrzyca czy choroby metaboliczne. 

Gonartroza stawu kolanowego – przyczyny 

Zwyrodnienie stawu kolanowego często jest efektem naturalnych procesów starzenia się organizmu, które prowadzą do stopniowej degradacji chrząstki stawowej. Wraz z wiekiem zdolność organizmu do regeneracji mikrourazów maleje, co zwiększa ryzyko rozwoju gonartrozy. Jakie są inne czynniki ryzyka rozwoju choroby?

• Uwarunkowania genetyczne – mogą predysponować nawet młodsze osoby do wcześniejszego wystąpienia zmian zwyrodnieniowych.
• Nadmierne obciążenie kolan – związane z nadwagą lub otyłością, pracą fizyczną, a także intensywną aktywnością sportową.
• Nieprawidłowa postawa ciała (koślawe lub szpotawe kolana) – powodują nierównomierne obciążenie stawu.
• Urazy stawu kolanowego – zerwanie łąkotki, uszkodzenia więzadeł lub złamania w okolicy stawu mogą prowadzić do gonartrozy wtórnej.
• Praca fizyczna obciążająca kolana – długotrwałe klęczenie, częste schylanie się, dźwiganie ciężarów.
• Sporty wysokiego ryzyka – piłka nożna, bieganie długodystansowe, narciarstwo zwiększają ryzyko przeciążeń i urazów stawów.

Warto dodać, że genetyczna predyspozycja do rozwoju choroby nie oznacza, że objawy muszą się pojawić. Wiele osób z uwarunkowaniami genetycznymi nigdy nie doświadcza dolegliwości, zwłaszcza jeśli prowadzi zdrowy tryb życia, dba o prawidłową masę ciała, unika przeciążeń stawów i regularnie uprawia aktywność fizyczną.

Zwyrodnienie stawu kolanowego – objawy

W początkowej fazie gonartrozy ból i dyskomfort pojawiają się głównie podczas ruchu, szczególnie przy obciążeniu stawu – np. podczas chodzenia, wchodzenia i schodzenia po schodach, kucania czy klękania.

W zaawansowanych stadiach dolegliwości występują także w spoczynku, co znacząco ogranicza codzienne funkcjonowanie. Wykonywanie prostych czynności, takich jak np. wstawanie z krzesła czy wiązanie butów, sprawia trudności i powoduje ból.

Degeneracja prowadzi w końcu do całkowitego zniszczenia chrząstki, co powoduje bezpośrednie tarcie kości o siebie. Pacjenci doświadczają wówczas znacznych ograniczeń ruchowych oraz silnego, przewlekłego bólu, który nie jest zależny od aktywności fizycznej i może utrzymywać się nawet podczas odpoczynku.

• Ból kolana – najczęstszy objaw choroby, który początkowo pojawia się podczas ruchu, a w późniejszych stadiach także w spoczynku. Może nasilać się po dłuższym obciążeniu stawu lub w trakcie zmian pogody.
• Nagły ból kolana bez urazu – może pojawić się w wyniku przeciążenia stawu lub zaostrzenia procesu zapalnego. Ból może wystąpić niespodziewanie, nawet podczas odpoczynku.
• Ból kolana przy wchodzeniu po schodach – wspomniana czynność wymaga intensywnej pracy mięśni i stawu, co obciąża chrząstkę kolanową. Osoby z gonartrozą często odczuwają nasilony ból przy każdym kroku w górę.
• Ból kolana podczas schodzenia po schodach – często bardziej dokuczliwy niż przy wchodzeniu, ponieważ kolano musi amortyzować ciężar ciała. Zużyta chrząstka i osłabione struktury stawu powodują ból oraz uczucie niestabilności.
• Dyskomfort w kolanie – może objawiać się jako uczucie ciężkości, napięcia lub „tarcia” w stawie. W początkowym stadium choroby pacjenci opisują to jako lekkie utrudnienie w poruszaniu się, które stopniowo się nasila.
• Sztywność stawu – występuje szczególnie po okresie bezruchu, np. po nocnym odpoczynku lub długim czasie spędzonym w pozycji siedzącej. Pacjenci odczuwają wtedy chwilowy ból oraz ograniczoną ruchomość, które ustępują po kilku minutach ruchu. Wraz z postępem choroby sztywność może się wydłużać i nasilać, co prowadzi do trudności w wykonywaniu codziennych czynności (wstawanie z łóżka, chodzenie czy schodzenie po schodach).
• Obrzęk i stan zapalny – może pojawiać się okresowo, zwłaszcza po przeciążeniu stawu. Obrzęk wynika z nagromadzenia płynu w stawie i towarzyszy mu uczucie ciepła oraz bolesność przy dotyku.
• Ograniczona ruchomość stawu kolanowego – degeneracja chrząstki prowadzi do zmniejszenia zakresu ruchu w kolanie. Pacjent może odczuwać trudności w pełnym wyprostowaniu lub zgięciu nogi, co wpływa na komfort poruszania się.
• Trudności w prostowaniu i zginaniu nogi – choroba powoduje sztywność i ból, które utrudniają płynne ruchy stawu. W bardziej zaawansowanych przypadkach zgięcie kolana staje się bolesne lub niemożliwe.
• Zniekształcenie kolana – wyniku postępujących zmian zwyrodnieniowych dochodzi do deformacji stawu. Może to prowadzić do widocznych zmian w kształcie kolana oraz problemów ze stabilnością kończyny.

Choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych – przebieg 

Gonartroza u niektórych pacjentów rozwija się niemal bezobjawowo, podczas gdy u innych powoduje silny ból i znaczne ograniczenia ruchowe. Dla choroby charakterystyczne są także okresowe wahania nasilenia objawów.

Ocena zaawansowania gonartrozy nie może opierać się wyłącznie na dolegliwościach bólowych zgłaszanych przez pacjenta, ponieważ ich intensywność nie zawsze odpowiada rzeczywistemu stopniowi uszkodzenia stawu. Do pełnej diagnozy konieczne są badania obrazowe – RTG czy rezonans magnetyczny – które pozwalają ocenić stopień degradacji chrząstki i struktur stawowych.

Artroza kolana – badania i diagnoza 

Wywiad medyczny jest istotnym elementem w diagnozowaniu gonartrozy – umożliwia lekarzowi zapoznanie się z historią schorzeń pacjenta, a także zidentyfikowanie czynników ryzyka oraz możliwych przyczyny dolegliwości (np. wcześniejsze urazy, przebyte choroby stawów czy obciążenia genetyczne). Dzięki temu specjalista może wykluczyć inne problemy zdrowotne o podobnych objawach i skierować pacjenta na odpowiednie badania diagnostyczne.

Następny etap to badania obrazowe, które odgrywają bardzo ważną rolę w potwierdzeniu rozpoznania. RTG (rentgen) jest podstawowym narzędziem diagnostycznym pozwalającym na ocenę stopnia zużycia chrząstki. Zmniejszenie przestrzeni stawowej oraz obecność osteofitów (wyrośli kostnych) mogą świadczyć o zaawansowanej gonartrozie.

W przypadku wątpliwości lub konieczności dokładniejszej oceny struktur stawu lekarz może zlecić rezonans magnetyczny (MRI). Badanie to jest szczególnie przydatne w wykrywaniu wczesnych zmian zwyrodnieniowych oraz uszkodzeń tkanek miękkich, takich jak więzadła czy łąkotki.

Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego – skala Kellgrena-Lawrence’a

Skala Kellgrena-Lawrence’a (KL) to powszechnie stosowany system klasyfikacji zaawansowania gonartrozy na podstawie badań radiologicznych. Ocena odbywa się poprzez analizę zdjęć rentgenowskich i polega na określeniu stopnia zmian zwyrodnieniowych w stawie kolanowym.

• Stopień 0 – brak zmian zwyrodnieniowych (prawidłowy staw).
• Stopień 1 – minimalne zmiany, możliwe drobne osteofity, brak wyraźnych objawów klinicznych.
• Stopień 2 – łagodne zmiany zwyrodnieniowe, zwężenie szpary stawowej, wyraźniejsze osteofity, początkowe dolegliwości bólowe.
• Stopień 3 – umiarkowane zmiany zwyrodnieniowe, znaczne zwężenie szpary stawowej, liczne osteofity, pogorszenie funkcji stawu i nasilenie bólu.
• Stopień 4 – zaawansowana gonartroza, znaczna deformacja stawu, całkowite zwężenie szpary stawowej, duże osteofity, przewlekły ból i ograniczona ruchomość.

Im wyższy stopień w skali Kellgrena-Lawrence’a, tym większe ryzyko znacznego ograniczenia sprawności pacjenta. Ocena radiologiczna jest kluczowym elementem diagnostyki i pomaga w wyborze odpowiedniego leczenia.

Jak leczyć zwyrodnienie kolan?

Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego obejmuje zarówno metody zachowawcze (niefarmakologiczne i farmakologiczne), jak i interwencje chirurgiczne (w bardziej zaawansowanych przypadkach). 

O wyborze terapii decyduje ortopeda na podstawie czynników, takich jak: stopień zaawansowania choroby, wiek i ogólny stan zdrowia pacjenta oraz jego oczekiwania co do efektów leczenia. 

Zwyrodnienie kolana – leczenie zachowawcze niefarmakologiczne 

Leczenie zachowawcze niefarmakologiczne koncentruje się przede wszystkim na zmniejszeniu obciążenia stawu, co pomaga spowolnić postęp choroby i złagodzić dolegliwości bólowe.

• Unikanie nadmiernego wysiłku – pacjenci powinni ograniczyć aktywności, które niosą ryzyko urazów i nadmiernego obciążenia kolan (np. bieganie po twardej nawierzchni, długotrwałe stanie, noszenie ciężkich przedmiotów).
• Kontrola masy ciała – leczenie nadwagi lub otyłości znacznie zmniejsza nacisk na staw kolanowy, co spowalnia degenerację chrząstki.
• Fizjoterapia i ćwiczenia wzmacniające – odpowiednio dobrane ćwiczenia pomagają utrzymać siłę mięśniową, poprawiają stabilizację stawu i zwiększają jego ruchomość.
• Unikanie czynników przyspieszających degenerację – m.in. siedzącego trybu życia, a także długotrwałego klęczenia czy kucania, które mogą dodatkowo obciążać stawy.

Ból stawów kolanowych – leki 

Farmakoterapia jest jedną z podstawowych metod leczenia gonartrozy. 

• Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (m.in. NLPZ, niesteroidowe leki przeciwzapalne: ibuprofen, naproksen czy diklofenak) – ich zadaniem jest łagodzenie bólu oraz zmniejszenie stanu zapalnego w obrębie stawu kolanowego.
• Iniekcje dostawowe – w przypadku silniejszych dolegliwości lekarz może zalecić zastrzyki do stawu kolanowego zawierające kortykosteroidy (działające przeciwzapalnie), kwas hialuronowy (poprawiający ruchomość stawu) lub osocze bogatopłytkowe (PRP) wspierające regenerację tkanek.
• Suplementy diety – np. siarczan chondroityny, glukozamina i inne substancje zawierające siarkę, które mogą wspomagać odbudowę chrząstki stawowej.

Należy pamiętać, że leki i suplementy mogą pomóc w spowolnieniu postępu choroby, ale nie eliminują jej przyczyny, dlatego powinny być stosowane równolegle z innymi metodami, np. rehabilitacją. 

Gonartroza – operacja

W zaawansowanych stadiach gonartrozy, gdy metody leczenia zachowawczego nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, konieczna może być interwencja chirurgiczna. 

• Artroskopia stawu kolanowego to małoinwazyjny zabieg, który polega na wyrównaniu powierzchni stawowych i stymulacji chrząstki do regeneracji, co może przynieść ulgę pacjentom we wczesnych stadiach choroby. Po artroskopii stawu kolanowego powrót do codziennych aktywności trwa zwykle kilka tygodni. Zaleca się unikanie nadmiernego obciążania stawu, stosowanie zimnych okładów oraz rozpoczęcie ćwiczeń rehabilitacyjnych zgodnie z zaleceniami fizjoterapeuty. 
• W przypadku znacznych zmian zwyrodnieniowych skutecznym rozwiązaniem jest z kolei endoprotezoplastyka kolana, czyli całkowita wymiana stawu na sztuczny implant. Zabieg ten eliminuje ból, zwiększa zakres ruchu i znacząco podnosi jakość życia pacjenta, natomiast wiąże się z dłuższą rekonwalescencją – powrót do pełnej sprawności może potrwać nawet kilka miesięcy. Ważne jest stopniowe obciążanie nogi, regularne ćwiczenia wzmacniające i mobilizujące oraz unikanie gwałtownych ruchów. Nie bez znaczenia pozostaje kontrola masy ciała oraz umiarkowana aktywność fizyczna, która nie obciąża stawu (np. pływanie czy nordic walking). 

Najnowsze metody leczenia zwyrodnienia stawu kolanowego

W leczeniu zwyrodnienia stawu kolanowego (gonartrozy) wprowadzono szereg nowoczesnych metod, które mają na celu złagodzenie objawów, spowolnienie postępu choroby oraz poprawę funkcji stawu.

• Terapia komórkami macierzystymi – polega na pobraniu ich z tkanki tłuszczowej pacjenta i podaniu (wstrzyknięciu) do chorego stawu. Komórki macierzyste wykazują zdolność do regeneracji uszkodzonych tkanek oraz działają przeciwzapalnie, co może prowadzić do zmniejszenia bólu i poprawy funkcji stawu. Badania wskazują, że opisywana metoda może być skuteczna w łagodzeniu objawów gonartrozy, choć jej długoterminowa skuteczność nadal pozostaje przedmiotem dyskusji.
• Osocze bogatopłytkowe (PRP) – polega na pobraniu krwi od pacjenta, odwirowaniu jej w celu uzyskania osocza, a następnie wstrzyknięciu go do chorego stawu. Płytki krwi zawierają czynniki wzrostu, które stymulują procesy regeneracyjne. Ponadto działają przeciwzapalnie, co może prowadzić do zmniejszenia bólu i poprawy ruchomości stawu. 
• „Płynna endoproteza” (wiskoproteza) – nowoczesna metoda leczenia choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego polegająca na dostawowym podaniu preparatów zawierających kwas hialuronowy. Substancja ta jest naturalnym składnikiem mazi stawowej, a jej podanie zmniejsza tarcie oraz poprawia amortyzację stawu. Główne efekty terapii wiskoprotezą to: redukcja bólu i stanu zapalnego, poprawa ruchomości stawu oraz spowolnienie procesów zwyrodnieniowych. Zabieg jest małoinwazyjny i może przynieść długotrwałą ulgę – efekty utrzymują się od kilku miesięcy do nawet roku w zależności od stopnia zaawansowania choroby i indywidualnej odpowiedzi organizmu. Wiskoproteza jest często stosowana jako alternatywa dla leczenia farmakologicznego lub w ramach terapii wspomagającej przed ewentualną operacją.
• Osteotomia korekcyjna – zabieg chirurgiczny polegający na przecięciu i odpowiednim ustawieniu kości w celu korekcji osi kończyny. Ma to na celu równomierne rozłożenie obciążeń w stawie kolanowym, co może spowolnić postęp zmian zwyrodnieniowych i zmniejszyć dolegliwości bólowe.
• Zaawansowane endoprotezy – w przypadkach zaawansowanej gonartrozy stosuje się nowoczesne endoprotezy stawu kolanowego o wysokiej trwałości i niskiej ścieralności, które umożliwiają przywrócenie funkcji stawu i znaczną poprawę jakości życia pacjenta.

Zwyrodnienie kolan – rehabilitacja

Rehabilitacja zmniejsza ból poprzez poprawę krążenia i redukcję napięcia mięśniowego oraz poprawia funkcję stawu, zwiększając jego zakres ruchu oraz stabilność. Dodatkowo spowalnia postęp choroby, wzmacniając mięśnie, co odciąża staw i chroni chrząstkę przed dalszą degeneracją.

Rehabilitacja obejmuje zarówno zabiegi fizykoterapeutyczne, jak i ćwiczenia wzmacniające, rozciągające oraz poprawiające ruchomość, które pacjenci mogą wykonywać samodzielnie w domu po wcześniejszej konsultacji ze specjalistą. 

Zabiegi na gonartrozę

Metody zabiegowe opisane poniżej mogą przynieść ulgę w dolegliwościach bólowych, jednak nie zatrzymują postępu choroby, dlatego często stosuje się je jako uzupełnienie leczenia zachowawczego lub pooperacyjnego.

• Schładzanie ciekłym azotem (krioterapia) – działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie, zmniejsza obrzęki.
• Terapia laserowa – wspomaga regenerację tkanek i poprawia mikrokrążenie w stawie.
• Pole magnetyczne – zmniejsza stan zapalny, poprawia ukrwienie i wspiera regenerację chrząstki stawowej.

Ćwiczenia na zwyrodnienie kolan

Dobór odpowiednich ćwiczeń powinien uwzględniać stopień zaawansowania choroby, ogólną kondycję fizyczną oraz indywidualne potrzeby pacjenta. Najlepiej skonsultować się z lekarzem ortopedą lub fizjoterapeutą – specjaliści pomogą dobrać aktywność dostosowaną do konkretnego przypadku. 

Ćwiczenia wymienione poniżej wzmacniają mięśnie i poprawiają stabilność kolana, odciążając staw. Co więcej, pomagają utrzymać sprawność ruchową i zmniejszyć dolegliwości bólowe. 

• Unoszenie nóg w pozycji leżącej – wzmacnia mięśnie czworogłowe uda.
• Zgięcia nóg w leżeniu – poprawiają zakres ruchu w kolanie.
• Ćwiczenia w siedzeniu – prostowanie nogi na krześle zwiększa stabilność stawu.
• Rozciąganie ścięgien podkolanowych – zmniejsza napięcie wokół kolana.
• Spacer w miejscu – stymuluje krążenie i poprawia ruchomość stawu.

Zwyrodnienie stawu kolanowego – leczenie domowe

Domowe metody mogą wspierać leczenie zwyrodnienia stawu kolanowego, jednak nie zastąpią terapii medycznej. 

• Okłady z liści kapusty – mogą działać przeciwzapalnie i zmniejszać obrzęk.
• Kąpiele z dodatkiem siarczanu magnezu („gorzka sól”) – pomagają rozluźnić mięśnie oraz łagodzą ból.
• Żywokost – stosowany w formie żelu lub okładów, wspiera regenerację tkanek.
• Dieta (kurkuma, ciemna czekolada, echinacea) – mogą zmniejszać stan zapalny i wspierać zdrowie stawów. 

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące gonartrozy kolana (zwyrodnienia stawu kolanowego).