Sprawdź, jakie choroby przenoszone są przez kleszcze. Jak je można zdiagnozować?

Choroby przenoszone przez kleszcze to jedno z największych zagrożeń, z którym mamy styczność w środowisku naturalnym. Potrafią latami rozwijać się w ukryciu i stopniowo wyniszczać organizm. Są na tyle groźne, że mogą doprowadzić nawet do śmierci. Jakie choroby wywołują kleszcze? Które metody diagnostyczne służą do wykrywania tych schorzeń? Odpowiadamy.

Jakie choroby przenoszą kleszcze?

Każdego roku, gdy zaczyna się sezon na kleszcze, choroby zakaźne zbierają potężne żniwo. Dotyczy to szczególnie okresu wczesnowiosennego i wczesnojesiennego. Przypadki zakażeń – tylko w Polsce – liczone są w tysiącach, a liczba wykrywanych rokrocznie infekcji rośnie wraz ze zmianami klimatycznymi, przez które zimy stają się coraz łagodniejsze i sprzyjają aktywności kleszczy. Od osobników żyjących w naszej strefie klimatycznej można zakazić się nie tylko najczęstszą chorobą odkleszczową atakującą organizm człowieka – boreliozą – ale również:

• kleszczowym zapaleniem mózgu,
• babeszjozą,
• gorączką Q,
• anaplazmozą,
• bartonelozą,
• tularemią,
• riketsjozą. 

Większość z tych chorób występuje niemal wyłącznie u zwierząt, niemniej jednak istnieje prawdopodobieństwo przeniesienia ich na ludzi.

Czy wszystkie kleszcze przenoszą choroby?

Ukąszenie kleszcza nie zawsze wiąże się z zakażeniem drobnoustrojami chorobotwórczymi, ponieważ nie każdy kleszcz przenosi choroby. Te osobniki, które mogą stać się wektorami chorób zakaźnych, są mniejszą częścią ogółu populacji. Ich odsetek waha się w Polsce do 10 do 40% (w zależności od regionu i pory roku), przy czym najwięcej, bo średnio 20–25% kleszczy jest zakażonych krętkami Borrelia odpowiedzialnymi za powstawanie boreliozy. Warto podkreślić, że nawet zakażony kleszcz nie musi przenieść choroby na człowieka. Ryzyko zachorowania zależy głównie od tego, jak długo pajęczak przebywał w skórze żywiciela. Prawdopodobieństwo wystąpienia choroby odkleszczowej w ciągu pierwszej doby od ukąszenia zainfekowanego osobnika to 3–44%. Po dwóch dobach zwiększa się do 50%, a po trzech sięga niemal 100%.

Poza tym nie wszystkie rodzaje kleszczy stwarzają jednakowe niebezpieczeństwo. Gatunek kleszcza decyduje o skłonności do przenoszenia patogenów. Zatem jakie kleszcze przenoszą choroby najczęściej? W Polsce i całej Europie największe znaczenie epidemiologiczne ma rodzina Ixodidae, a wewnątrz niej takie rodzaje kleszczy jak: Ixodes, Dermacentor, Rhipicephalus, Hyalomma i Haemaphysalis. Liczba wszystkich zidentyfikowanych gatunków to około 860, natomiast tylko 21 z nich na stałe występuje w Polsce. Najbardziej rozpowszechnione, a jednocześnie odpowiadające za największy odsetek zakażeń, są kleszcze z gatunku Ixodes ricinus.

Choroby przenoszone przez kleszcze – objawy 

Gdy dochodzi do ukąszenia kleszcza, objawy choroby odkleszczowej zwykle nie pojawiają się od razu, a po kilku-kilkudziesięciu dniach lub nawet latach od wszczepienia się pajęczaka w skórę. Z boreliozą kojarzony jest rumień wędrujący, który powstaje przeważnie w ciągu tygodnia od ukąszenia. Ten objaw, choć bez wątpienia jest charakterystyczny i świadczy niezbicie o wystąpieniu boreliozy, dotyczy jednak tylko 30% zakażonych. 

Pozostali mogą zmagać się z niewykrytą chorobą nawet przez całe lata od spotkania z kleszczem, ponieważ pozostałe objawy występujące w przebiegu tej i innych infekcji odkleszczowych, zwłaszcza w początkowej fazie, są nieswoiste. Należą do nich m.in. bóle głowy, mięśni i stawów, gorączka, a niekiedy również dolegliwości żołądkowo-jelitowe, w tym nudności i wymioty, które mogą sugerować powszechnie występującą, sezonową infekcję wirusową. Objawy neurologiczne pojawiają się w zaawansowanym stadium choroby.

Diagnostyka chorób wywołanych przez kleszcze

Diagnostyka chorób odkleszczowych bywa długotrwała i złożona. Osobom, które mają objawy boreliozy zleca się w pierwszej kolejności wykonanie testów z krwi w kierunku swoistych przeciwciał IgM lub IgG. W przypadku niejasnego lub dodatniego wyniku przeprowadza się badanie weryfikujące stosowaną w biologii molekularnej metodą Western Blot. Jeśli choroba zdążyła już wejść w fazę neuroinfekcji, konieczne jest pobranie do analizy płynu mózgowo-rdzeniowego, co odbywa się w warunkach szpitalnych. 

Również w przypadku diagnostyki kleszczowego zapalenia mózgu wykonuje się badania laboratoryjne krwi i/lub płynu mózgowo-rdzeniowego. Badania molekularne nie są standardowym postępowaniem, ponieważ w neurologicznej fazie choroby, kiedy najczęściej pacjent trafia do lekarza, ani w surowicy, ani w płynie mózgowo-rdzeniowym nie ma już zwykle materiału genetycznego wirusa.

W diagnozowaniu innych chorób odkleszczowych kluczowe znaczenie ma rozmaz krwi, który powinien poprzedzać rozpoczęcie antybiotykoterapii. Proces diagnostyczny może ulec komplikacji, jeśli kleszcz był nosicielem wielu patogenów, a po jego ukąszeniu w organizmie człowieka rozwinęła się więcej niż jedna infekcja.