Hipoglikemia – co to, objawy, przyczyny, jak leczyć

Najważniejsze informacje

• Hipoglikemia to spadek poziomu glukozy we krwi poniżej 70 mg/dl (3,9 mmol/l), który może zaburzać funkcjonowanie mózgu i całego organizmu.
• Objawy hipoglikemii mogą być różne – od łagodnych, takich jak głód, potliwość i drżenie rąk, po ciężkie, prowadzące do utraty przytomności i drgawek.
• Przyczyny hipoglikemii są wielorakie – najczęściej wynikają z przyjmowania leków przeciwcukrzycowych, intensywnego wysiłku fizycznego, nadmiernego spożycia alkoholu lub chorób metabolicznych i hormonalnych.
• Leczenie hipoglikemii polega na szybkim uzupełnieniu węglowodanów prostych, a w ciężkich przypadkach wymaga podania glukagonu i wezwania pomocy medycznej.
• W ramach profilaktyki zalecane są: regularny pomiar poziomu glukozy, planowanie posiłków (uwzględniając indeks glikemiczny produktów) i aktywności fizycznej oraz właściwe dostosowanie dawek leków, pozwalające zmniejszyć ryzyko epizodów niedocukrzenia.

Hipoglikemia to nagły spadek poziomu cukru we krwi, który może wywołać szereg nieprzyjemnych i potencjalnie niebezpiecznych objawów. Stan ten wymaga szybkiego rozpoznania i odpowiedniej reakcji, ponieważ nawet krótkotrwały niedobór glukozy może zaburzać funkcjonowanie mózgu i prowadzić do poważnych komplikacji. Wyjaśniamy, jaki poziom cukru wskazuje na hipoglikemię, jak objawia się niedocukrzenie i jakie są jego przyczyny, jak zapobiegać spadkom glukozy i co robić w razie ich wystąpienia.

Co to jest hipoglikemia?

Hipoglikemia, czyli niedocukrzenie, to stan, w którym poziom glukozy we krwi spada poniżej 70 mg/dl (3,9 mmol/l). Glukoza jest głównym paliwem dla komórek, zwłaszcza dla mózgu, dlatego jej zbyt niski poziom zaburza prawidłowe funkcjonowanie organizmu. W skrajnych przypadkach niedobór glukozy może prowadzić do poważnych zaburzeń świadomości, a nawet zagrożenia życia. To jeden z najczęstszych ostrych stanów wymagających szybkiej interwencji u diabetyków.

Normy stężenia glukozy we krwi

• Na czczo (po co najmniej 8 godzinach od ostatniego posiłku): prawidłowa glikemia 70-99 mg/dl (3,9-5,5 mmol/l)
• 2 godziny po posiłku: <140 mg/dl (<7,8 mmol/l)
• Przypadkowy pomiar w ciągu dnia: zazwyczaj 70-140 mg/dl (3,9-7,8 mmol/l), zależnie od posiłku i czasu od ostatniego posiłku

Klinicznie istotna hipoglikemia to sytuacja, w której stężenie glukozy spada poniżej 54 mg/dl (3,0 mmol/l). Stan ten jest groźny, ponieważ spadek poziomu glukozy następuje często gwałtownie i może zaskoczyć chorego. 

Wyróżnić można następujące rodzaje hipoglikemii:

• Hipoglikemia cukrzycowa (indukowana lekami): występuje u osób z cukrzycą leczonych insuliną lub niektórymi lekami doustnymi; może pojawić się po przedawkowaniu leków, pominięciu posiłku lub intensywnym wysiłku.
• Hipoglikemia poposiłkowa (reaktywna): pojawia się 2-4 godziny po posiłku, zwykle u osób bez cukrzycy; spowodowana nadmierną reakcją insuliny na glukozę z jedzenia.
• Hipoglikemia na czczo: rozwija się po długim okresie bez jedzenia, np. w nocy; może wynikać z chorób wątroby, nerek, trzustki lub zaburzeń hormonalnych.

Z uwagi na ciężkość objawów hipoglikemia dzieli się na łagodną, umiarkowaną i ciężką. Łagodna zwykle powoduje nieprzyjemne, ale nie zagrażające życiu objawy, umiarkowana wymaga interwencji, np. podania glukozy, a ciężka może prowadzić do utraty przytomności i wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.

Przyczyny hipoglikemii

Hipoglikemia (ICD 10 E16.0) może mieć różne źródła – od działań niepożądanych leków, po zaburzenia metaboliczne czy nieprawidłowe nawyki żywieniowe. 

Najczęstsze przyczyny hipoglikemii to:

• Leki przeciwcukrzycowe – insulina czy pochodne sulfonylomocznika, obniżają poziom glukozy we krwi poprzez zwiększenie wychwytu cukru przez komórki lub stymulację wydzielania insuliny. Choć działanie to jest korzystne w kontrolowaniu cukrzycy, może prowadzić do nadmiernego spadku glikemii, jeśli dawka leku jest zbyt duża, posiłek został pominięty lub wystąpi wzmożona aktywność fizyczna. W takich sytuacjach organizm może nie zdążyć zareagować odpowiednim uwolnieniem glukozy, co prowadzi do hipoglikemii.
• Zbyt mała ilość węglowodanów w diecie – gdy organizm nie otrzymuje wystarczającej ilości węglowodanów, spada poziom glukozy we krwi, która jest głównym źródłem energii dla komórek. Pominięcie posiłku lub zbyt długa przerwa między posiłkami mogą spowodować, że glukoza zostanie szybko zużyta, prowadząc do niedocukrzenia.
• Nadmierny wysiłek fizyczny, zwłaszcza niepoprzedzony odpowiednim posiłkiem – intensywny wysiłek zwiększa zapotrzebowanie organizmu na glukozę, która jest niezbędna do produkcji energii dla mięśni i mózgu. Jeśli przed ćwiczeniami nie dostarczy się odpowiednich węglowodanów, poziom cukru może gwałtownie spaść, wywołując objawy hipoglikemii.
• Spożycie alkoholu, który zaburza metabolizm glukozy w wątrobie i zwiększa ryzyko spadku cukru we krwi – alkohol hamuje wątrobowe uwalnianie glukozy, co utrudnia utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi. Spożycie większej ilości alkoholu, zwłaszcza na czczo, zwiększa ryzyko niedocukrzenia, które może pojawić się nawet kilka godzin po spożyciu.
• Przewlekłe choroby – np. choroby wątroby, niewydolność nerek, choroby endokrynologiczne – mogą zaburzać metabolizm glukozy, magazynowanie i uwalnianie jej przez organizm. W efekcie nawet niewielkie wahania w diecie, lekach czy aktywności fizycznej mogą prowadzić do hipoglikemii.

Hipoglikemia – objawy

Objawy hipoglikemii nie zawsze są oczywiste – mogą zacząć się od zwykłego uczucia głodu czy drżenia rąk, a w krótkim czasie przerodzić w stan wymagający pilnej pomocy medycznej.

Wczesne symptomy

Początkowe objawy pojawiają się, gdy poziom glukozy we krwi zaczyna spadać, ale organizm wciąż reaguje na niedobór energii. W tym stadium szybkie rozpoznanie i uzupełnienie cukru zwykle pozwala uniknąć pogorszenia stanu. Typowe objawy niedocukrzenia to:

• uczucie głodu,
• nadmierne pocenie,
• drżenie rąk,
• uczucie niepokoju,
• drażliwość, nerwowość,
• kołatanie serca,
• bladość skóry,
• osłabienie, zawroty głowy,
• mrowienie warg lub języka,
• objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego: zaburzenia koordynacji ruchowej, bełkotliwa mowa, zaburzenia koncentracji, które mogą być pierwszym sygnałem spadku stężenia glukozy we krwi.

Na tym etapie zwykle możliwe jest samodzielne opanowanie sytuacji poprzez szybkie spożycie węglowodanów prostych.

Hipoglikemia w nocy (hipoglikemia nocna) występuje, gdy poziom glukozy spada w trakcie snu, często bez wyraźnych wczesnych objawów. Może powodować nocne poty, koszmary senne, uczucie zmęczenia i bóle głowy po przebudzeniu. Jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ chory może nie zdawać sobie sprawy z niedocukrzenia.

Ciężka hipoglikemia

Jeśli spadek glukozy jest głęboki lub postępuje, dochodzi do poważnych zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego. Obserwowane są:

• zaburzenia mowy i świadomości,
• dezorientacja, splątanie,
• napady drgawkowe,
• utrata przytomności,
• w skrajnych przypadkach może dojść do śpiączki hipoglikemicznej, a nieleczona hipoglikemia może zagrażać życiu pacjenta.

W takich przypadkach niezbędna jest natychmiastowa pomoc osób trzecich i interwencja medyczna.

Warto nauczyć się rozpoznawać własne objawy hipoglikemii, ponieważ ich charakter i nasilenie mogą się różnić u poszczególnych pacjentów.

Jak rozpoznać hipoglikemię?

Rozpoznanie hipoglikemii opiera się na połączeniu pomiaru poziomu cukru i obserwacji objawów.

• Zmierz poziom glukozy glukometrem – hipoglikemię zazwyczaj stwierdza się przy wartości poniżej 70 mg/dl, choć u niektórych osób objawy mogą pojawić się już przy wyższych wartościach.
• Zwróć uwagę na objawy – jeśli pojawiają się typowe symptomy, takie jak drżenie rąk, potliwość czy dezorientacja, należy podjąć działania nawet przed uzyskaniem wyniku pomiaru.
• Pamiętaj o podobieństwach do innych schorzeń – objawy hipoglikemii mogą przypominać np. udar mózgu, napad padaczkowy czy atak paniki. W razie wątpliwości lub braku poprawy po podaniu glukozy należy niezwłocznie wezwać pomoc medyczną.

Szybkie rozpoznanie i reakcja są kluczowe, aby zapobiec powikłaniom i zagrożeniu życia.

Postępowanie w przypadku hipoglikemii

Najważniejsza jest szybka podaż węglowodanów prostych, aby jak najszybciej podnieść poziom cukru we krwi i zapobiec pogorszeniu stanu chorego.

Zaleca się stosowanie tzw. reguły 15/15:

• spożyć 15 g glukozy (np. tabletki glukozowe, 150 ml słodzonego napoju, 3 łyżeczki cukru rozpuszczone w wodzie),
• po 15 minutach ponownie zmierzyć poziom glukozy i w razie potrzeby powtórzyć tę samą dawkę, jeśli glikemia nadal jest zbyt niska.

Warto po ustabilizowaniu poziomu cukru zjeść niewielki posiłek zawierający węglowodany złożone (np. kromkę pieczywa, jogurt), aby zmniejszyć ryzyko ponownego spadku glikemii.

W przypadku ciężkiej hipoglikemii (utrata przytomności, drgawki):

• nie podawać płynów ani pokarmu doustnie, aby uniknąć zadławienia,
• wezwać pogotowie ratunkowe,
• podać glukagon, jeśli jest dostępny i osoba udzielająca pomocy potrafi go użyć,
• ułożyć chorego w pozycji bocznej bezpiecznej i monitorować jego oddech do przyjazdu pomocy medycznej.

Szybkie i właściwe działania mogą zapobiec poważnym powikłaniom neurologicznym i uratować życie chorego.

Profilaktyka hipoglikemii

Zapobieganie epizodom niedocukrzenia wymaga konsekwentnych działań i świadomego podejścia do codziennych nawyków. Do najważniejszych elementów profilaktyki należą:

• Regularne monitorowanie poziomu glukozy – szczególnie u osób stosujących insulinę lub doustne leki przeciwcukrzycowe. Pozwala to wychwycić wahania stężenia cukru we krwi i szybko reagować.
• Odpowiednie planowanie posiłków i aktywności fizycznej – unikanie pomijania posiłków, uzupełnianie węglowodanów przed wysiłkiem fizycznym oraz utrzymanie regularnych godzin jedzenia. Warto również wybierać produkty o niskim indeksie glikemicznym, które stopniowo uwalniają glukozę i pomagają utrzymać stabilny poziom cukru we krwi.
• Edukacja w zakresie rozpoznawania wczesnych objawów hipoglikemii – świadomość pierwszych sygnałów niedocukrzenia pozwala reagować szybciej i zmniejsza ryzyko powikłań.
• Właściwy dobór i dostosowanie dawek leków – dobrze dobrane dawki leków, dostosowane do stylu życia pacjenta wraz z regularnymi konsultacjami i samokontrolą glikemii pomagają utrzymać stabilny poziom cukru i zapobiegać epizodom niedocukrzenia.

Takie działania łącznie zwiększają bezpieczeństwo pacjenta i pozwalają zminimalizować ryzyko nagłych spadków cukru.

Hipoglikemia u osób bez cukrzycy

Choć kojarzona głównie z cukrzycą, hipoglikemia może dotknąć również osoby zdrowe. Jej nagłe epizody bywają nieprzewidywalne i mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia, dlatego niezbędne jest szybkie rozpoznanie i odpowiednie postępowanie.

Najczęściej niedocukrzenie u osób bez cukrzycy wynika z:

• chorób wątroby, takich jak niewydolność wątroby, które upośledzają magazynowanie i uwalnianie glukozy,
• guzów trzustki wydzielających insulinę (insulinoma),
• ciężkich infekcji i sepsy, powodujących zaburzenia metabolizmu glukozy,
• zaburzeń hormonalnych, takich jak niedoczynność nadnerczy czy tarczycy,
• długotrwałego głodzenia lub nieprawidłowej diety.

Postępowanie w takich przypadkach wymaga dokładnej diagnostyki przyczynowej, często prowadzonej w warunkach szpitalnych, w celu ustalenia źródła niedocukrzenia i zastosowania właściwego leczenia. Właściwa identyfikacja przyczyny jest kluczowa, ponieważ standardowe strategie leczenia hipoglikemii, stosowane u diabetyków, mogą nie wystarczyć lub być niewłaściwe dla osób bez cukrzycy.

Powikłania nieleczonej hipoglikemii

Nieleczona lub nawracająca hipoglikemia stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia. Zarówno krótkotrwałe, jak i długotrwałe skutki niedocukrzenia mogą prowadzić do poważnych konsekwencji medycznych.

Krótkoterminowo nieleczone epizody hipoglikemii mogą powodować:

• utratę przytomności, która stwarza bezpośrednie zagrożenie życia,
• urazy mechaniczne, wynikające z upadków, omdleń lub drgawek,
• powikłania sercowo-naczyniowe, w tym zaburzenia rytmu serca i nadciśnienie, spowodowane nagłym stresem organizmu.

Długoterminowo częste epizody niedocukrzenia mogą prowadzić do:

• pogorszenia funkcji poznawczych, wpływając na myślenie, uczenie się i podejmowanie decyzji,
• uszkodzenia układu nerwowego, w tym nerwów obwodowych i centralnych,
• zaburzeń pamięci i koncentracji, które mogą utrudniać codzienne funkcjonowanie i wykonywanie obowiązków zawodowych,
• zwiększonego ryzyka przewlekłych problemów neurologicznych, jeśli epizody hipoglikemii powtarzają się wielokrotnie.

Wszystkie te powikłania podkreślają znaczenie szybkiego rozpoznania hipoglikemii i właściwego postępowania, co pozwala ograniczyć ryzyko zarówno nagłych, jak i długotrwałych skutków dla zdrowia.

FAQ

Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące hipoglikemii