Strzyżaki, czyli tzw. latające kleszcze – czy są groźne, jak odstraszyć?

Najważniejsze informacje:

• Latające kleszcze w Polsce spotyka się powszechnie. To niewielkie owady bytujące w lasach i na ich obrzeżach, pasożytujące na zwierzętach z rodziny jeleniowatych, choć mogą także żywić się krwią człowieka. 
• Ugryzienia latających kleszczy (strzyżaków), choć bolesne i długo się utrzymujące, nie wiążą się z przenoszeniem boreliozy i innych chorób odkleszczowych. 
• Ukąszenie przez latające kleszcze – objawy to głównie swędzenie i bolesność niewielkiej krostki, która pozostaje po ugryzieniu. Strzyżaki nie przyczepiają się do żywiciela.

Czy są i jak wyglądają latające kleszcze? Czy są tak samo groźne jak znane nam kleszcze bytujące na krzewach i w trawach? Czy strzyżak jeleni (sarni) atakuje ludzi? Jak wygląda ich ukąszenie i czy jest niebezpieczne dla zdrowia? Odpowiadamy.

Strzyżak (jeleni, sarni) – czym są latające kleszcze?

Strzyżak jeleni (Lipoptena cervi), inaczej nazywany strzyżakiem sarnim, to owad należący do rzędu muchówek. Nazywanie go „latającym kleszczem” jest nieprecyzyjne, ponieważ kleszcze są rodzajem pajęczaków, a nie owadów. Występuje w regionach o klimacie umiarkowanym w Europie, Azji oraz Ameryce Północnej. W Polsce strzyżak jeleni został zauważony po raz pierwszy w latach 80. XX wieku. Obecnie spotyka się go powszechnie w całym kraju.

Strzyżaki preferują wilgotne środowiska, takie jak bagna, mokradła czy lasy. Latające kleszcze w lesie mogą być często spotykane w pobliżu zbiorników wodnych, takich jak jeziora, stawy czy rzeki. W miejskich warunkach można je znaleźć w parkach, ogrodach czy innych miejscach o wysokim poziomie wilgotności. Nocą są bardziej aktywne, zwłaszcza po deszczu, kiedy wychodzą na poszukiwanie żywicieli. Strzyżak sarni w domu raczej nie pojawia się.

Strzyżak to pasożyt, który żeruje na kręgowcach, w szczególności na jeleniowatych takich jak jelenie, sarny czy łosie. Jego głównym źródłem pożywienia jest krew tych ssaków. Strzyżaki są jajożyworodne, co oznacza, że samica nie składa jaj, lecz rodzi larwy bezpośrednio na futrze zwierząt. Młode owady schodzą z żywiciela i zagnieżdżają się w glebie, gdzie wczesną jesienią przepoczwarzają się. W ten sposób powstają młode osobniki, które aktywnie szukają gospodarza. 

Strzyżaki często atakują w grupach, zwłaszcza osoby przechadzające się po lesie. Są one nadzwyczaj dokuczliwe: zagnieżdżają się w włosach i próbują dostać do nosa, oczu czy uszu. Największą aktywność wykazują od czerwca do września. Jeśli warunki pogodowe są sprzyjające, z wysokimi temperaturami przez dłuższy czas, strzyżaki mogą być aktywne nawet w październiku i listopadzie.

Czy strzyżaki to naprawdę „kleszcze latające”?

Czy kleszcze latają? Czy kleszcz ma skrzydła? Odpowiedź na oba te pytanie brzmi „nie”. Fruwające kleszcze to potoczna nazwa na strzyżaki, które tylko na pierwszy rzut oka przypominają wyglądem te dokuczliwe pasożyty, choć różnią się właśnie możliwością latania, środowiskiem bytowania i cyklem życiowym. 

Termin „kleszcze latające” jest nieco mylący, gdy mówimy o strzyżakach. Chociaż strzyżaki mogą przypominać kleszcze pod względem wyglądu, są to zupełnie różne gatunki. Strzyżaki należą do grupy owadów, podczas gdy kleszcze są pajęczakami. Termin „kleszcze latające” jest raczej potocznym i nieścisłym określeniem, które nie oddaje rzeczywistej natury ani biologii strzyżaków.

Jak rozpoznać latającego kleszcza? Jak wygląda strzyżak?

Jak wygląda latający kleszcz? Strzyżaka można rozpoznać po kilku charakterystycznych cechach jego wyglądu. Jego ciało jest zwykle smukłe i wydłużone. Barwa tych owadów może przybierać różne odcienie, ale często występują w barwach brązowych lub szarości. Nogi strzyżaka są długie i smukłe, co nadaje mu pewne podobieństwo do pająków. Dodatkowo, niektóre strzyżaki posiadają drobne skrzydełka. 

Czym różni się strzyżak od kleszcza?

Strzyżaki są zwykle mniejsze niż typowe kleszcze. Ich ciało jest bardziej wydłużone i smukłe. Mogą mieć różnorodne barwy, ale często spotykane są w odcieniach brązu lub szarości. Mają 6 odnóży, a ich nogi są dłuższe i smuklejsze w porównaniu do kleszczy (mają 8 odnóży), co nadaje im bardziej „pająkowaty” wygląd. Często można zaobserwować drobne skrzydełka. Gdy strzyżak jeleni znajdzie żywiciela, zrzuca skrzydła.

W przeciwieństwie do kleszczy, które zwykle czekają w trawie na swojego gospodarza, strzyżaki mogą być bardziej aktywne, często skacząc lub nawet latając w poszukiwaniu żywiciela. Kiedy kleszcz chce się przytwierdzić do żywiciela, robi to zwykle dyskretnie i bezwiednie. W przypadku strzyżaków może być to bardziej zauważalne, często można je wyczuć na skórze. Strzyżaki nie mają tej samej zdolności do zagnieżdżania się w skórze jak kleszcze, zatem ich ukąszenia są mniej inwazyjne.

Czy kleszcz latający może przenosić choroby?

Choć strzyżak to owad przypominający kleszcza, to jego zdolność do przenoszenia chorób jest inna niż w przypadku pajęczaków. Strzyżaki nie przenoszą boreliozy ani nie są nosicielami innych chorób odkleszczowych. Człowiek nie stanowi głównego źródła pożywienia dla strzyżaka. Ten owad nie pozostawia na ludzkiej skórze swoich larw. Jednak ich ugryzienia są bolesne i mogą utrzymywać się nawet przez wiele tygodni. 

Strzyżak – ślad, ugryzienie – czy są niebezpieczne dla zdrowia?

Ukąszenie przez strzyżaka objawia się małą krostką, która z czasem zaczyna swędzieć i boleć, zwłaszcza na drugi dzień po ukąszeniu. Chociaż ślad przeważnie zanika po 2-3 tygodniach, czasem może być widoczny nawet po roku.

Inaczej niż kleszcze, strzyżaki prawdopodobnie nie przenoszą drobnoustrojów odpowiedzialnych za boreliozę czy odkleszczowe zapalenia mózgu, gdyż brak jest jednoznacznych dowodów naukowych potwierdzających taką zdolność tych owadów. Niemniej jednak, badania z Finlandii wykazały, że mogą one przenosić bakterie powodujące zmiany skórne.

Ugryzienie strzyżaka jeleniego (sarniego) może również wywołać reakcję alergiczną, która objawia się swędzącymi rumieniami. Jest to szczególnie dokuczliwe dla osób uczulonych na wydzieliny tego owada. Mogę one spowodować silną reakcję alergiczną, potencjalnie niebezpieczną dla zdrowia.

Jak odstraszyć latające kleszcze?

Strzyżaki jelenie bytują w lasach i na ich obrzeżach, zabezpieczenie się przed nimi jest podobne jak w przypadku kleszczy. Jak odstraszyć strzyżaka sarniego? Kluczową rolę odgrywa:

• Noszenie odzieży z długimi rękawami i nogawkami, która zakrywa większość skóry. Z praktyki jednak wiadomo, że owad może przez długi czas przemieszczać się po ciele w poszukiwaniu odpowiedniego obszaru, który nie jest zakryty.
• Aplikowanie na skórę i odzież repelentów zawierających DEET, picarydynę lub inne składniki odstraszające owady.
• Unikanie terenów o wysokiej wilgotności, gdzie strzyżaki są najbardziej aktywne, zwłaszcza w nocy lub po deszczu.
• Regularne sprawdzanie ciała po powrocie z obszarów, gdzie strzyżaki są powszechne, i szybkie usuwanie wszelkich owadów.
• Koszenie trawy i usuwanie zalegających liści z ogrodu i otoczenia domu. Mogą one bowiem tworzyć wilgotne schronienia dla strzyżaków.