Zapalenie spojówek – leczenie i diagnostyka

Najważniejsze informacje:

• Przy zapaleniu spojówek leczenie nie zawsze jest konieczne. W większości przypadków objawy mijają z czasem samoistnie i nie pozostawiają powikłań. 
• Ostre zapalenie spojówek wynika najczęściej z infekcji bakteryjnej bądź wirusowej i można je leczyć przyczynowo. Przewlekłe zapalenie spojówek ma przeważnie podłoże alergiczne i leczone jest głównie objawowo.
• Diagnostyka zapalenia spojówek nie wymaga wykonywania szczegółowych badań. Na ogół wystarcza podstawowe badanie oka. 

Zapalenie spojówek to najczęstszy stan zapalny w obrębie oczu, diagnozowany podczas rutynowego badania. Czy po wystąpieniu objawów wskazujących na zapalenie spojówek trzeba udać się do okulisty? W jaki sposób leczyć tę chorobę? Co zrobić, by szybko pozbyć się uciążliwego świądu, pieczenia i przekrwienia oczu? Czy przy ostrym zapaleniu spojówek leczenie wygląda tak samo jak w przypadku przewlekłego stanu zapalnego? Odpowiadamy.

Na czym polega diagnostyka zapalenia spojówek?

Podstawą do postawienia rozpoznania stanu zapalnego spojówek jest ocena objawów klinicznych dokonana przez lekarza. W chorobach oczu specjalizuje się okulista, ale z zapaleniem spojówek można zgłosić się również do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, który poprowadzi standardowe leczenie lub skieruje pacjenta do specjalisty. 

Okulista ma do dyspozycji lampę szczelinową służącą do badania mikroskopowego. Taka lampa jest narzędziem wykorzystywanym w rutynowym badaniu struktur oka. Pozwala stwierdzić obecność charakterystycznych objawów zapalenia spojówek. 

Czasami konieczne okazuje się wykonanie badań bakteriologicznych, posiewu z worka spojówkowego lub wirusowego testu diagnostycznego (PCR). Poszerzona diagnostyka zalecana jest np. w przypadku przewlekłego utrzymywania się objawów, a także podejrzenia jaglicy lub zapalenia wtrętowego. Istotną rolę w rozpoznawaniu zapalenia spojówek odgrywa również historia choroby przedstawiona przez pacjenta, w której szczególnie ważne są informacje o przebytych ostatnio infekcjach.

Jeśli lekarz podejrzewa alergię, może dodatkowo zlecić wykonanie testów skórnych u alergologa lub pomiar stężenia przeciwciał IgE .

W procesie diagnostycznym zapalenie spojówek bywa mylone z takimi jednostkami chorobowymi jak np. zapalenie brzegów powiek, jaskra, półpasiec oka. Dzieje się tak, gdy choroba daje niejednoznaczny obraz kliniczny.

Kiedy stwierdza się nawracające, a kiedy przewlekłe zapalenie spojówek?

Zapalenie spojówek przybiera postać ostrą, przewlekłą bądź nawracającą. W leczeniu największych trudności przysparzają stany zapalne o charakterze nawracającym i przewlekłym. 

Nawracające zapalenie spojówek – które daje o sobie znać wielokrotnie, 1–2 razy w roku lub częściej – powinno skłonić do wykonania badań pod kątem występowania schorzeń innych narządów i układów ciała. Ten rodzaj stanu zapalnego może współistnieć z chorobami ogólnoustrojowymi i być ich wynikiem. Postać nawrotowa zapalenia spojówek w wielu przypadkach oznacza alergię (choroby alergiczne dotykają już około 25% populacji).

Tło alergiczne może mieć również przewlekłe zapalenie spojówek, które diagnozuje się wówczas, gdy stan zapalny nie mija w ciągu 4 tygodni. Przewlekła postać choroby na ogół przebiega łagodnie. Charakteryzuje się występowaniem małej ilości wydzieliny i okresowymi zaostrzeniami objawów. Ze względu na czas trwania może prowadzić do uszkodzeń warstwy rogówkowej i innych powikłań. 

Jak leczyć zapalenie spojówek?

Leczenie zapalenia spojówek to proces, który może przebiegać w różny sposób w zależności od postaci i pochodzenia choroby, a także nasilenia objawów klinicznych. Przeważnie stan zapalny mija w sposób samoistny, ale podjęcie leczenia pozwala złagodzić uciążliwe dolegliwości i przyspieszyć ich ustąpienie. 

Wirusowe zapalenie spojówek – leczenie

Przy zapaleniu spojówek leczenie farmakologiczne preparatami na receptę rozpoczyna się na ogół dopiero wtedy, gdy istnieje podejrzenie zakażenia bakteryjnego. Infekcję wirusową można leczyć miejscowo środkami o działaniu przeciwwirusowym (np. acyklowirem, glancykowirem), a dodatkowo nawilżać śluzówkę oka kroplami, solą fizjologiczną lub sztucznymi łzami. 

W przypadku wysoce zakaźnego adenowirusowego zapalenia spojówek leczenie nie przynosi zadowalających skutków – żadna metoda terapii nie ma klinicznie potwierdzonej skuteczności (choć niektóre badania przedkliniczne pozwalają pokładać nadzieję w gancyklowirze). Całkowity czas trwania stanu zapalnego o podłożu wirusowym wynosi nawet 3 tygodnie.

Bakteryjne zapalenie spojówek – leczenie

W przypadku bakteryjnego zapalenia spojówek stosuje się antybiotykoterapię – najczęściej preparatem do stosowania miejscowego, w postaci kropli i/lub maści (np. azytromycyną, erytromycyną, gentamycyną, doksycykliną, tetracykliną, moksyfloksacyną). Leczenie miejscowe w razie konieczności może zostać uzupełnione ogólnym, np. przy rzeżączkowym zapaleniu spojówek podaje się penicylinę, ceftriakson lub cefotaksym w iniekcjach. 

Działanie pomocnicze w łagodzeniu stanu zapalnego o pochodzeniu bakteryjnym mają preparaty cynku (roztwór siarczanu cynku), który inaktywuje enzymy proteolityczne bakterii. W zakażeniach gronkowcowych skuteczność wykazuje również kwas fusydowy. Bakteryjną postać choroby można wyleczyć w ciągu 5–7 dni.

Grzybicze zapalenie spojówek – leczenie

Grzybicze zapalenie spojówek wymaga leczenia preparatami przeciwgrzybiczymi. Mogą to być maści, krople lub leki do podawania ogólnego zawierające takie substancje czynne jak amfoterycyna B, flucytozyna, natamycyna czy azolowe leki przeciwgrzybicze nowej generacji, np. worykonazol, flukonazol. W Polsce nie są dostępne gotowe krople do oczu na grzybicze zapalenie spojówek (ta postać choroby występuje bardzo rzadko). Dla pacjentów ze stwierdzonym zakażeniem grzybiczym wykonuje się leki recepturowe.

Alergiczne zapalenie spojówek – leczenie

Zapalenie spojówek związane z alergią nie zawsze wymaga leczenia (zwłaszcza jeśli objawy nie są nasilone i mijają po ekspozycji na alergen). Jednak w niektórych przypadkach, takich jak atopia, zaleca się przyjmowanie doustne lub stosowanie miejscowe preparatów przeciwhistaminowych (np. antagonistów receptorów H) oraz leków przeciwzapalnych (np. kropli steroidowych, które powinno się wykorzystywać tylko w krótkotrwałych kuracjach). Wskazane jest także częste przemywanie powiek solą fizjologiczną lub parafiną zamiast wodą (do czasu, aż dolegliwości ustąpią). Poza tym można włączyć immunoterapię, czyli odczulanie na alergeny. 

W przypadku wystąpienia powikłań, takich jak odwarstwienie siatkówki lub uszkodzenie rogówki, jedyną metodą leczenia jest interwencja chirurgiczna. By uniknąć nasilania się objawów alergicznego zapalenia spojówek, należy w miarę możliwości ograniczać kontakt z alergenami. Profilaktycznie, szczególnie przy uczuleniu na alergeny całoroczne, można stosować stabilizatory komórek tucznych (kromoglikan, nedokromil, lodoksamid).

Brodawkowe zapalenie spojówek – leczenie

Brodawkowe zapalenie spojówek, które powstaje najczęściej na skutek nieprawidłowego noszenia soczewek kontaktowych lub reakcji alergicznej, leczy się przyczynowo. W przypadku podrażnienia mechanicznego konieczne jest przerwanie korzystania z soczewek, a w przypadku uczulenia zaleca się postępowanie takie jak przy alergicznym zapaleniu spojówek. 

Zapalenie spojówek w ciąży – leczenie

Zapalenie spojówek w czasie ciąży można leczyć niektórymi preparatami do stosowania miejscowego (w tym antybiotykami), które przenikają do krwioobiegu w bardzo niewielkim stopniu. Leki w postaci maści czy kropli aplikuje się w małych dawkach i stężeniach, dzięki czemu ich teratogenne działanie staje się mało prawdopodobne. Ani sama choroba, ani właściwie dobrane leczenie nie powinny wpływać na przebieg ciąży. Należy jednak pamiętać, że o rodzaju kuracji zawsze powinien decydować lekarz.

Wysokim stopniem bezpieczeństwa dla kobiet w ciąży charakteryzują się antybiotyki z grupy penicylin i cefalosporyn (również w połączeniu z inhibitorami β-laktamaz) oraz lek przeciwwirusowy – acyklowir. Do leków, które można zastosować, gdy spodziewane korzyści przewyższają nad potencjalnym ryzykiem dla płodu, należą m.in. gancyklowir, metronidazol, makrolidy, amfoterycyna B, klotrimazol, mikonazol, natamycyna. Przeciwwskazane jest stosowanie tetracyklin, aminoglikozydów i fluorochinolonów (dopuszcza się ich wprowadzenie tylko w przypadku bardzo ciężkich zakażeń, jeśli inne kuracje nie dają rezultatu). 

Zapalenie spojówek – leczenie bez recepty

Przy lżejszych postaciach zapalenia spojówek leczenie może opierać się na preparatach bez recepty, przy cięższych ogólnodostępne środki z apteki stosowane są wspomagająco. Należą do nich przede wszystkim krople do oczu o działaniu silnie nawilżającym, łagodzącym podrażnienia i niwelującym przekrwienie. Niektóre z nich zawierają substancje przeciwalergiczne, takie jak ektoina, azelastyna, ketotifen i kromoglikan sodowy. Bez recepty dostępne są także wybrane doustne leki przeciwhistaminowe, np. cetyryzyna, feksofenadyna, lewocetyryzyna.