Najważniejsze informacje:

• Artretyzm to ogólne określenie dla różnych chorób zapalnych stawów, które prowadzą do bólu, obrzęku, sztywności oraz ograniczenia ruchomości. Najczęściej są to schorzenia przewlekłe (np. reumatoidalne zapalenie stawów czy dna moczanowa). 
• Przyczyny artretyzmu są różnorodne – obejmują czynniki autoimmunologiczne, genetyczne, zakaźne oraz mechaniczne. Choroba może być także związana z otyłością, urazami, przewlekłym przeciążeniem stawów oraz stylem życia.
• Do najczęstszych objawów artretyzmu należą: ból i sztywność stawów (szczególnie po przebudzeniu), a także obrzęki, zaczerwienienie skóry oraz trudności z poruszaniem. U części chorych mogą występować również objawy ogólne, np. zmęczenie i stan podgorączkowy.
• Leczenie artretyzmu opiera się na farmakoterapii, fizjoterapii oraz zmianie stylu życia. Stosuje się leki przeciwzapalne, przeciwbólowe i modyfikujące przebieg choroby. Ważną rolę odgrywają regularne ćwiczenia. W niektórych przypadkach konieczne może okazać się leczenie operacyjne.
• Dieta przy artretyzmie powinna wspierać proces leczenia i zmniejszać stan zapalny. Przede wszystkim należy ograniczyć spożycie czerwonego mięsa, tłuszczów trans, cukru oraz soli. 

Artretyzm to potoczne określenie stosowane w odniesieniu do grupy chorób przebiegających z zapaleniem stawów. Choć termin ten nie figuruje w aktualnej klasyfikacji medycznej jako samodzielna jednostka chorobowa, powszechnie używa się go w języku codziennym do opisywania dolegliwości, takich jak: ból, sztywność, obrzęk oraz ograniczenie ruchomości stawów. W rzeczywistości artretyzm może odnosić się do wielu różnych schorzeń, w tym do: reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS), dny moczanowej, choroby zwyrodnieniowej stawów czy zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa. 

Przyczyny występowania artretyzmu są zróżnicowane i zależą od konkretnego typu schorzenia. Mogą obejmować czynniki autoimmunologiczne, metaboliczne (np. nadmierny poziom kwasu moczowego), predyspozycje genetyczne, infekcje oraz przewlekłe przeciążenia i urazy mechaniczne. 

Objawy obejmują najczęściej: ból nasilający się podczas ruchu lub w spoczynku, poranną sztywność stawów, obrzęk, zaczerwienienie oraz ograniczenie zakresu ruchów. W zaawansowanych przypadkach może dojść do trwałych deformacji i uszkodzenia struktur stawowych. 

Leczenie artretyzmu musi mieć charakter kompleksowy i zostać dostosowane do konkretnej przyczyny choroby. Zazwyczaj obejmuje farmakoterapię (m.in. NLPZ, leki modyfikujące przebieg choroby, kortykosteroidy), rehabilitację oraz – w niektórych przypadkach – leczenie chirurgiczne. Coraz większe znaczenie przypisuje się również terapiom biologicznym, zwłaszcza w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów.

Artretyzm – co to?

„Artretyzm” to potoczne i ogólne określenie różnych schorzeń przebiegających z zapaleniem stawów (arthritis). W medycynie używa się precyzyjniejszych terminów, takich jak zapalenie lub choroba stawów, a także konkretnych nazw jednostek chorobowych, np. reumatoidalne zapalenie stawów.

Z punktu widzenia medycyny opartej na faktach artretyzm nie odnosi się do jednej konkretnej choroby, lecz stanowi zbiorcze pojęcie obejmujące różne stany zapalne stawów niezależnie od ich przyczyny. Termin ten może odnosić się m.in. do: dny moczanowej, reumatoidalnego zapalenia stawów, artrozy oraz zapaleń stawów związanych z chorobami autoimmunologicznymi, infekcyjnymi lub metabolicznymi.

• Artretyzm pierwotny (pierwotna choroba zwyrodnieniowa stawów) – rozwija się na skutek naturalnych procesów starzenia organizmu oraz przewlekłego, wieloletniego, przeciążania stawów. Charakteryzuje się stopniowym uszkodzeniem i zanikiem chrząstki, co prowadzi do zmian w obrębie całego stawu – obejmujących również kość podchrzęstną, błonę maziową, więzadła i mięśnie okołostawowe. Artretyzm pierwotny nie wynika z chorób towarzyszących (np. zapalnych czy metabolicznych) i dotyczy najczęściej osób starszych. Jego rozwój jest związany m.in. z czynnikami genetycznymi, biomechanicznymi oraz środowiskowymi.
• Artretyzm wtórny – rozwija się w wyniku innych chorób lub czynników zewnętrznych, takich jak: urazy, infekcje, wady wrodzone stawów, schorzenia metaboliczne (np. dna moczanowa) czy autoimmunologiczne (np. reumatoidalne zapalenie stawów). 

Jakie choroby zapalne stawów kryją się pod pojęciem „artretyzm”?

„Artretyzm” to ogólne określenie, które bywa używane do opisania grupy chorób reumatycznych charakteryzujących się przewlekłym stanem zapalnym prowadzącym do bólu, obrzęku, sztywności, a w niektórych przypadkach – uszkodzenia stawów.

Istnieje ponad 100 różnych chorób reumatycznych – obejmują one szeroką gamę schorzeń, zarówno zapalnych, jak i degeneracyjnych, które mogą wpływać na stawy, tkanki miękkie oraz inne narządy wewnętrzne. Choroby te mogą mieć różne przyczyny, mechanizmy rozwoju, a także objawy.

Wiele chorób reumatycznych (np. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty, czy spondyloartropatie) może prowadzić do uszkodzenia stawów, ale także do zmian w innych narządach – sercu, nerkach, płucach czy skórze. 

Choroby reumatyczne wymagają często kompleksowego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego, które uwzględnia różne aspekty zdrowotne pacjenta.

Jakie są najczęstsze formy chorób zapalnych stawów?

• Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – przewlekła, postępująca choroba autoimmunologiczna, która najczęściej atakuje drobne stawy, zwłaszcza rąk i stóp. Prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego, co może skutkować uszkodzeniem chrząstki i kości, deformacjami stawów, a także objawami ogólnoustrojowymi – zmęczeniem lub stanem podgorączkowym.
• Dna moczanowa (podagra) – choroba metaboliczna spowodowana odkładaniem się kryształów moczanu sodu w stawach, zazwyczaj w obrębie stawu śródstopno-paliczkowego dużego palca. Charakteryzuje się nagłymi, bardzo bolesnymi napadami zapalenia stawów z obrzękiem, zaczerwienieniem i wzrostem temperatury miejscowej. Postać przewlekła może wiązać się z powstawaniem guzków dnawych (tophi), a także uszkodzeniem stawów oraz nerek.
• Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS) – przewlekła choroba zapalna stawów występująca u części pacjentów z łuszczycą skóry lub paznokci. Może dotyczyć zarówno drobnych, jak i dużych stawów, a także kręgosłupa. Objawy obejmują ból, obrzęk i sztywność stawów oraz charakterystyczne zmiany skórne. Może przebiegać w różnych postaciach klinicznych, np. symetrycznej, asymetrycznej, osiowej czy z zajęciem paliczków dystalnych.
• Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK, spondyloarthritis ankylopoetica) – przewlekła choroba zapalna zaliczana do spondyloartropatii. Atakuje głównie stawy krzyżowo-biodrowe i kręgosłup. Prowadzi do bólu oraz sztywności pleców, szczególnie w godzinach porannych. W zaawansowanych przypadkach może dojść do kostnienia więzadeł kręgosłupa, ograniczenia jego ruchomości oraz zajęcia innych stawów, np. biodrowych, barkowych czy klatki piersiowej.
• Toczeń rumieniowaty układowy (SLE, systemic lupus erythematosus) – przewlekła, wielonarządowa choroba autoimmunologiczna, która może obejmować różne układy i narządy, w tym: skórę, stawy, nerki, serce, płuca oraz ośrodkowy układ nerwowy. Zapalenie stawów w przebiegu SLE ma zazwyczaj charakter przemijający i nie prowadzi do ich trwałego uszkodzenia, choć może być uciążliwe. Często towarzyszą mu inne objawy – przewlekłe zmęczenie, gorączka czy charakterystyczna wysypka skórna (rumień motylkowaty). 

Artretyzm = podagra?

Artretyzm i podagra (dna moczanowa) to dwa różne pojęcia, choć w języku potocznym bywają używane zamiennie.

• Artretyzm – niespecyficzne, potoczne określenie różnego rodzaju stanów zapalnych stawów (niezależnie od ich przyczyny). Ból, sztywność i obrzęk mogą być związane z wieloma schorzeniami – dną moczanową, reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS), łuszczycowym zapaleniem stawów czy chorobą zwyrodnieniową stawów (artrozą). 
• Podagra – szczególna postać dny moczanowej, tj. choroby metabolicznej, której główną przyczyną jest podwyższony poziom kwasu moczowego we krwi (hiperurykemia). Nadmiar kwasu moczowego może prowadzić do tworzenia kryształów moczanu sodu, które odkładają się w stawach, wywołując silny ból i stan zapalny. Dna moczanowa jest jedną z przyczyn zapalenia stawów, ale nie jest tożsama z artretyzmem. Podagra to najczęstsza i najbardziej typowa postać tej choroby – zwykle obejmuje staw śródstopno-paliczkowy palucha (dużego palca u stopy). Inne postacie dny moczanowej to: gonagra (staw kolanowy), chiragra (stawy rąk), omagra (stawy barkowe), rachidagra (kręgosłup). W zaawansowanych stadiach choroby kryształy moczanu sodu mogą odkładać się nie tylko w stawach, ale także w ścięgnach, więzadłach oraz nerkach, prowadząc m.in. do kamicy nerkowej i uszkodzenia nerek.

Artretyzm a reumatyzm – jaka jest różnica?

W języku potocznym terminy „artretyzm” i „reumatyzm” bywają używane zamiennie do opisywania dolegliwości związanych ze stawami, w rzeczywistości jednak nie oznaczają tego samego. Ponadto są to pojęcia nieprecyzyjne, którymi nie posługuje się współczesna medycyna.

• Artretyzm – potoczne określenie różnych postaci zapalenia stawów (arthritis). Nie odnosi się do konkretnej jednostki chorobowej, lecz do objawów, takich jak: obrzęk, sztywność i ograniczenie ruchomości stawu. Objawy te mogą mieć różne przyczyny: zwyrodnieniowe (np. choroba zwyrodnieniowa stawów – osteoartroza), autoimmunologiczne (np. reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczycowe zapalenie stawów), metaboliczne (np. dna moczanowa), infekcyjne (np. septyczne zapalenie stawów). Jak już wspomniano, z medycznego punktu widzenia zamiast ogólnego terminu „artretyzm” zaleca się stosowanie konkretnych nazw schorzeń, np. „reumatoidalne zapalenie stawów” czy „dna moczanowa”.
• Reumatyzm – termin ogólny, lecz o szerszym zakresie znaczeniowym. Obejmuje różnorodne choroby układu ruchu oraz tkanki łącznej – zarówno zapalne, jak i niezapalne. Może dotyczyć nie tylko stawów, ale także mięśni, ścięgien, więzadeł, a nawet narządów wewnętrznych. Do chorób określanych mianem „reumatycznych” zalicza się m.in.: reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), toczeń rumieniowaty układowy (SLE), twardzinę układową, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK), łuszczycowe zapalenie stawów, fibromialgię, zapalenia naczyń związane z chorobami autoimmunologicznymi.

Przyczyny artretyzmu

Przyczyny artretyzmu są zróżnicowane i zależą od rodzaju choroby podstawowej. Można je podzielić na kilka głównych kategorii. 

Choroby autoimmunologiczne

Układ odpornościowy błędnie atakuje własne tkanki, w tym stawy.

• Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – przewlekła choroba zapalna prowadząca do niszczenia i deformacji stawów. Objawy obejmują bóle, sztywność i zniekształcenia, zwłaszcza drobnych stawów dłoni (np. palce typu „łabędzia szyja” – wyprost w stawie międzypaliczkowym bliższym i zgięcie w dalszym; palce butonierkowate – odwrotna konfiguracja; często dochodzi do podwichnięć i odchylenia palców lub dłoni w kierunku łokciowym).
• Toczeń rumieniowaty układowy (SLE) – choroba ogólnoustrojowa, może obejmować stawy, skórę, nerki, układ sercowo-naczyniowy i inne narządy.
• Łuszczycowe zapalenie stawów – związane z łuszczycą skóry, może dotyczyć wielu typów stawów. Przebiega często z zajęciem dystalnych paliczków i zmianami paznokciowymi.
• Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) – przewlekła choroba zapalna kręgosłupa i stawów krzyżowo-biodrowych związana z obecnością antygenu HLA-B27.

Choroby metaboliczne

Zaburzenia przemiany materii mogą prowadzić do odkładania się patologicznych substancji w stawach.

• Dna moczanowa (artretyzm moczanowy) – odkładanie się kryształów moczanu sodu w stawach w wyniku hiperurykemii.
• Choroba zwyrodnieniowa stawów (osteoartroza) – uszkodzenie chrząstki stawowej na skutek zużycia, przeciążenia, wieku i otyłości. Często dotyczy stawów kolanowych, biodrowych i drobnych stawów rąk.
• Hemochromatoza – wrodzone zaburzenie metabolizmu żelaza prowadzące do jego odkładania (m.in. w stawach).
• Chondrokalcynoza (tzw. dna rzekoma) – odkładanie się kryształów pirofosforanu wapnia (CPPD) w jamie stawowej.

Infekcje (artretyzm zakaźny)

Zakażenia drobnoustrojami mogą bezpośrednio powodować zapalenie stawów.

• Septyczne zapalenie stawów – najczęściej wywoływane przez bakterie, np. Staphylococcus aureus. Wymaga natychmiastowego leczenia.
• Reaktywne zapalenie stawów – pojawia się po przebytej infekcji (jelitowej, moczowo-płciowej, oddechowej), często z udziałem Chlamydia trachomatis, Salmonella, Yersinia.
• Zapalenie stawów o etiologii wirusowej – może towarzyszyć zakażeniom HBV, HCV, parwowirusem B19, różyczka czy wirusem Epsteina-Barr.

Urazy mechaniczne i przeciążenia

Powtarzające się mikrourazy, przeciążenia lub urazy ostre mogą prowadzić do uszkodzenia struktur stawowych i wtórnego zapalenia.

• Pourazowe zapalenie stawów – może wystąpić po złamaniach, zwichnięciach, operacjach, często dotyczy sportowców. 

Nowotwory i choroby hematologiczne

Niektóre choroby nowotworowe mogą manifestować się objawami ze strony stawów.

• Choroby rozrostowe układu krwiotwórczego (np. białaczki, chłoniaki, szpiczak mnogi) – wywołują bóle stawowe lub objawy przypominające zapalenie stawów.
• Zespoły paraneoplastyczne – zapalenie stawów jest w tym przypadku odpowiedzią immunologiczną na obecność guza nowotworowego. 

Czynniki genetyczne i rodzinne predyspozycje

Predyspozycje genetyczne odgrywają kluczową rolę w rozwoju niektórych typów artretyzmu, w tym chorób reumatycznych, które często występują rodzinnie. Obecność określonych genów może znacząco zwiększać ryzyko zachorowania na te schorzenia. 

Przykładowo – gen HLA-B27 jest związany z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa (ZZSK), a gen HLA-DR4 zwiększa ryzyko rozwoju reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS).

Wielu pacjentów z chorobami reumatycznymi ma historię rodzinną tych schorzeń, co sugeruje, że dziedziczne skłonności mogą odgrywać istotną rolę w ich rozwoju. Choć geny są istotnym czynnikiem ryzyka, nie można zapominać, że za pojawienie się chorób reumatycznych mogą odpowiadać również czynniki środowiskowe oraz immunologiczne.

Czynniki środowiskowe i styl życia

Środowisko i codzienne nawyki mogą znacząco wpływać na rozwój oraz przebieg chorób stawów. Niektóre czynniki zwiększają ryzyko rozwoju artretyzmu lub nasilają jego objawy.

• Palenie tytoniu – silnie związane z rozwojem i cięższym przebiegiem RZS.
• Dieta bogata w puryny (np. czerwone mięso, podroby) oraz alkohol – podnosi ryzyko wystąpienia napadów dny moczanowej.
• Otyłość – zwiększa ryzyko choroby zwyrodnieniowej stawów i pogarsza przebieg innych chorób zapalnych.

Artretyzm nie ma jednej przyczyny – to objaw wspólny dla wielu chorób, dlatego jego skuteczna terapia wymaga dokładnej diagnozy źródła problemu. Nieleczony może prowadzić do trwałego uszkodzenia stawów i niepełnosprawności.

Artretyzm – objawy

Objawy artretyzmu różnią się w zależności od jego przyczyny. Poniżej zebrano najczęstsze dolegliwości występujące u pacjentów. 

• Ból stawów – główny objaw artretyzmu, który może nasilać się podczas ruchu stawu lub po długotrwałym obciążeniu. W niektórych przypadkach dolegliwości bólowe nasilają się w nocy, utrudniając zasypianie.
• Sztywność stawów – może być szczególnie wyraźna po okresach odpoczynku, na przykład po wstaniu z łóżka rano.
• Obrzęk – stawy mogą być opuchnięte, co jest wynikiem stanów zapalnych.
• Zaburzenia ruchomości stawu – w miarę postępu choroby może dojść do ograniczenia zakresu ruchu w stawie.
• Trzeszczenie stawów – podczas ruchu mogą powstawać dźwięki porównywane przez pacjentów do „trzasków” czy „strzelania”. 
• Uczucie ciepła wokół stawu – może występować w przypadku zapalenia stawów, co prowadzi do podwyższenia temperatury skóry.

Rozpoznanie artretyzmu

Diagnostyka artretyzmu powinna uwzględniać:

• dokładny wywiad lekarski (m.in. czas występowania i charakter bólu, czynniki wywołujące, choroby współistniejące, wywiad rodzinny);
• badanie fizykalne stawów (ocena obrzęku, bolesności, zakresu ruchu, ocieplenia skóry nad stawem);
• badania laboratoryjne i obrazowe.

W zależności od rodzaju choroby diagnostyka może obejmować:

• badania immunologiczne – np. RF (czynnik reumatoidalny), anty-CCP (RZS), ANA (układowe choroby tkanki łącznej);
• OB, CRP – wskaźniki stanu zapalnego;
• badania radiologiczne – RTG, USG, rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa;
• punkcję stawu – w przypadku podejrzenia zapalenia infekcyjnego lub krystalicznego;
• badanie histopatologiczne – np. w diagnostyce zapaleń układowych lub podejrzenia zmian nowotworowych. 

Leczenie – jak zatrzymać artretyzm? 

Leczenie artretyzmu zależy od jego rodzaju, przyczyny, przebiegu klinicznego oraz chorób współistniejących. Choć nie wszystkie typy artretyzmu można całkowicie wyleczyć, większość z nich da się skutecznie kontrolować – łagodzić objawy, hamować postęp choroby i poprawiać jakość życia pacjenta. Warunkiem jest indywidualne podejście, dobra współpraca z reumatologiem oraz konsekwentne przestrzeganie zaleceń terapeutycznych.

• Leczenie artretyzmu pierwotnego (np. choroba zwyrodnieniowa stawów)
  • Leczenie niefarmakologiczne – fizjoterapia i ćwiczenia wzmacniające mięśnie wokół stawów, które powinny być dostosowane indywidualnie do stanu pacjenta (w tym terapia manualna), redukcja masy ciała, unikanie przeciążeń i długotrwałego unieruchomienia stawów, stosowanie ortez, wkładek i laski.
  • Farmakoterapia – paracetamol (w pierwszej kolejności), niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), które należy stosować ostrożnie, szczególnie u osób starszych lub z chorobami współistniejącymi, ponieważ mogą zwiększać ryzyko problemów żołądkowych, sercowych i nerkowych. Leki miejscowe (maści, żele z NLPZ), kwas hialuronowy lub sterydy dostawowo (w wybranych przypadkach).
  • Leczenie chirurgiczne – endoprotezoplastyka stawów, gdy leczenie zachowawcze jest nieskuteczne.
• Leczenie artretyzmu wtórnego (np. dna moczanowa, RZS)
  • Dna moczanowa – leczenie ostrych ataków: kolchicyna, NLPZ, glikokortykosteroidy, leczenie przewlekłe: allopurynol, febuksostat, zmiana stylu życia: dieta ubogopurynowa, unikanie alkoholu, nawodnienie. Należy regularnie monitorować poziom kwasu moczowego, aby zapobiec nawrotom ataków.
  • Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh, metotreksat – lek I rzutu, sulfasalazyna, leflunomid, hydroksychlorochina), leki biologiczne i syntetyczne celowane (inhibitory TNF-alfa, IL-6, JAK-inhibitory), glikokortykosteroidy i NLPZ (stosowane doraźnie lub jako pomost w oczekiwaniu na efekt LMPCh). Leczenie RZS powinno być rozpoczęte jak najwcześniej, aby zahamować progresję choroby. Rehabilitacja i edukacja pacjenta są fundamentem terapii. 
  • Inne postacie (łuszczycowe zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, reaktywne zapalenia stawów) – wymagają leczenia biologicznego i/lub klasycznego LMPCh w zależności od obrazu klinicznego.
• Ogólne zasady leczenia artretyzmu (bez względu na przyczynę artretyzmu) 
  • Wczesne rozpoznanie i szybkie rozpoczęcie terapii – im wcześniej rozpoczęte leczenie, tym mniejsze ryzyko trwałego uszkodzenia stawów.
  • Kontrola chorób towarzyszących (np. cukrzycy, nadciśnienia) – schorzenia współistniejące mogą znacząco wpływać na przebieg artretyzmu i skuteczność leczenia.
  • Zmiana stylu życia – z uwzględnieniem m.in.: zdrowej diety, regularnej aktywności fizycznej, optymalnego czasu snu. Pod uwagę należy wziąć również edukację pacjenta w zakresie dostosowywania codziennych czynności do stanu zdrowia (unikanie nadmiernego obciążenia stawów itd.).
  • Rehabilitacja i ergonomizacja codziennych czynności – indywidualne dostosowanie planu rehabilitacji oraz wprowadzenie zasad ergonomicznych do codziennej aktywności pacjenta w celu zminimalizowania obciążenia stawów.
  • Monitorowanie działań niepożądanych leków oraz regularna kontrola parametrów zapalnych – kontrolowanie efektów ubocznych leczenia oraz monitorowanie poziomu stanu zapalnego w organizmie.

Artretyzm – dieta – czego nie jeść? 

Dieta przy artretyzmie (zarówno w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów, jak i choroby zwyrodnieniowej) odgrywa ważną rolę w łagodzeniu objawów. Produkty opisane poniżej mogą nasilać procesy i stany zapalne oraz pogarszać samopoczucie, dlatego warto je ograniczyć lub całkowicie wyeliminować z diety. 

• Cukry proste i przetworzona żywność – podnoszą poziom insuliny i nasilają stany zapalne (słodycze, ciasta, napoje gazowane, słodzone soki).
• Tłuszcze trans i nasycone – wpływają negatywnie na gospodarkę lipidową oraz zwiększają stan zapalny (fast foody, margaryny, smażone potrawy, chipsy).
• Czerwone i przetworzone mięso – zawiera puryny, które mogą nasilać dnę moczanową, oraz tłuszcze nasycone (kiełbasy, parówki, boczek, wołowina).
• Produkty mleczne – u niektórych osób mogą nasilać reakcje zapalne (mleko, sery, jogurty).
• Gluten – u osób z nadwrażliwością może powodować stany zapalne jelit, co pośrednio wpływa na stawy (pszenica, żyto, jęczmień).
• Alkohol – nasila stany zapalne i podnosi poziom kwasu moczowego (szczególnie piwo oraz wino w większych ilościach).
•  Sól – nadmiar sodu może wpływać na zatrzymywanie wody i obrzęki stawów (gotowe dania, konserwy, chipsy, zupy w proszku).

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące artretyzmu