Leczenie nadczynności tarczycy

Najważniejsze informacje

• Rozpoznanie nadczynności tarczycy opiera się przede wszystkim na wynikach badań hormonalnych: obniżonym stężeniu TSH oraz podwyższonych wartościach wolnych hormonów tarczycy – FT3 i FT4. 
• W celu ustalenia przyczyny choroby wykonuje się także oznaczenie przeciwciał: anty-TSHR (specyficzne dla choroby Gravesa-Basedowa) oraz anty-TPO i anty-TG (wskazujące na choroby autoimmunologiczne, takie jak Hashimoto).
• Leczenie zależy od przyczyny nadczynności, a także wieku oraz stanu klinicznego pacjenta. W terapii stosuje się leki przeciwtarczycowe (np. tiamazol, propylotiouracyl), terapię radiojodem (I-131) lub leczenie operacyjne.
• Skuteczne leczenie nadczynności tarczycy wymaga regularnego monitorowania stężenia TSH, FT3 i FT4 – zwykle co 4–6 tygodni na początku terapii, a po ustabilizowaniu gospodarki hormonalnej co 2–3 miesiące lub zgodnie z zaleceniami lekarza. 
• Nieleczona nadczynność może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak: migotanie przedsionków, osteoporoza czy przełom tarczycowy. 

Wczesne rozpoznanie nadczynności tarczycy oraz właściwie dobrana terapia mają zasadnicze znaczenie dla zapobiegania poważnym powikłaniom. Proces diagnostyczny nie ogranicza się jedynie do oznaczania podstawowych hormonów tarczycy – często konieczne są także badania immunologiczne i obrazowe. Leczenie nadczynności tarczycy jest zróżnicowane i może obejmować farmakoterapię, terapię radiojodem lub zabieg chirurgiczny. Wybór odpowiedniej metody zależy od wieku pacjenta, typu schorzenia, nasilenia objawów oraz ewentualnych przeciwwskazań. Niezależnie od wybranej formy terapii niezbędne są regularne badania laboratoryjne oraz uważna obserwacja reakcji organizmu na leczenie.

Nadczynność tarczycy – badania

Nadczynność to stan kliniczny, w którym dochodzi do nadmiernego wydzielania hormonów tarczycy. Prowadzi to do przyspieszenia metabolizmu i wystąpienia licznych objawów ze strony różnych układów organizmu. Dokładna diagnostyka jest niezbędna, aby potwierdzić rozpoznanie, określić przyczynę nadczynności oraz dobrać odpowiednią metodę leczenia.

Proces diagnostyczny nadczynności tarczycy opiera się na badaniach laboratoryjnych i obrazowych oraz dodatkowych testach, które pozwalają ocenić funkcję i strukturę gruczołu tarczowego. Istotne jest również wykluczenie innych przyczyn o podobnym obrazie klinicznym, takich jak: zapalenie tarczycy, przyjmowanie hormonów egzogennych czy choroby przysadki. 

Badania laboratoryjne na nadczynność tarczycy – TSH, FT3, FT4, przeciwciała

W ocenie funkcji tarczycy i rozpoznaniu nadczynności fundamentalne znaczenie mają oznaczenia stężenia TSH, wolnych frakcji hormonów tarczycy (FT3 i FT4) oraz przeciwciał przeciwtarczycowych w kierunku chorób autoimmunologicznych. 

• TSH (hormon tyreotropowy) – najczulszy oraz najważniejszy marker funkcji tarczycy. Jest wydzielany przez przysadkę mózgową i reguluje produkcję hormonów tarczycy. W przypadku nadczynności zwykle obserwuje się obniżone stężenie TSH (często <0,1 µIU/ml lub niewykrywalne), ponieważ nadmiar FT3 i FT4 hamuje jego wydzielanie w mechanizmie ujemnego sprzężenia zwrotnego. 
• FT3 (wolna trijodotyronina) i FT4 (wolna tyroksyna) – są oznaczeniami służącymi do oceny nasilenia nadczynności tarczycy. FT3 jest formą biologicznie aktywną (działającą bezpośrednio na komórki), natomiast FT4 stanowi jej prekursor, który w tkankach obwodowych przekształca się w FT3. Podwyższone poziomy obu hormonów potwierdzają nadczynność tarczycy. W niektórych przypadkach nadczynność objawia się podwyższonym stężeniem FT3 przy prawidłowym poziomie FT4. 
• Przeciwciała przeciwtarczycowe – ich obecność wskazuje na autoimmunologiczne podłoże choroby:
  • anty-TSHR (TRAb) – przeciwciała stymulujące receptor TSH, charakterystyczne dla choroby Gravesa-Basedowa; pomagają w różnicowaniu przyczyn nadczynności tarczycy (autoimmunologiczna vs. guzkowa) oraz są użyteczne w monitorowaniu leczenia, zwłaszcza przy planowaniu jego zakończenia; 
  • anty-TPO – przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej, enzymowi kluczowemu w syntezie hormonów tarczycy; ich obecność świadczy o autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy (np. choroba Hashimoto), choć mogą także występować w chorobie Gravesa-Basedowa;
  • anty-TG – przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie, które również wskazują na autoimmunizację tarczycy; w diagnostyce rzadziej wykorzystywane jako pojedynczy marker, często występują wraz z anty-TPO i TRAb.

Diagnostyka subklinicznej nadczynności tarczycy

Subkliniczna nadczynność tarczycy to stan, w którym stężenie TSH jest obniżone, natomiast poziomy wolnych hormonów tarczycy (FT3 i FT4) pozostają w zakresie normy referencyjnej. Zwykle przebiega bezobjawowo lub towarzyszą jej łagodne, niespecyficzne dolegliwości – niepokój, kołatanie serca czy utrata masy ciała.

Rozpoznanie subklinicznej nadczynności wymaga powtórzenia oznaczeń w odstępie kilku tygodni w celu potwierdzenia utrzymującego się obniżonego poziomu TSH. 

Ponadto ważne jest wykluczenie innych przyczyn niskiego stężenia hormonu tyreotropowego, takich jak:

• stosowanie niektórych leków (np. glikokortykosteroidów, dopaminy, amiodaronu);
• wtórne zaburzenia osi podwzgórze–przysadka–tarczyca (np. guzy przysadki);
• ostre choroby somatyczne (np. zespół niskiej trijodotyroniny);
• wcześniejsze leczenie nadczynności tarczycy;
• przyjmowanie lewotyroksyny w ostatnim czasie.

W dalszej diagnostyce pomocne mogą być oznaczenia przeciwciał przeciwtarczycowych (np. TRAb) oraz badania obrazowe, takie jak USG tarczycy lub scyntygrafia – zwłaszcza gdy istnieje podejrzenie autonomicznej czynności guzków tarczycy (tzw. wole guzkowe toksyczne).

Nadczynność tarczycy – jakie badania obrazowe może zlecić lekarz? 

Badania obrazowe są istotnym uzupełnieniem diagnostyki hormonalnej w chorobach tarczycy. Pozwalają ocenić budowę gruczołu, wykryć ewentualne zmiany ogniskowe (guzki) oraz różnicować przyczyny nadczynności. Dodatkowo często pełnią istotną funkcję przy wyborze odpowiedniej metody leczenia. 

• USG tarczycy – ultrasonografia to podstawowe, nieinwazyjne badanie obrazowe, które umożliwia ocenę: wielkości gruczołu (w tym obecność wola), echogeniczności i struktury miąższu, obecności oraz charakterystyki guzków, cech zapalenia (np. zwiększone unaczynienie w badaniu Dopplerowskim). Ponadto USG pozwala ocenić okoliczne węzły chłonne i stosunki anatomiczne tarczycy z otaczającymi ją strukturami. 
• Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BACC) – wykonywana w przypadku wykrycia w badaniu USG tarczycy guzków o charakterystycznych cechach, takich jak niejednorodna echogeniczność, obecność mikrozwapnień, nieregularne granice czy wzmożone unaczynienie. Szczególną uwagę zwraca się na tzw. zmiany zimne (nieczynne hormonalnie) wykrywane w scyntygrafii, ponieważ często wiążą się z ryzykiem nowotworu. Biopsja pozwala pobrać materiał komórkowy do badania cytologicznego, co umożliwia potwierdzenie lub wykluczenie raka tarczycy.
• Scyntygrafia tarczycy – nie jest wykonywana u kobiet w ciąży ze względu na ryzyko promieniowania i szkodliwy wpływ na rozwijający się płód. To badanie izotopowe, podczas którego pacjentowi podaje się radioaktywny jod (I-123) lub technet (Tc-99m). Substancje te są wychwytywane przez komórki tarczycy proporcjonalnie do ich aktywności metabolicznej. Badanie umożliwia ocenę czynności poszczególnych części gruczołu i pomaga różnicować przyczyny nadczynności tarczycy. Typowe wzorce wychwytu:
  • choroba Gravesa-Basedowa – uogólniony, intensywny wychwyt w całej tarczycy;
  • wole guzkowe toksyczne – ogniskowy wzmożony wychwyt w aktywnych („gorących”) guzkach przy osłabionym wychwycie pozostałego miąższu;
  • zapalenie tarczycy (np. podostre, poporodowe) – osłabiony lub całkowity brak wychwytu izotopu.
• RTG klatki piersiowej – wykonanie zdjęcia rentgenowskiego może być wskazane u pacjentów z dużym wolem, szczególnie o lokalizacji zamostkowej. Badanie pozwala stwierdzić, czy powiększona tarczyca powoduje ucisk na tchawicę, przełyk lub naczynia śródpiersia. Co więcej, RTG bywa pomocne w planowaniu leczenia operacyjnego oraz w ocenie ryzyka ewentualnych powikłań oddechowych.

Nadczynność tarczycy – leczenie

Leczenie nadczynności tarczycy zależy od przyczyny choroby, stopnia nasilenia objawów, wieku pacjenta oraz obecności przeciwwskazań do poszczególnych metod terapeutycznych. Dostępne opcje leczenia obejmują: farmakoterapię (leki przeciwtarczycowe), terapię radiojodem oraz tyreoidektomię (operacyjne usunięcie tarczycy).

Czy nadczynność tarczycy można wyleczyć?

Największe szanse na trwałe wyleczenie daje terapia jodem radioaktywnym lub zabieg chirurgicznego usunięcia tarczycy. Obie metody skutkują zazwyczaj trwałym zahamowaniem nadczynności, choć często wymagają późniejszego leczenia niedoczynności tarczycy. 

Stosowanie leków przeciwtarczycowych może prowadzić do remisji choroby, jednak po zakończeniu terapii istnieje ryzyko nawrotu. Warto jednak dodać, że u części pacjentów, zwłaszcza z chorobą Gravesa-Basedowa, możliwe jest uzyskanie trwałej remisji bez konieczności dalszego leczenia.

Leczenie farmakologiczne

Farmakoterapia jest podstawową metodą leczenia, szczególnie u pacjentów z chorobą Gravesa-Basedowa oraz nadczynnością guzkową, którzy nie kwalifikują się bezpośrednio do terapii radiojodem lub zabiegu operacyjnego.

• Leki przeciwtarczycowe (tyreostatyki) – do najczęściej stosowanych należą tiamazol (metimazol) i propylotiouracyl (PTU). Mechanizm ich działania polega na hamowaniu enzymu peroksydazy tarczycowej, który uczestniczy w jodowaniu tyreoglobuliny i łączeniu jodu z tyrozyną, co blokuje syntezę hormonów tarczycy. Propylotiouracyl dodatkowo hamuje konwersję FT4 do FT3 w tkankach obwodowych, co może być korzystne w ostrych stanach nadczynności. Tyreostatyki stosuje się zazwyczaj od 12 do 18 miesięcy, aby osiągnąć remisję choroby.
• Beta-blokery – nie wpływają bezpośrednio na produkcję hormonów tarczycy, ale skutecznie łagodzą objawy nadczynności, takie jak: tachykardia, drżenie rąk, nadmierna potliwość i lęk. Najczęściej stosowany jest propranolol, który dodatkowo hamuje konwersję FT4 do FT3. Beta-blokery poprawiają komfort życia pacjenta, zwłaszcza na początku terapii. 

Monitorowanie i modyfikacja leczenia nadczynności tarczycy

Skuteczne leczenie nadczynności tarczycy wymaga regularnej kontroli hormonalnej, oceny klinicznej oraz uważnej obserwacji działań niepożądanych terapii.

Pobierz aplikację

Receptomat w telefonie!

Dbaj o zdrowie tak jak Ci wygodnie!

Aplikacja Receptomat to innowacyjne rozwiązanie telemedyczne, które pozwala dbać o ciągłość leczenia w prosty sposób. Usługi medyczne są dostępne dla Ciebie przez 7 dni w tygodniu! Umów się na teleporadę, prześlij dokumentację medyczną, ustaw powiadomienia o lekach. Wygodnie, szybko, niezawodnie.

Pobierz naszą aplikację

Harmonogram badań:

• na początku leczenia badania hormonalne (TSH, FT3, FT4) wykonuje się co 4–6 tygodni;
• po ustabilizowaniu stanu pacjenta badania kontrolne zalecane są co 3–6 miesięcy.

Cel monitorowania:

• ocena skuteczności terapii i dostosowanie dawek leków;
• wczesne rozpoznanie ewentualnego nawrotu choroby;
• wykrywanie rozwoju niedoczynności tarczycy jako powikłania leczenia;
• monitorowanie działań niepożądanych leków, zwłaszcza tyreostatyków.

Wskazania do zmiany lub modyfikacji terapii:

• brak poprawy objawów klinicznych i/lub parametrów hormonalnych;
• wystąpienie działań niepożądanych – agranulocytozy (gwałtowny spadek liczby granulocytów), hepatotoksyczności czy wysypki skórnej;
• planowanie ciąży — niektóre leki przeciwtarczycowe, zwłaszcza tiamazol, są teratogenne i w I trymestrze ciąży powinny być zastąpione propylotiouracylem.

W przypadku wystąpienia gorączki, bólu gardła, żółtaczki lub innych objawów sugerujących poważne działania niepożądane pacjent powinien niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Leczenie jodem

Terapia radiojodem (I-131) jest skuteczną i powszechnie stosowaną metodą leczenia nadczynności tarczycy, szczególnie u dorosłych pacjentów z chorobą Gravesa-Basedowa lub wolem guzkowym toksycznym, u których farmakoterapia jest nieskuteczna lub niepożądana.

Mechanizm działania polega na podaniu izotopu jodu, który jest selektywnie wychwytywany przez komórki tarczycy. Promieniowanie emitowane przez izotop powoduje ich zniszczenie, co prowadzi do zmniejszenia produkcji hormonów. Efekt terapeutyczny pojawia się zwykle po kilku tygodniach lub miesiącach.

Wskazania do leczenia jodem radioaktywnym:

• choroba Gravesa-Basedowa oporna na leczenie tyreostatykami;
• wole guzkowe toksyczne z wieloma czynnościowymi guzkami;
• nawrót nadczynności tarczycy po wcześniejszym leczeniu farmakologicznym;
• przeciwwskazania lub niechęć pacjenta do leczenia operacyjnego.

Leczenie jodem radioaktywnym jest przeciwwskazane u kobiet w ciąży (ryzyko uszkodzenia rozwijającego się płodu) i karmiących piersią. Terapii tej nie stosuje się także u dzieci oraz młodzieży ze względu na potencjalne ryzyko późnych powikłań. 

Terapia wymaga odpowiedniego przygotowania, m.in. stabilizacji hormonalnej za pomocą tyreostatyków, oraz ścisłego monitorowania po zabiegu z uwagi na ryzyko rozwoju niedoczynności tarczycy.

Leczenie operacyjne (tyreoidektomia)

Operacyjne usunięcie tarczycy (całkowite lub częściowe) jest wskazane, gdy inne metody leczenia są niewystarczające, przeciwwskazane lub istnieją istotne wskazania kliniczne do przeprowadzenia zabiegu.

Wskazania do tyreoidektomii obejmują:

• wole uciskające drogi oddechowe lub przełyk, szczególnie w przypadku wola zamostkowego;
• podejrzenie nowotworu tarczycy, zwłaszcza gdy biopsja wykazała zmiany atypowe lub złośliwe;
• nietolerancję lub nieskuteczność leczenia farmakologicznego i terapii radiojodem;
• konieczność usunięcia źródła hormonów, np. w stanach zagrożenia życia.

Przed operacją konieczna jest stabilizacja hormonalna (wyrównanie poziomu hormonów przy pomocy tyreostatyków i beta-blokerów), ocena ogólnego stanu pacjenta oraz ryzyka operacyjnego, a także konsultacja anestezjologiczna. Po tyreoidektomii konieczne jest z kolei monitorowanie funkcji tarczycy. Zazwyczaj wprowadza się także terapię substytucyjną hormonami (lewotyroksyną). 

Potencjalne powikłania operacji usunięcia tarczycy to m.in.:

• uszkodzenie nerwów krtaniowych wstecznych prowadzące do chrypki lub porażenia strun głosowych;
• niedoczynność przytarczyc skutkująca hipokalcemią i osłabieniem siły mięśniowej;
• krwotok i powstanie krwiaka w okolicy szyi;
• zaburzenia rytmu serca;
• zakażenie rany operacyjnej.

Nieleczona nadczynność tarczycy – możliwe powikłania

Nieleczona lub niewłaściwie leczona nadczynność tarczycy może powodować poważne powikłania dotyczące różnych układów organizmu, co wpływa znacząco na codzienne funkcjonowanie pacjenta, a w niektórych przypadkach zagraża życiu.

• Powikłania kardiologiczne:
  • tachykardia – przyspieszenie rytmu serca, które może prowadzić do przewlekłego przeciążenia narządu;
  • migotanie przedsionków – nieprawidłowy rytm serca zwiększający ryzyko udaru mózgu;
  • niewydolność serca – konsekwencja długotrwałego przeciążenia narządu spowodowanego nadmiernym metabolizmem;
  • nadciśnienie tętnicze – nadczynność tarczycy może powodować wzrost ciśnienia krwi.
• Powikłania metaboliczne:
  • znaczny spadek masy ciała pomimo zwiększonego apetytu;
  • osteoporoza – nadmiar hormonów tarczycy przyspiesza resorpcję kości, co zwiększa ryzyko złamań;
  • zaburzenia gospodarki wapniowej – hiperkalcemia lub hipokalcemia w wyniku zaburzeń hormonalnych;
  • zaburzenia hormonalne, w tym nieregularne miesiączki lub ich brak.
• Powikłania neurologiczne i psychiczne:
  • drażliwość, nerwowość, lęki;
  • bezsenność, zaburzenia koncentracji i pamięci;
  • w ciężkich przypadkach – psychozy lub depresja.
• Przełom tarczycowy – nagłe i gwałtowne nasilenie objawów nadczynności tarczycy stanowiące bezpośrednie zagrożenie życia (może prowadzić do niewydolności wielonarządowej). Manifestuje się wysoką gorączką, przyspieszonym rytmem serca, zaburzeniami świadomości i wstrząsem kardiogennym. Wymaga natychmiastowej hospitalizacji oraz intensywnego leczenia.