Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) – objawy, diagnostyka, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to wirusowe zapalenie ośrodkowego układu nerwowego, wywołane przez wirus kleszczowego zapalenia mózgu (TBEV), przenoszone głównie przez ugryzienie kleszcza, zwłaszcza z rodziny Ixodes, i występujące głównie w Europie i Azji.
• Objawy KZM są różnorodne, począwszy od objawów grypopodobnych, aż po poważniejsze objawy neurologiczne, takie jak zaburzenia świadomości czy porażenia nerwów czaszkowych. Wczesna diagnostyka i leczenie są kluczowe, ponieważ choroba może prowadzić do trwałych uszkodzeń neurologicznych lub śmierci.
• W Polsce jest dostępna szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu dla dzieci i dorosłych, a leczenie KZM jest głównie objawowe, ponieważ nie ma specyficznego leku przeciwwirusowego skierowanego przeciwko wirusowi TBEV.

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) stanowi poważny problem zdrowotny w niektórych rejonach Europy i Azji. Jest to wirusowe zapalenie ośrodkowego układu nerwowego, wywoływane przez wirus kleszczowego zapalenia mózgu (TBEV). Choroba ta jest przenoszona głównie przez kleszcze, ale może także zostać przeniesiona przez spożycie niepasteryzowanego mleka od zainfekowanych zwierząt. W związku z zagrożeniem, jakie stwarza, świadomość na temat KZM, jej objawów, diagnostyki i leczenia jest kluczowa dla zapewnienia odpowiedniej ochrony i opieki zdrowotnej.

Co to jest kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)?

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to wirusowe zapalenie ośrodkowego układu nerwowego, spowodowane przez wirus KZM (TBEV, od ang. Tick-Borne Encephalitis Virus). Choroba ta jest przenoszona głównie przez kleszcze, zwłaszcza z rodziny Ixodes, ale może być także przenoszona przez spożycie niepasteryzowanego mleka i produktów mlecznych od zainfekowanych zwierząt. Kleszczowe zapalenie mózgu występuje głównie w Europie i Azji, zwłaszcza w rejonach leśnych i łąkowych, gdzie żyją kleszcze, które mogą przenosić wirusa.

Przyczyny kleszczowego zapalenia mózgu

Przyczyny kleszczowego zapalenia mózgu (KZM) są związane z zarażeniem wirusem, który przenoszony jest głównie przez kleszcze. Wirus ten występuje w ślinie kleszcza, a infekcja może mieć miejsce po ugryzieniu człowieka przez zainfekowanego kleszcza. Niektóre regiony, zwłaszcza te z wilgotnymi lasami i łąkami, są bardziej podatne na występowanie kleszczy przenoszących wirusa KZM, co zwiększa ryzyko zarażenia. Ponadto, osoby, które spędzają dużo czasu na zewnątrz w takich obszarach, są bardziej narażone na kontakt z kleszczami. Rzadziej infekcja może zostać przeniesiona przez spożycie niepasteryzowanego mleka od zakażonych zwierząt, takich jak kozy czy owce.

Kleszczowe zapalenie mózgu – objawy

Kleszczowe zapalenie mózgu charakteryzuje się różnorodnością objawów, które mogą rozwijać się stopniowo. W początkowej fazie infekcji często obserwuje się objawy grypopodobne, takie jak gorączka, ból głowy, zmęczenie i bóle mięśni. 

Po kilku dniach lub tygodniach może nastąpić druga faza choroby, w której objawy stają się poważniejsze. Zmienia się przebieg choroby i mogą wystąpić zaburzenia świadomości, drgawki, problemy z koordynacją ruchową, porażenia nerwów czaszkowych, zaburzenia czucia, niedowłady kończyn oraz objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, takie jak sztywność karku. 

W najcięższych przypadkach może dojść do trwałych uszkodzeń neurologicznych lub nawet śmierci. Diagnostyka i leczenie na wczesnym etapie są kluczowe w zarządzaniu tą poważną chorobą, a rozpoznanie może być utrudnione z powodu różnorodności i niespecyficzności objawów.

Odkleszczowe zapalenie mózgu – kiedy pierwsze objawy?

Po jakim czasie pojawiają się objawy kleszczowego zapalenia mózgu (KZM)? Odkleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą, której pierwsze objawy mogą pojawić się w różnym czasie po zarażeniu. Może być różny okres wylęgania choroby, zwykle symptomy zaczynają się one manifestować od 4 do 14 dni po ugryzieniu przez zainfekowanego kleszcza. W początkowej fazie infekcji mogą to być objawy grypopodobne, takie jak gorączka, silne bóle głowy czy zmęczenie. W niektórych przypadkach objawy te mogą być łagodne i niecharakterystyczne, co utrudnia wczesne rozpoznanie choroby. 

W miarę postępu choroby mogą pojawić się poważniejsze objawy neurologiczne. Różnorodność i niespecyficzność objawów sprawiają, że świadomość tej choroby i jej wczesne wykrycie są kluczowe dla skutecznego leczenia.

Diagnostyka kleszczowego zapalenia mózgu

Diagnostyka KZM to skomplikowany proces, który wymaga zintegrowanego podejścia, łączącego różne metody i narzędzia diagnostyczne. Szybka i dokładna diagnostyka jest kluczowa dla odpowiedniego leczenia i zarządzania chorobą, zwłaszcza że nie ma specyficznego leku na wirus KZM, a leczenie jest głównie objawowe.

Oto etapy i metody, które są zwykle stosowane w diagnostyce KZM:

Wywiad lekarski i badanie fizykalne

Diagnostyka rozpoczyna się od dokładnego wywiadu z pacjentem, obejmującego historię choroby, ewentualne kontakty z kleszczami i objawy choroby. Badanie fizykalne może również pomóc w zidentyfikowaniu objawów neurologicznych związanych z KZM.

Badanie krwi

Badanie krwi może wykazać obecność przeciwciał przeciwko wirusowi kleszczowego zapalenia mózgu (TBEV), co jest kluczowym wskaźnikiem infekcji. Metody, takie jak ELISA, są często stosowane do wykrywania przeciwciał IgM i IgG. Wczesne wykrycie przeciwciał IgM może wskazywać na niedawną infekcję.

Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego

Analiza płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR) jest jedną z najbardziej wiarygodnych metod diagnostycznych kleszczowego zapalenia mózgu. Płyn jest pobierany za pomocą punkcji lędźwiowej i jest wykorzystywany do badania obecności przeciwciał przeciwko TBEV.

Diagnostyka obrazowa

Chociaż nie jest to konieczne w każdym przypadku, diagnostyka obrazowa, np. tomografia komputerowa (CT) lub rezonans magnetyczny (MRI), może być wykorzystana do oceny ewentualnych zmian w mózgu i rdzeniu kręgowym.

Testy neurologiczne

W przypadkach, gdy objawy neurologiczne są wyraźne, mogą być przeprowadzone dodatkowe testy neurologiczne, takie jak elektroencefalogram (EEG), aby ocenić funkcjonowanie mózgu.

Ważne jest również wykluczenie innych chorób o podobnych objawach, takich jak borelioza, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy inne wirusowe zapalenia mózgu. Może to wymagać dodatkowych badań laboratoryjnych i klinicznych.

Czy istnieje test na kleszczowe zapalenie mózgu?

Tak, istnieją testy laboratoryjne, które mogą być używane do diagnostyki kleszczowego zapalenia mózgu (KZM). Oto kilka głównych metod:

Badanie serologiczne, takie jak test ELISA (enzyme-linked immunosorbent assay), może wykryć przeciwciała IgM i IgG przeciwko wirusowi kleszczowego zapalenia mózgu (TBEV) w surowicy krwi. Obecność tych przeciwciał może wskazywać na infekcję wirusem. Wczesne wykrycie przeciwciał IgM może wskazywać na niedawną infekcję, podczas gdy obecność przeciwciał IgG może sugerować wcześniejszą ekspozycję na wirusa.

Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego. Analiza płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR) pobranego przez punkcję lędźwiową może również wykazać obecność przeciwciał przeciwko TBEV, a także inne charakterystyczne zmiany, takie jak pleocytoza czy zwiększone stężenie białka.

Testy PCR: Testy oparte na reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR) mogą być stosowane do wykrywania materiału genetycznego wirusa w próbkach krwi lub płynu mózgowo-rdzeniowego.

Jak wygląda leczenie KZM?

Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu (KZM) jest głównie objawowe, ponieważ nie ma specyficznego leku przeciwwirusowego skierowanego przeciwko wirusowi kleszczowego zapalenia mózgu (TBEV).

Leczenie objawowe ma na celu złagodzenie objawów i poprawę samopoczucia pacjenta. Może to obejmować:

• Leczenie przeciwbólowe – stosowanie leków przeciwbólowych na bóle głowy i inne dolegliwości bólowe.
• Leczenie przeciwwymiotne – jeśli występują wymioty, mogą być przepisane leki przeciwwymiotne.
• Kontrola gorączki – leki przeciwgorączkowe mogą być stosowane do obniżenia temperatury ciała.
• Nawadnianie, zarówno doustne, jak i dożylne, może być niezbędne, jeśli pacjent ma trudności z utrzymaniem odpowiedniego poziomu nawodnienia na skutek gorączki lub wymiotów.

W przypadku poważnych objawów, pacjenci z KZM mogą wymagać hospitalizacji, zwłaszcza gdy występują objawy neurologiczne, takie jak zapalenie mózgu czy rdzenia kręgowego. W niektórych przypadkach konieczne może być umieszczenie pacjenta na oddziale intensywnej terapii (OIT).

Szczepienie jako profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu

Istnieje szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu, która jest dostępna w niektórych krajach, zwłaszcza w rejonach, gdzie choroba ta jest endemiczna. Szczepienie oraz unikanie obszarów, gdzie żyją zainfekowane kleszcze, oraz stosowanie środków ochrony przed kleszczami (np. odzież ochronna, repelenty) są kluczowymi środkami zapobiegania KZM.

W Polsce jest dostępna szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu, obejmująca szczepienie podstawowe i dawki przypominające. Stosowanie szczepień ochronnych przeciw KZM u dzieci i dorosłych pozwala skutecznie ograniczyć rozwój choroby i uchronić przed jej poważnymi konsekwencjami.