Choroby odkleszczowe – jakie choroby są przenoszone przez kleszcze?

Najważniejsze informacje:

• W sezonie od wiosny do jesieni w Polsce jestesmy narażeni na ukąszenia kleszczy, które mogą przenosić groźne choroby odkleszczowe.
• Nie wszystkie kleszcze są nosicielami chorób odkleszczowych, a prawdopodobieństwo zakażenia rośnie wraz z długością czasu, jaki pajęczak jest przyczepiony do skóry.
• W wyniku ukąszenia może dojść do infekcji groźnymi patogeniami wywołującymi m.in. takie choroby, jak: borelioza, kleszczowe zapalenie mózgu, babeszjoza, riketsjoza (np. anaplazmoza granulocytarna, gorączka Q, bartonelioza, tibola) i inne choroby odkleszczowe.

Choroby przenoszone przez kleszcze to jedno z największych zagrożeń, z którym mamy styczność w środowisku naturalnym. Potrafią latami rozwijać się w ukryciu i stopniowo wyniszczać organizm. Są na tyle groźne, że mogą doprowadzić nawet do śmierci. Jakie choroby wywołują kleszcze? Odpowiadamy.

Jakie choroby przenoszą kleszcze?

Każdego roku, gdy zaczyna się sezon na kleszcze, choroby odkleszczowe zbierają potężne żniwo. Dotyczy to szczególnie okresu wczesnowiosennego i wczesnojesiennego. Przypadki zakażeń – tylko w Polsce – liczone są w tysiącach, a liczba wykrywanych rokrocznie infekcji rośnie wraz ze zmianami klimatycznymi, przez które zimy stają się coraz łagodniejsze i sprzyjają aktywności kleszczy. 

Choroby odkleszczowe u ludzi 

Od osobników żyjących w naszej strefie klimatycznej można zakazić się nie tylko najczęstszą chorobą odkleszczową atakującą organizm człowieka – boreliozą – ale również:

• kleszczowym zapaleniem mózgu,
• babeszjozą,
• gorączką Q,
• anaplazmozą,
• bartonelozą,
• tularemią,
• riketsjozą.

Większość z tych chorób występuje niemal wyłącznie u zwierząt, niemniej jednak istnieje prawdopodobieństwo przeniesienia ich na ludzi.

Czy wszystkie kleszcze przenoszą choroby?

Ukąszenie kleszcza nie zawsze wiąże się z zakażeniem drobnoustrojami chorobotwórczymi, ponieważ nie każdy kleszcz przenosi choroby. Te osobniki, które mogą stać się wektorami chorób zakaźnych, są mniejszą częścią ogółu populacji. Ich odsetek waha się w Polsce do 10 do 40% (w zależności od regionu i pory roku), przy czym najwięcej, bo średnio 20–25% kleszczy jest zakażonych krętkami Borrelia odpowiedzialnymi za powstawanie boreliozy. 

Warto podkreślić, że nawet zakażony kleszcz nie musi przenieść groźnych patogenów na człowieka. Ryzyko zachorowania zależy głównie od tego, jak długo pajęczak przebywał w skórze żywiciela. Prawdopodobieństwo wystąpienia choroby odkleszczowej w ciągu pierwszej doby od ukąszenia zakażonego kleszcza to 3–44%. Po dwóch dobach zwiększa się do 50%, a po trzech sięga niemal 100%.

Poza tym nie wszystkie rodzaje kleszczy stwarzają jednakowe niebezpieczeństwo. Gatunek kleszcza decyduje o skłonności do przenoszenia patogenów. Zatem jakie kleszcze przenoszą choroby najczęściej? W Polsce i całej Europie największe znaczenie epidemiologiczne ma rodzina Ixodidae, a wewnątrz niej takie rodzaje kleszczy jak: Ixodes, Dermacentor, Rhipicephalus, Hyalomma i Haemaphysalis. Liczba wszystkich zidentyfikowanych gatunków to około 860, natomiast tylko 21 z nich na stałe występuje w Polsce. Najbardziej rozpowszechnione, a jednocześnie odpowiadające za największy odsetek zakażeń, są kleszcze z gatunku Ixodes ricinus.

Choroby odkleszczowe – objawy kiedy pojawiają się?

Gdy dochodzi do ukąszenia kleszcza, objawy choroby odkleszczowej zwykle nie pojawiają się od razu, a po kilku-kilkudziesięciu dniach lub nawet latach od wszczepienia się pajęczaka w skórę. Z boreliozą kojarzony jest rumień wędrujący, który powstaje przeważnie w ciągu tygodnia od ukąszenia. Ten objaw, choć bez wątpienia jest charakterystyczny i świadczy niezbicie o wystąpieniu boreliozy, dotyczy jednak tylko 30% zakażonych.

Pozostali mogą zmagać się z niewykrytą chorobą nawet przez całe lata od spotkania z kleszczem, ponieważ pozostałe objawy występujące w przebiegu tej i innych infekcji odkleszczowych, zwłaszcza w początkowej fazie, są nieswoiste. Należą do nich m.in. bóle głowy, mięśni i stawów, gorączka, a niekiedy również dolegliwości żołądkowo-jelitowe, w tym nudności i wymioty, które mogą sugerować powszechnie występującą, sezonową infekcję wirusową. 

Występowanie zaburzeń neurologicznych wiąże się z zaawansowanym stadium choroby kleszczowego zapalenia mózgu. Po początkowych objawach grypopodobnych (ból głowy i stawów, gorączka, dreszcze, objawy żołądkowe: wymioty, nudności, biegunka) u części pacjentów może rozwinąć się neuroinfekcja w postaci zapalenia opon mózgowych, zapalenia mózgu lub zapalenia rdzenia kręgowego.

Ciężki przebieg choroby może wiązać się z objawami związanymi ze stawami (m.in. zapalenie stawów) i układem krążenia (np. zapalenie wsierdzia).